Jakie są objawy zatrucia grzybami? Pierwsza pomoc w zatruciu 

Zatrucia grzybami charakteryzują się sezonowością i są przeważnie zatruciami przypadkowymi, występującymi szczególnie często w czasie jesieni, kiedy wiele osób wyrusza do lasów w poszukiwaniu świeżych składników wielu potraw i przetworów. W Polsce każdego roku notuje się kilkaset przypadków zatruć grzybami, z czego niektóre z nich okazują się śmiertelnie niebezpieczne. Największe ryzyko utraty zdrowia lub życia związane jest ze spożyciem gatunków trujących, które często omyłkowo uznawane są za jadalne. Jakie są objawy zatrucia grzybami? Jak udzielić pierwszej pomocy osobie, która spożyła trujący gatunek grzyba?

Jakie są najczęstsze objawy zatrucia grzybami?

Substancje zawarte w grzybach wykazują szeroki zakres działania toksycznego. W związku z tym objawy zatrucia mogą ograniczać się jedynie do zaburzeń żołądkowo-jelitowych, będących pierwszymi symptomami spożycia trujących gatunków grzybów lub w cięższych przypadkach mogą być konsekwencją nieodwracalnych uszkodzeń narządowych. Nasilenie objawów zależy w dużej mierze od ilości spożytych grzybów, ich konkretnych gatunków, a także wrażliwości osobniczej na toksyny przyjęte do organizmu. Wśród najczęściej występujących objawów zatrucia grzybami wymienić można m.in:

• Nudności i wymioty – występują w większości przypadków zatruć grzybami, zwykle w przeciągu pierwszych kliku godzin od spożycia. Są wynikiem naturalnej reakcji obronnej organizmu polegającej na usunięciu toksyny z przewodu pokarmowego;

• Biegunkę – często wodnistą i intensywną. Jej występowanie prowadzi do szybkiego odwodnienia, stanowiącego zagrożenie szczególnie dla osób starszych oraz dzieci;

• Bóle brzucha – zwykle silne, o charakterze skurczowym;

• Podwyższoną temperaturę ciała – jest ona wynikiem działania toksyny na ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy oraz zaburzenia mechanizmów metabolicznych organizmu;

• Rozszerzenie źrenic – jest wynikiem działania toksyny na układ nerwowy;

• Zawroty głowy i zaburzenia widzenia – pojawiają się zwłaszcza w przypadku spożycia grzybów o działaniu neurotoksycznym lub psychoaktywnym;

• Halucynacje i zaburzenia świadomości – charakterystyczne dla grzybów o działaniu psychoaktywnym. Mogą wystąpić zniekształcenia obrazów, a także dźwięków;

• Zaburzenia neurologiczne – mogą obejmować drgawki, drżenie mięśni, zaburzenia koordynacji ruchowej, a nawet śpiączkę;

Wspomniane objawy należą do najczęściej spotykanych wśród osób, które spożyły trujące gatunki grzybów. Niekiedy w przebiegu zatrucia mogą wystąpić mniej specyficzne dolegliwości np. łzawienie, ślinotok, nadmierne pocenie się, a także zaczerwienienie skóry twarzy, które również mogą wskazywać na zatrucie. Nie należy lekceważyć żadnych niepokojących objawów i niezwłocznie zgłosić się do najbliższego szpitala.

Zatrucia grzybami jadalnymi – czy są niebezpieczne?

Zatrucia grzybami jadalnymi zwykle nie stanowią poważnego zagrożenia dla zdrowia i życia, jednak mogą wywołać nieprzyjemne dolegliwości ze strony układu pokarmowego, zwłaszcza jeśli grzyby były przechowywane w nieprawidłowy sposób, nieodpowiednio przygotowane lub spożyte w zbyt dużych ilościach. U niektórych osób może wystąpić reakcja alergiczna lub nietolerancja pokarmowa, prowadząca do silnych objawów zatrucia w tym dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Należy pamiętać, że grzyby zaliczane są do grupy pokarmów ciężkostrawnych oraz wywołujących pospolitą niestrawność u dzieci, osób starszych, a także osób z upośledzoną czynnością przewodu pokarmowego.

Zatrucie grzybami – po jakim czasie mogą pojawić się pierwsze objawy?

Za kryterium podziału zatruć grzybami można przyjąć okres utajenia, czyli czas pomiędzy spożyciem, a wystąpieniem pierwszych objawów klinicznych zatrucia u osoby poszkodowanej. Klasyfikacja ta pozwala na wstępną identyfikację rodzaju zatrucia i umożliwia podjęcie szybkiej decyzji klinicznej dotyczącej wprowadzenia odpowiedniego rodzaju leczenia.

Zatrucia grzybami o krótkim okresie utajenia charakteryzują się występowaniem pierwszych objawów zwykle od 15 minut do 4 godzin od ich spożycia, lecz czas ten może ulec wydłużeniu. Najczęściej są one spowodowane grzybami zawierającymi toksyny o działaniu gastroenetrotoksycznym. Szybko pojawiające się nudności, wymioty, bóle brzucha, czy biegunka świadczą o zatruciu grzybami niepowodującymi uszkodzeń narządowych. Objawy mijają zwykle samoistnie po kilku godzinach, a leczenie oparte jest głównie na podawaniu płynów oraz leków łagodzących dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Syntetyczną charakterystykę wskazanych zatruć i przykładowy rodzaj powodujących je gatunków grzybów przedstawia tabela.

Zatrucia grzybami o długim okresie utajenia charakteryzują się z kolei występowaniem pierwszych objawów ze strony układu pokarmowego po ponad 6 godzinach od momentu spożycia trujących grzybów. Pojawienie się symptomów zatrucia po tak długim czasie z dużym prawdopodobieństwem wskazuje na występowanie uszkodzeń narządów wewnętrznych, takich jak wątroba, nerki czy ośrodkowy układ nerwowy. Należy pamiętać, że im dłuższy okres utajenia, tym zatrucie toksynami pochodzącymi z grzybów jest groźniejsze. W tabeli przedstawiono przykładowe gatunki grzybów, rodzaj toksyn i ich działanie na organy wewnętrzne w przypadku zatruć o długim okresie utajenia.

Zatrucie grzybami – pierwsza pomoc

Należy podkreślić, że w zatruciu grzybami niezwykle istotna jest pierwsza pomoc udzielona w najkrótszym czasie od stwierdzenia przypadków zatrucia lub pojawiających się pierwszych objawów. Czas oddziaływania toksyn, zawartych w grzybach na narządy wewnętrzne, takie jak: wątroba, nerki, serce a nawet mózg decyduje o stopniu ich uszkodzenia. Z tego względu podjęcie natychmiastowych działań pozwala istotnie zmniejszyć nasilenie objawów i poprawić rokowania pacjenta. W zdecydowanej większości przypadków pierwsza pomoc w zatruciu grzybami jest jednak udzielana zbyt późno, co związane jest przede wszystkim z niespecyficznymi objawami zatruć przypisywanymi najczęściej pospolitym niestrawnościom pokarmowym.

Jak udzielić pierwszej pomocy w przypadku zatrucia grzybami?

1. Wezwij pomoc medyczną – niezwłocznie zawiadom pogotowie ratunkowe i w trakcie rozmowy wyraźnie zgłoś podejrzenie zatrucia. Obecność toksyn w organizmie człowieka może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych, w związku z czym pacjent powinien być jak najszybciej przetransportowany do szpitala.

2. Dokonaj wstępnej oceny objawów – ustal rodzaj oraz czas jaki minął od spożycia grzybów do wystąpienia pierwszych objawów zatrucia u osoby poszkodowanej.

3. Sprowokuj wymioty – jeśli od spożycia grzybów nie minęło więcej niż kilka godzin, spróbuj wywołać wymioty. Postępowanie to nie dotyczy osób z zaburzeniami świadomości, nieprzytomnych oraz dzieci.

4. Zachowaj resztki grzybów oraz wymiociny – jeśli to możliwe zabezpiecz pozostałości grzybów, resztki przyrządzonej z nich potrawy, a także próbki wymiocin. Przekaż je następnie ratownikom medycznym. Materiał ten zostanie poddany badaniom laboratoryjnym, dzięki którym możliwe będzie dokładne określenie spożytej toksyny i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

5. Podaj dużą ilość wody – przytomnej, poszkodowanej osobie podawaj do picia duże ilości wody. W przypadku wystąpienia biegunki oraz wymiotów odpowiednie nawodnienie stanowi kluczowe postępowanie zapobiegające odwodnieniu. Unikaj podawania mleka oraz alkoholu, ponieważ mogą one spowodować nadmierne wchłanianie toksyn z przewodu pokarmowego do krwioobiegu.

6. Nie podawaj środków przeczyszczających oraz leków przeciwbólowych – substancje te mogą pogorszyć stan chorego lub zaburzyć działanie toksyn. Leki o działaniu przeciwbólowym mogą dodatkowo maskować charakterystyczne objawy zatrucia i utrudnić postawienie diagnozy.

7. Zapewnij bezpieczeństwo i wygodę – jeśli osoba poszkodowana traci przytomność ułóż ją w pozycji „bocznej bezpiecznej”, aby zapobiec zadławieniu wymiocinami.

8. Monitoruj stan poszkodowanego – nieustannie monitoruj drożność dróg oddechowych, tętno oraz świadomość poszkodowanego, aż do momentu przybycia służb ratunkowych. W przypadku zatrzymania akcji serca rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO);

Zatrucie grzybami – jak wygląda leczenie? 

Po przyjęciu pacjenta na oddział zwykle wykonuje się płukanie żołądka, zwłaszcza wtedy, gdy od spożycia grzybów nie minęło zbyt wiele czasu. Dodatkowo podaje się węgiel aktywowany, wiążący toksyny w przewodzie pokarmowym i zapobiegający ich dalszemu wchłanianiu. Kluczowe jest także regularne monitorowanie funkcji życiowych pacjenta, a także stanu narządów wewnętrznych. W niektórych przypadkach pacjentowi podaje się specyficzne odtrutki.

📌 Sprawdź: Zatrucie pleśnią – co robić? Objawy oraz sposoby leczenia

Diagnostyka zatruć grzybami 

Diagnostyka laboratoryjna zatruć grzybami opiera się przede wszystkim na badaniach biochemicznych oraz toksykologicznych, które są niezbędne do identyfikacji rodzaju substancji toksycznych i oceny stopnia uszkodzenia narządów wewnętrznych. Proces ten jest skomplikowany i wieloetapowy, ponieważ toksyny grzybów wykazują różnorodne mechanizmy działania. Diagnostyka obejmuje zarówno podstawowe badania laboratoryjne, jak i specyficzne testy toksykologiczne wykrywające obecność toksyn grzybowych w surowicy, moczu czy treści żołądkowej.

Podstawowymi badaniami laboratoryjnymi wykonywanymi w przypadku zatrucia grzybami są m.in.: 

• Parametry funkcji wątroby – oznaczenie poziomów enzymów wątrobowych, takich jak: ALT, AST, fosfataza zasadowa oraz bilirubina. Są one kluczowe w przypadku zatruć grzybami zawierającymi amanitotoksyny (np. muchomor sromotnikowy);

• Parametry funkcji nerek – oznaczenie poziomu kreatyniny i mocznika, będących kluczowymi markerami funkcji nerek, pozwalającymi ocenić stopień ich uszkodzenia; 

• Elektrolity (sód, potas) – zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej wynikają
  z odwodnienia organizmu lub niewydolności nerek;

• Badania koagulologiczne (INR, PT, APTT) – pozwalają ocenić funkcję układu krzepnięcia, zwłaszcza w przypadku grzybów o działaniu hepatotoksycznym. Są również pomocne w szacowaniu ryzyka krwawień oraz powikłań;

• Badanie gazometryczne – istotne w ocenie równowagi kwasowo-zasadowej, szczególnie w przypadkach, gdzie toksyny grzybowe wpływają na funkcję oddechową lub metaboliczną. Badanie to jest kluczowe w ocenie stanu pacjenta i podejmowaniu istotnych decyzji terapeutycznych.

Innymi badaniami wykonywanymi w przypadku zatrucia grzybami są również:

• Morfologia pełna;
• OB;
• Poziom mleczanów;
• Dehydrogenza mleczanowa (LDH); 
• Poziom glikemii;
• Lipidogram.

Analiza treści żołądkowej pod mikroskopem umożliwia identyfikację fragmentów spożytych grzybów lub ich zarodników. Materiałami do badania mogą być również pozostałości potrawy grzybowej, wymiociny oraz stolec. Badanie moczu na obecność toksyn może być przydatne
w przypadku zatrucia muchomorem sromotnikowym lub w ocenie funkcji nerek, a także skuteczności wprowadzonego leczenia.

Podsumowanie – FAQ

1. Czym spowodowany jest ból brzucha po grzybach jadalnych?

Ból brzucha po spożyciu grzybów jadalnych może mieć kilka przyczyn. Przede wszystkim może on wynikać z ciężkostrawności spożytych grzybów lub alergii pokarmowej na składniki w nich zawarte. Ponadto nieodpowiednia obróbka termiczna i spożycie nieświeżych lub źle przechowywanych grzybów często prowadzą do wystąpienia problemów żołądkowo-jelitowych.

2. Po jakim czasie występują objawy zatrucia grzybami?

Czas po jakim występują pierwsze objawy zatrucia grzybami zależny jest przede wszystkim od rodzaju toksyn w nich zawartych. W przypadku zatruć o krótkim czasie utajenia, objawy pojawiają się w przeciągu pierwszych kilku godzin od spożycia trującego grzyba i wskazują na spożycie gatunków nie wywołujących uszkodzeń narządowych. Toksyny o opóźnionym okresie utajenia wywołują objawy po ponad 6-24 godzinach i są zdecydowanie bardziej niebezpieczne dla zdrowia oraz życia.

3. Biegunka po grzybach jadalnych – co oznacza?

Chityna obecna w ścianie komórkowej grzybów jest trudna do strawienia przez ludzki przewód pokarmowy, co może powodować jego podrażnienia i doprowadzać do wystąpienia biegunki. Dodatkowo nieświeże lub nieprawidłowo przechowywane grzyby mogą zawierać toksyny bakteryjne, pasożyty lub pochodzące ze środowiska zanieczyszczenia wywołujące objawy zatrucia pokarmowego. Wystąpienie biegunki może również wskazywać na indywidualną nietolerancję pokarmową na wybrane gatunki grzybów.

4. Muchomor sromotnikowy – jakie objawy występują po zjedzeniu?

Objawy zatrucia muchomorem sromotnikowym pojawiają się zwykle po 6-12 godzinach od jego pożycia. Początkowo obejmują one uporczywy ból brzucha, nudności, wymioty, intensywne biegunki, a także ogólne osłabienie. Obserwuje się również bladość skóry, bóle głowy, skurcze łydek oraz ochłodzenie kończyn. W wyniku znacznego odwodnienia następuje odczucie wzmożonego pragnienia, a także spadek ciśnienia tętniczego. Kolejno dochodzi do chwilowego ustąpienia dokuczliwych dolegliwości, lecz w tym czasie następuje uszkodzenie narządów wewnętrznych, czego konsekwencją jest wystąpienie żółtaczki, zaburzeń oddychania, krążenia oraz mechanizmu termoregulacji.  W przypadku braku leczenia objawy zaostrzają się prowadząc ostatecznie do śpiączki, a następnie zgonu. 

Mgr Karolina Hejnar