Fosfataza zasadowa (ALP)

Skrót ALP – fosfataza zasadowa (ang. alkaline phosphatase) – odnosi się do grupy enzymów, jednakże 80% aktywności enzymatycznej ALP w surowicy u dorosłych stanowi aktywność fosfatazy zasadowej pochodzącej z wątroby i kości.
ALP wątrobowa, zawiązana z nabłonkiem drów żółciowych, występuje głównie w kanałach żółciowych. Wzrost jej wytarzania wiąże się z niedrożnością dróg żółciowych, a w mniejszym nasileniu z innymi patologiami. Jej okres półtrwania, podobnie jak w przypadku ALP kostnej wynosi 16-60 godz. Wzrasta w przypadku: kamicy żółciowej i żółtaczki mechanicznej, raka trzustki i dróg żółciowych; uszkodzeń wątroby o podłożu nowotworowym i zakaźnym; zwłóknienia wątroby; leków cholestatycznych; toksycznego uszkodzenia wątroby; zapalenia wirusowego wątroby, zakażenia wirusem EBV; naciekania lub przekrwienia wątroby; marskości. W przypadku podejrzenia choroby wątroby, wynik ALP powinien być rozpatrywany  w powiązaniu z wynikami oznaczeń enzymów wątrobowych: AST i ALT (aminotransferazy asparaginianowej i alaninowej) oraz GGTP.
ALP pochodzenia kostnego związana jest z uczestniczącymi w  remodelingu kostnym osteoblastami. Jej poziom odzwierciedla obrót kostny, zwłaszcza jednak tworzenie kości.  Wzrasta w dzieciństwie, okresie dojrzewania, w przypadku zrastania załamań oraz w okresie menopauzy i w trakcie laktacji po porodzie. Podniesiony  poziom ALP towarzyszy szpiczakowi i niektórym nowotworom litym (rak piersi). Wzrasta w wyniku: braku witaminy D; chronicznych chorób nerek; nadczynności przytarczyc; nowotworów złośliwych: prostaty, osteosarcoma, nerki, piersi, szpiczaka; zrastania złamań; choroby Pageta, zapalenia szpiku, chorób reumatycznych. W przypadku chorób tkanki kostnej istotne jest zestawienie wyniku ALP z GGTP (gamma-glutamylotranspeptydazą). W przypadku wzrostu aktywności obu enzymów, można założyć, że źródłem  wzrostu ALP są drogi żółciowe, w przypadku, gdy GGTP pozostaje w normie, wzrost ALP jest zapewne spowodowany zmianami metabolizmu tkanki kostnej, np. w przebiegu osteoporozy.
Jelitowa ALP, prawidłowo stanowi ok. 10% całkowitej ALP.  Niekiedy wzrasta nieznacznie po posiłku. Jest wytwarzana przez enterocyty.  Ma okres półtrwania w osoczu ok.  6 godz.
 

Podwyższone wartości: zapalenie wirusowe wątroby (wirusy hepatotropowe i inne), inne zapalenia wątroby (w tym autoimmunizacyjne  i toksyczne), cholestaza, marskość wątroby, stłuszczenie wątroby, marskość dróg żółciowych, rak pierwotny wątroby, stwardniające zapalenie dróg żółciowych, pierwotna marskość żółciowa, złamania kości, choroba Pageta, osteomalacja, niedobór witaminy D, choroby nerek, akromegalia, nowotwory kości i przerzuty do kości, choroba Crohna, cukrzyca, nadczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc.

Obniżone wartości: choroba Wilsona, wrodzone niedobory fosfatazy zasadowej.

Posiłek, wysokie stężenie bilirubiny, leki, metoda oznaczenia, ciąża.

Fosfataza zasadowa, nazywana także fosfatazą alkaliczną (ALP – ang. alkaline phosphatase) to enzym białkowy zaliczany do grupy hydrolaz. Fizjologiczną funkcją tego enzymu jest usuwanie grup fosforanowych z różnych związków chemicznych.

W organizmie człowieka, w prawidłowych warunkach zdrowotnych enzym ten obecny jest przede wszystkim wewnątrz tkanek narządowych. Największe stężenia fosfatazy alkalicznej występują w kościach, wątrobie oraz drogach żółciowych – to właśnie z tych narządów pochodzi 80% fosfatazy zasadowej obecnej we krwi. W mniejszych stężeniach ALP produkowana jest przez nerki, komórki nabłonkowe przewodu pokarmowego oraz łożysko w okresie ciąży.

Zakresy norm dla stężeń fosfatazy alkalicznej we krwi zależą od wielu czynników, w tym m.in. płci osoby badanej, jej wieku oraz współwystępujących obciążeń zdrowotnych. Wykrycie podwyższonych poziomów ALP, w połączeniu z wynikami innych badań laboratoryjnych oraz specyficznym zestawem objawów klinicznych mogą wskazywać na toczący się proces chorobowy. Ze względu na niską specyficzność tego badania w stosunku do konkretnych uszkodzeń narządowych, test ten najczęściej zlecany jest w połączeniu z oznaczeniem innych parametrów oraz dodatkowymi badaniami obrazowymi.

Przeprowadzenie badania stężeń fosfatazy alkalicznej we krwi zalecane jest jako badanie pomocnicze w przypadku podejrzenia określonych jednostek chorobowych.

Jednym z ważniejszych zastosowań oznaczenia ALP we krwi jest diagnostyka chorób wątroby. Schorzenia te, ze względu na zdolności kompensacyjne tkanek wątrobowych mogą przez długi czas rozwijać się w sposób bezobjawowy. Pierwsze dolegliwości często pojawiają się dopiero w momencie, gdy zmiany chorobowe są znacząco nasilone, a większość miąższu wątroby uległa nieodwracalnym uszkodzeniom. Z tego powodu istotne jest regularne przeprowadzanie badań profilaktycznych umożliwiających wczesne wykrycie chorób wątroby i dróg żółciowych oraz sprawne wdrożenie skutecznego leczenia, które pozwoli na zatrzymanie postępu schorzenia oraz uniknięcie poważnych powołań zdrowotnych.

Pomiar stężeń fosfatazy alkalicznej we krwi stanowi istotny element diagnostyki chorób kości, takich jak np. choroba Pageta, niedoczynność przytarczyc lub określone nowotwory tkanki kostnej. Schorzenia te mogą prowadzić do znaczącego osłabienia struktur kostnych, co zwiększa ryzyko powstawania patologicznych złamań oraz związanych z nimi komplikacji.

Lekarz może także zadecydować o wykonaniu badania fosfatazy zasadowej podczas monitorowania skuteczności wdrożonego wcześniej leczenia oraz w celu oceny stopnia nasilenia ewentualnych objawów ubocznych wywoływanych przez stosowane leki.

Badanie fosfatazy zasadowej powinno zostać przeprowadzone w przypadku podejrzewania chorób wątroby, dróg żółciowych oraz kości. Warto pamiętać, że schorzenia dotyczące wątroby przez długi czas mogą nie dawać jakichkolwiek objawów – z tego powodu istotna jest właściwa profilaktyka polegająca na regularnym przeprowadzaniu podstawowych badań w kierunku zaburzeń pracy tego narządu, czyli tzw. „prób wątrobowych”.

Dolegliwości, które mogą wskazywać na występowanie różnego typu chorób wątroby oraz dróg żółciowych to m.in.:

• Ból w prawym nadbrzuszu,
• Żółtaczka – zmiana zabarwienia błon śluzowych oraz skóry na żółtawy kolor,
• Nudności,
• Wymioty,
• Pogorszenie lub całkowita utrata apetytu,
• Ogólne osłabienie,
• Zwiększenie obwodu brzucha (obecność płynu w jamie otrzewnej – wodobrzusze),
• Obrzęki w obrębie kończyn dolnych,
• Zmiana zabarwienia moczu na ciemniejszy kolor,
• Zwiększona tendencja do powstawania siniaków,
• Przedłużające się czasy krwawienia nawet po niewielkich urazach,
• Świąd skóry.

Każde laboratorium medyczne może stosować nieznacznie różniące się metody analityczne podczas badania próbek krwi. Z tego powodu w celu interpretacji otrzymanych wyników pomiaru stężeń fosfatazy alkalicznej należy zestawić rezultaty z wartościami referencyjnymi, które znajdują się na wydawanej pacjentowi dokumentacji. Warto także pamiętać, że normy dla stężeń fosfatazy alkalicznej we krwi są różne, w zależności od wieku oraz płci osoby badanej.

Podwyższona fosfataza alkaliczna może świadczyć o uszkodzeniach wątroby, tkanki kostnej lub innych narządów w przebiegu różnych schorzeń. Przykładowe sytuacje kliniczne, które mogą prowadzić do wzrostu poziomów ALP we krwi to np.:

• Wirusowe zapalenie wątroby,
• Toksyczne uszkodzenie wątroby – wywołane przez określone leki jak np. paracetamol,
• Kamica dróg żółciowych prowadząca do zastoju żółci,
• Alkoholowa oraz niealkoholowa marskość wątroby,
• Niektóre choroby nowotworowe,
• Choroba Pageta,
• Nadczynność przytarczyc,
• Osteoporoza,
• Nasilony niedobór witaminy D.

Obniżona fosfataza alkaliczna może występować w przebiegu hipofosfatazji – jest to rzadka choroba genetyczna, która skutkuje zaburzoną produkcją omawianego enzymu. Zjawisko to może być także efektem stosowania niektórych leków hormonalnych, współwystępowania anemii, choroby Wilsona, niedoczynności tarczycy lub znaczących niedoborów cynku.

Nieprawidłowe wyniki pomiarów ALP we krwi każdorazowo wymagają konsultacji lekarskiej. Tego typu odchylenia od normy mogą świadczyć o rozwoju poważnych chorób, które wymagają pilnej diagnostyki oraz rozpoczęcia odpowiedniego postępowania medycznego. W wielu przypadkach wczesne rozpoznanie tych schorzeń warunkuje lepsze rokowania oraz znacząco wpływa na dostępne możliwości lecznicze.