Grupa krwi

Grupa krwi. Grupa krwi, oznaczenie układu AB0 i Rh (D).
Badanie składa się z następujących części składowych:
- oznaczenie grupy krwi  układu ABO i  antygenu D z układu Rh - badanie regularnych  przeciwciał grupowych anty-A i anty-B - przeglądowe  badanie przeciwciał odpornościowych.
Układ grupowy ABO jest najważniejszym układem grupowym krwinek czerwonych ze względu na:
1.Regularne występowanie przeciwciał dla tych antygenów układu ABO, których nie posiadają krwinki danego osobnika Nazwa grupy krwi Antygen na krwinkach Alloprzeciwciała w surowicy A A Anty-B B B Anty-A AB AB -- O -- Anty-A i anty-B Ludzkie krwinki czerwone  należą do jednej z grup krwi: A, B, AB lub O.
Przeciwciała anty-A i anty-B klasy IgM reagując in vivo z antygenami A i B aktywują tzw. dopełniacz i wywołują reakcję hemolityczną. Ponieważ przeciwciała te  powstają niezależnie od wcześniejszego kontaktu z obcymi krwinkami czerwonymi, dlatego już pierwsze przetoczenie krwi z antygenami, których chory nie posiada, wywoła groźną dla życia reakcję poprzetoczeniową. Z uwagi na to  podstawową zasadą stosowaną w krwiolecznictwie jest zasada przetaczania krwi jednoimiennej w zakresie antygenów układu ABO i antygenu D.
2. Powszechność występowania w ustroju człowieka.
Grupy krwi praktycznie pozostają niezmienne przez całe życie. Może ona ulec zmianie u osób po przeszczepie szpiku kostnego.
Układ grupowy Rh jest jednym z najbardziej polimorficznych układów grupowych krwi. Antygeny tego układu znajdują się wyłącznie na krwinkach czerwonych, nie spotyka się ich na innych komórkach, czy w płynach ustrojowych.
Najczęściej określane, klinicznie istotne  antygeny układu Rh to antygeny: D,C,c,E,e i Cw. Za najważniejszy antygen tego układu uważa się antygen D, który spośród wszystkich antygenów grup krwi jest najbardziej efektywnym immunogenem. Dlatego też obecność lub nieobecność tego antygenu na krwinkach czerwonych  decyduje o zakwalifikowaniu ich do grupy RhD+ albo RhD-.
Badanie antygenu D wykonujemy na dwóch różnych seriach odczynników monoklonalnych: anty-RhD VI+ i anty-RhD VI-.
Aglutynacja krwinek badanych pod wpływem odczynnika monoklonalnego anty-D świadczy o obecności antygenu D, krwinki są RhD+ (dodatnie). Brak aglutynacji wskazuje na to, że krwinki nie zawierają antygenu D, są więc RhD- (ujemne). Jeżeli stwierdza się słabą aglutynację krwinek badanych z odczynnikami monoklonalnymi anty-D (+/- lub +), a autokontrola jest ujemna i jednocześnie kontrole: dodatnia i ujemna odczynnika monoklonalnego wskazują na prawidłową jego aktywność i swoistość, należy brać pod uwagę obecność odmiany Dsłabe.
Wystąpienie słabej reaktywności krwinek badanych może wskazywać na słabą ekspresję antygenu D, tzw. Dsłaby lub wskazywać na antygen Dczęściowy, należący do jednej z kategorii, np. DVI. W takiej sytuacji zarówno biorca krwi, jak i osoba płci żeńskiej przed okresem menopauzy powinni być traktowani jako RhD ujemni, a wydany wynik powinien mieć brzmienie: „RhD ujemny (słaba ekspresja antygenu D)”.
Osoby, u których wykryto kategorię DVI antygenu D lub antygen Dsłaby są zaliczane do grupy RhD ujemnej i do przetoczenia dobiera się im krew RhD ujemną a kobiety są objęte immunoprofilaktyką konfliktu RhD.
Badanie przeglądowe alloprzeciwciał w pośrednim teście antyglobulinowym (PTA).
Pośredni test antyglobulinowy (PTA) pozwala m.in. na  wykrycie  alloprzeciwciał odpornościowych w surowicy/osoczu krwi pacjenta (biorcy).
Badanie ma celu jest wykrycie obecności przeciwciał klasy IgG.
Badanie surowicy/osocza na obecność alloprzeciwciał odpornościowych ma na celu zapewnienie bezpiecznego przetaczania krwinek czerwonych. Kontakt z krwią dobraną pod względem ABO i RhD nie chroni przed wytworzeniem alloprzeciwciał odpornościowych do antygenów, których nie posiada biorca, a których nie oznacza się rutynowo. Alloprzeciwciał odpornościowych powinno poszukiwać się u wielokrotnych biorców krwi oraz u kobiet, które były w ciąży. Z uwagi na bezpieczeństwo biorcy przeciwciał poszukuje się u  wszystkich potencjalnych biorców krwi, przy każdym badaniu grupowym krwi.
 

Krew to rodzaj tkanki płynnej, która umożliwia organizmowi prawidłowe funkcjonowanie. W skład krwi wchodzi wiele substancji biochemicznych, białek oraz rodzajów komórek. Jednym z głównych składników krwi obwodowej są erytrocyty, czyli krwinki czerwone. Odpowiadają one za transport tlenu z płuc do wszystkich tkanek w organizmie człowieka. Krwinki czerwone poszczególnych osób wykazują pewne różnice. Na podstawie tych różnic krwinki zaszeregowano do kategorii określonych jako grupy krwi.  Z czego wynika termin: grupa krwi, jakie są grupy krwi, kiedy należy wykonać badanie grupy krwi i na czym polega ich dziedziczenie?

Podział na grupy krwi wynika ze specyficznego układu cząsteczek, które obecne są na powierzchni erytrocytów danej osoby. Te struktury biochemiczne są w stanie oddziaływać na układ odpornościowy – z tego powodu nazywane są antygenami. Najogólniej, w sytuacji prawidłowej  – obecność danego antygenu krwinkowego wyklucza obecność specyficznego dla niego przeciwciała. Na błonie komórkowej krwinek czerwonych występuje bardzo wiele różnego typu struktur. W zależności od tego, jaki rodzaj antygenu obecny jest na krwinkach czerwonych danej osoby, posiada ona określoną grupę krwi. Dla przykładu (w układzie AB0), obecność na powierzchni krwinki antygenów A będzie oznaczała, że dana osoba posiada grupę krwi A. Ze względu na brak antygenu B we krwi tej osoby będą znajdowały się specyficzne przeciwciała (immunoglobuliny) anty-B, które będą miały na celu identyfikację oraz niszczenie obcych dla organizmu cząsteczek z tego układu (antygenu B).

Podstawowe podziały grup krwi zostały wprowadzone już na początku XX wieku. Za odkrywcę grup krwi uważa się Karla Landsteinera – austriackiego lekarza oraz naukowca. Współcześnie możliwe jest wyróżnienie ponad 40 układów grup krwi. Najważniejsze z nich, o największym znaczeniu klinicznym pozwalają na podział grup krwi w obrębie układu AB0. Dodatkowo istotne z medycznego punktu widzenia jest określenie układu Rh danego pacjenta. Zarówno układ AB0, jak i układ Rh warunkowany jest przez czynniki genetyczne. Oznacza to, że grupa krwi dziedziczona jest od rodziców danej osoby i nie ulega zmianie przez całe życie  (z wyjątkiem rzadkich sytuacji, jak np. leczenie niektórych nowotworów hematologicznych z wykorzystaniem transplantacji szpiku).

Obecnie wyróżnia się 43 układy grupowe dla krwinek czerwonych. Spośród nich najbardziej istotne z klinicznego punktu widzenia są dwa układy grupowe: układ AB0 oraz układ Rh. Podczas przeprowadzenia badania grupy krwi oznacza się obydwa te układy. Ich występowanie jest od siebie niezależne – oznacza to, że możliwa jest każda kombinacja grup z układu AB0 oraz Rh.

Przynależność grupowa w układzie AB0 warunkowana jest przez dwa antygeny powierzchniowe krwinek czerwonych – antygen A oraz antygen B. W omawianym układzie wyróżnia się cztery grupy krwi. Są to:

• Grupa A – na błonie komórkowej krwinek czerwonych występują antygeny A,
• Grupa B – na błonie komórkowej krwinek czerwonych występują antygeny B,
• Grupa AB – na błonie komórkowej krwinek czerwonych obecne są antygeny A oraz antygeny B,
• Grupa 0 – na błonie komórkowej krwinek czerwonych nieobecne są zarówno antygeny A, jak i antygeny B.

Antygeny powierzchniowe krwinek czerwonych oraz wolne przeciwciała skierowane przeciwko nim są niezwykle istotnie klinicznie. Zgodność w zakresie grup krwi warunkuje możliwość przeprowadzenia bezpiecznej transfuzji krwi. Zabieg ten jest często przeprowadzany w sytuacjach nagłych stanów zagrożenie życia, związanych ze znaczą utratą krwi własnej. W przypadku przetoczenia niezgodnego preparatu krwiopochodnego, przeciwciała biorcy mogą zaatakować krwinki czerwone dawcy, co prowadzi do rozwoju tzw. reakcji poprzetoczeniowej i może znacząco pogorszyć stan zdrowia biorcy, prowadząc nawet do jego zgonu w mechanizmie wstrząsu.

W przypadku, gdy nie jest znana grupa krwi biorcy stosuje się przetoczenie krwinek z grupy krwi 0, jako że nie posiadają one antygenów powierzchniowych, a więc w konsekwencji nie będą wywoływały odpowiedzi immunologicznej bez względu na grupę  krwi biorcy.

Drugi układ grupowy krwinek, czyli układ Rh w uproszczeniu warunkowany jest głównie przez występowanie lub brak na powierzchni erytrocytów antygenu D. W przypadku, gdy obecny jest antygen D grupa krwi oznaczana jest jako „Rh+”. Przy braku tego antygenu dana osoba posiada grupę krwi „Rh-”. Analogicznie jak w przypadku układu AB0 w sytuacji, gdy dana osoba posiada grupę krwi Rh-, w jej krwi będą obecne przeciwciała skierowane przeciwko antygenowi D. Układ krwi Rh jest istotny w przypadku transfuzji krwi. Niezgodność w tym układzie także może prowadzić do wystąpienia reakcji poprzetoczeniowej. Dodatkowo, układ Rh uczestniczy w rozwoju tzw. choroby hemolitycznej noworodka, która wynika z konfliktu serologicznego pomiędzy krwią matki oraz krwią dziecka. Do rozwoju tej jednostki chorobowej może dojść w przypadku, gdy matka posiada grupę krwi Rh- oraz przeciwciała skierowane przeciwko krwinkom dziecka z grupą krwi Rh+. Z tego względu istotna jest znajomość własnej grupy krwi oraz zastosowanie odpowiedniej profilaktyki w okresie okołoporodowym.

Grupa krwi danej osoby zależna jest od poszczególnych genów obecnych w jej materiale DNA. Od każdego z rodziców otrzymywana jest jedna kopia każdego genu, która nazywana jest allelem. W zależności od tego, jakie allele posiada dana osoba, dochodzi do produkcji innych białek, które następnie stają się antygenami powierzchniowymi krwinek czerwonych. W układzie grup krwi AB0 za ich różnicowanie odpowiadają 3 allele: allel A, allel B oraz allel 0. Kombinacja dwóch z tych alleli determinuje grupę krwi. Dziedziczenie w zakresie układu Rh, podobnie jak w układzie AB0, także warunkowane jest przez zestaw dwóch alleli. Kopia jednego z nich, w sposób losowy otrzymywana jest od każdego z rodziców.

Popularność – częstość występowania poszczególnych grup krwi różni się w zależności od danego rejonu geograficznego. W Polsce najczęściej występuje grupa krwi A Rh+ (oznaczana często w skrócie jako A+).  Grupę A Rh+ posiada około 32% rdzennej populacji naszego kraju. Kolejną, pod względem częstości występowania jest grupa 0 Rh+ (około 31% populacji). Całościowa częstość występowania poszczególnych grup krwi w Polsce prezentuje się następująco:

• Grupa A Rh+ – 32% polskiej populacji,
• Grupa 0 Rh+ – 31%,
• Grupa B Rh+ – 15%,
• Grupa AB Rh+ – 7%,
• Grupa 0 Rh- – 6%,
• Grupa A Rh- – 6%,
• Grupa B Rh- – 2%,
• Grupa AB Rh- – 1%.

Badanie grupy krwi polega na oznaczeniu przynależności danej osoby do grupy krwi w układzie AB0 oraz układzie Rh. Ten test diagnostyczny wykonywany jest w próbce krwi żylnej i nie wymaga szczególnego przygotowania. Dzięki omawianemu badaniu możliwe jest otrzymanie informacji na temat grupy krwi, co posiada istotne znaczenie kliniczne. W przypadku szczególnych sytuacji klinicznych może być wymagane jednoczasowe przeprowadzenie dodatkowych badań. Z tego powodu przed wykonaniem tego testu warto skonsultować się z lekarzem, aby ustalić dokładny powód przeprowadzenie badania oraz zaplanować pełny pakiet diagnostyczny, który może uwzględniać także inne testy laboratoryjne krwi.

Przeprowadzenie badania grupy krwi jest szczególnie istotne przed planowanymi zabiegami chirurgicznymi, transfuzjami krwi oraz innymi sytuacjami klinicznymi, które mogą wymagać przetoczenia preparatów krwiopochodnych. Ze względu na możliwe, poważne powikłania konfliktu w zakresie grup krwi, niezbędne jest posiadanie potwierdzonego wyniku oznaczenia grupy krwi przed wykonaniem jakichkolwiek poważnych procedur medycznych. Oznaczenie grupy krwi jest także istotne w sytuacji, gdy dana osoba chce zostać dawcą krwi lub innych preparatów krwiopochodnych (jak np. osocze). W określonych przypadkach może być wymagany tzw. „potwierdzony wynik grupy krwi”. Oparty jest na dwóch oznaczeniach grupy krwi wykonanych  w dwóch oddzielnie i różnoczasowo pobranych próbkach. Należy sprawdzić  jak dokładnie wygląda ta procedura w jednostce medycznej, która ma otrzymać wyniki badania grupy krwi.

Oznaczenie grupy krwi jest także istotne w przypadku kobiet ciężarnych oraz kobiet planujących ciąże, ze względu na ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego. Ryzyko rozwoju choroby hemolitycznej noworodka, dzięki znajomości mechanizmów dziedziczenia grup krwi w układzie Rh można określić na podstawie grupy krwi matki oraz grupy krwi biologicznego ojca dziecka. Przed upowszechnieniem testów genetycznych znajomość grup krwi była wykorzystywana podczas badań mających na celu ustalenie ojcostwa.