Lipaza

Lipaza. Ocena aktywności lipazy w krwi, przydatna w diagnostyce i różnicowaniu chorób trzustki.

Zawyżenie wyników przez egzogenną lipazę z odczynników do oznaczeń triglicerydów  w analizatorze swobodnego dostępu; znaczny wzrost wyników oznaczeń kolorymetrycznych aktywności lipazy u pacjentów po podaniu dużej dawki heparyny,  w wyniku uwolnienia lipazy  pozawątrobowej.

Podwyższone wartości: ostre zapalenie trzustki, przewlekłe zapalenie trzustki, leki (np. kodeina, heparyna, opioidy), niedrożność pozawątrobowych dróg żółciowych z zajęciem trzustki, rak trzustki, niedrożność jelit, uszkodzenie jelit, perforacja wrzodu dwunastnicy. upośledzenie funkcji nerek.

Lipaza trzustkowa to enzym trawienny odpowiadający za hydrolizę związków tłuszczowych spożywanych wraz z pokarmem. Produkcja lipazy odbywa się w wyspecjalizowanych komórkach trzustki, skąd (wraz z innymi enzymami trzustkowymi w tak zwanym soku trzustkowym) wydzielana jest do światła jelita cienkiego. Lipaza uczestniczy w rozkładzie triglicerydów do glicerolu oraz kwasów tłuszczowych. Dzięki temu możliwe jest prawidłowe wchłanianie tych substancji z jelit do krwi oraz ich dalsze wykorzystanie przez organizm. Lipaza produkowana jest w trzustce jako nieaktywny proenzym. Ulega on aktywacji dopiero w jelicie, pod wpływem m.in. kwasów żółciowych oraz kolipazy i fosfolipidów. Dzięki temu enzym nie uszkadza komórek trzustki oraz przewodów wyprowadzających. W prawidłowych warunkach zdrowia we krwi obecne są nieznaczne ilości lipazy trzustkowej. Wzrost stężeń tej substancji w krwiobiegu wskazuje na rozwój różnego typu zaburzeń pracy trzustki. Ze względu na liczne funkcje trzustki w ludzkim organizmie schorzenia tego narządu mogą w krótkim czasie prowadzić do znacznego pogorszenia się stanu ogólnego oraz rozwoju poważnych komplikacji zdrowotnych. Z tego powodu nigdy nie należy ignorować niepokojących objawów, które mogłyby wskazywać na rozwój schorzeń trzustki i każdorazowo należy skonsultować dolegliwości z lekarzem.

Oznaczenie aktywności lipazy we krwi stanowi jeden z podstawowych elementów diagnostyki chorób trzustki. Dzięki przeprowadzeniu tego badania możliwe jest zarówno potwierdzenie diagnozy postawionej na podstawie objawów klinicznych, jak i ocena stopnia zaawansowania choroby oraz ocena skuteczności wdrożonego leczenia. Wykonanie badania lipazy najczęściej zlecane jest podczas rozpoznawania ostrego oraz przewlekłego zapalenia trzustki. Ostre zapalenie trzustki (w skrócie „OZT”) najczęściej rozwija się na skutek nadmiernego spożywania alkoholu. Dodatkowe czynniki, które mogą wywoływać tę chorobę to m.in.:

• Kamica żółciowa,
• Przewlekłe stosowanie steroidów,
• Różnego typu zakażenia wirusowe,
• Czynniki autoimmunologiczne,
• Hiperlipidemia,
• Stosowanie określonych leków (jak m.in. leki z grupy NLPZ lub leki moczopędne),
• Urazy mechaniczne.

Do rozwoju ostrego zapalenia trzustki może dojść także samoistnie, bez uchwytnej przyczyny. Objawy OZT najczęściej pojawiają się nagle oraz charakteryzują się dużym nasileniem. Ze względu na możliwe powikłania tego schorzenia niezbędne jest niezwłoczne wdrożenie właściwej diagnostyki oraz rozpoczęcie specjalistycznego leczenia wewnątrzszpitalnego. Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) może rozwijać się jako powikłanie ostrego zapalenia tego narządu lub też rozwijać się jako choroba podstawowa. Na występowanie przewlekłego zapalenia trzustki najbardziej narażeni są mężczyźni po 40 roku życia, którzy nadużywają alkoholu. Podobnie jak w przypadku OZT choroba ta może być wywoływana także przez inne czynniki. Objawy przewlekłego zapalenia trzustki nie są tak nasilone jak w ostrej postaci tej choroby. Warto jednak pamiętać, że wieloletnie, nieleczone zapalenie może prowadzić do powstania nieodwracalnych zniszczeń tkanki wydzielniczej trzustki.  Zjawisko to może skutkować przewlekłą niewydolnością trzustki oraz rozwojem związanych z tym schorzeń wtórnych, takich jak m.in. cukrzyca typu drugiego. Przewlekłe zapalenie trzustki może także predysponować do rozwoju raka tego narządu. Rak trzustki stanowi jeden z gorzej rokujących nowotworów. W wielu przypadkach choroba rozwija się w sposób bezobjawowy przez wiele lat, co skutkuje późnym postawieniem rozpoznania, gdy możliwości skutecznego leczenia są znacząco ograniczone. Pierwsze odczuwalne dolegliwości zazwyczaj pojawiają się dopiero w późnych stadiach zaawansowania choroby. Czynniki ryzyka, które mogą predysponować do rozwoju raka trzustki obejmują m.in.:

• Przewlekłe zapalenie trzustki,
• Palenie wyrobów tytoniowych,
• Otyłość,
• Cukrzycę,
• Wcześniejsze występowanie tego nowotworu w rodzinie (czynniki genetyczne).

Ze względu na bezobjawowe początki choroby warto pamiętać o regularnym kontrolowaniu stanu zdrowia, szczególnie w przypadku, gdy dana osoba wykazuje czynniki ryzyka rozwoju raka trzustki. W celu dokładnej diagnostyki tego schorzenia lekarz może zlecić wiele dodatkowych badań, które obejmują m.in. różnego typu badania obrazowe oraz biopsję narządową.

Badanie lipazy najczęściej przeprowadzane jest wraz z oznaczeniem aktywności innego enzymu trzustkowego we krwi – amylazy. Jednoczasowy pomiar obydwu tych parametrów oraz zestawienie uzyskanych rezultatów pozwala na pogłębioną ocenę stanu zdrowia osoby badanej oraz precyzyjne ustalenie przyczyn odczuwanych dolegliwości. Objawy chorób trzustki, w przebiegu których może zostać zlecone badanie lipazy we krwi mogą różnić się pomiędzy poszczególnymi jednostkami chorobowymi. W przebiegu ostrego zapalenia trzustki (OZT) najczęściej dochodzi do nagłego pojawienia się nasilonych dolegliwości chorobowych, takich jak:

• Silny ból w nadbrzuszu, opisywany jako „opasający”, promieniujący do pleców w ponad 50% przypadków;
• Nudności;
• Skąpe, nieprzynoszące ulgi wymioty;
• Utrata apetytu;
• Wysoka gorączka;
• Dreszcze;
• Bóle mięśni;
• Wzdęcia;
• Zatrzymanie stolca.

Dodatkowo, w przebiegu ostrego zapalenia trzustki mogą pojawić się charakterystyczne, krwawe podbiegnięcia na skórze tułowia. Zlokalizowanie się tych zmian w okolicy pępka określane jest jako objaw Cullena. W przypadku, gdy podbiegnięcia uwidocznią się w okolicy lędźwiowej nazywane są objawem Grey’a Turnera. W przypadkach OZT o ciężkim przebiegu może dochodzić do wystąpienia poważnych zaburzeń funkcjonowania organizmu, takich jak znaczące spadki ciśnienia tętniczego, niewydolność nerek, zaburzenia oddychania oraz zaburzenia funkcjonowania wątroby. Nieleczone, ostre zapalenie trzustko stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia chorego – z tego powodu nigdy nie należy ignorować opisywanych powyżej objawów oraz jak najszybciej należy uzyskać pomoc lekarską. Przewlekłe zapalenie trzustki najczęściej objawia się występowaniem bólów brzucha. Ból może posiadać zróżnicowanych charakter, przy czym zazwyczaj opisywany jest jako piekący, ściskający oraz dość uporczywy. Do wystąpienia objawów dochodzi głównie ok. pół godziny po spożyciu posiłku. Objawy bólowe mogą utrzymywać się do kilku dni lub nawet tygodni. Częstość występowania tych napadów zależy od zaawansowania przewlekłego zapalenia trzustki. Dodatkowo w PZT mogą występować objawy takie jak:

• Utrata masy ciała,
• Wzrost glikemii we krwi oraz rozwój cukrzycy,
• Przewlekłe biegunki tłuszczowe,
• Żółtaczka.

Objawy raka trzustki w pewnym stopniu pokrywają się z objawami zaawansowanej postaci przewlekłego zapalenia trzustki. Dokładny obraz kliniczny tego nowotworu zależny jest od umiejscowienia guza pierwotnego, jednak w znaczącej większości przypadków do uwidocznienia się pierwszych dolegliwości dochodzi dopiero w przypadku choroby w zaawansowanym stadium. Rak trzustki może prowadzić do pojawienia się następujących symptomów:

• Bóle brzucha,
• Przewlekłe wzdęcia,
• Pogorszenie apetytu,
• Niezamierzona utrata masy ciała,
• Nudności,
• Biegunki,
• Żółtaczka,
• Zatwardzenia

Szczególnie niepokojącym objawem jest nagłe pojawienie się pogorszonej tolerancji glukozy lub też pełnoobjawowej cukrzycy oraz związanych z nią objawów, takich jak nadmierne pragnienie, zwiększone oddawanie moczu oraz utrata masy ciała. Zjawisko to może świadczyć o poważnych zaburzeniach funkcjonowania trzustki oraz każdorazowo wymaga przeprowadzenia pogłębionej diagnostyki w celu ustalenia jego bezpośrednich przyczyn.

W celu interpretacji wyników badania lipazy należy zestawić otrzymane rezultaty z wartościami referencyjnymi, które każdorazowo umieszczane są na wydawanej pacjentowi dokumentacji. Każde laboratorium analityczne może stosować nieco odmienne metody laboratoryjne, przez co dokładny zakres norm może różnić się pomiędzy poszczególnymi placówkami medycznymi. Właściwa interpretacja wyników badania lipazy wymaga zestawienia wykrytych stężeń tego enzymu  we krwi z innymi parametrami diagnostycznymi oraz z ogólnym stanem pacjenta i prezentowanymi przez niego objawami. Z tego powodu najlepiej skonsultować się z lekarzem, który będzie w stanie w sposób właściwy odnieść otrzymane dane do danego przypadku klinicznego oraz zaplanować dalsze postępowanie diagnostyczno-lecznicze. Podwyższona lipaza we krwi może wskazywać na rozwój różnego typu chorób trzustki, takich jak m.in. zapalenie tego narządu (zarówno w postaci ostrej, jak i przewlekłej) lub też rak trzustki. Wzrost stężeń lipazy w surowicy może być obecny także w przebiegu innych schorzeń, jak m.in. zapalenie pęcherzyka żółciowego, marskość wątroby, niewydolność jelit lub na skutek stosowania określonych grup leków. Niska lipaza we krwi może sugerować zaawansowane zmiany w miąższu trzustki, które doprowadziły do jej znaczących uszkodzeń. Obniżenie stężenia lipazy we krwi może pojawić się w przebiegu m.in. cukrzycy typu pierwszego, długotrwałego, przewlekłego zapalenia trzustki mukowiscydozy lub raka trzustki. Precyzyjne wykrycie przyczyn nieprawidłowych stężeń tego enzymu we krwi może wymagać przeprowadzenia dodatkowych badań laboratoryjnych lub/oraz testów obrazowych.