W tej kategorii badań laboratoryjnych znajdują się testy, które często wykonywane są jako badania pierwszego rzutu w procesie diagnostycznym wielu schorzeń. Dzięki wynikom badań podstawowych oraz biochemicznych lekarz może uzyskać istotne informacje na temat ogólnego stanu zdrowia pacjenta oraz zaburzeń funkcjonowania poszczególnych układów i narządów.

Dokładny zakres przeprowadzanych badan zależny jest od dolegliwości pacjenta oraz jego historii choroby. Z tego powodu przed przeprowadzeniem badań podstawowych należy skonsultować się z lekarzem, aby zaplanować optymalny zakres wykonywanych testów diagnostycznych, który będzie w stanie ułatwić dalsze postępowanie diagnostyczno-lecznicze. Określone badania podstawowe powinny być przeprowadzane regularnie w celach profilaktycznych.

Najczęściej wykonywanym badaniem podstawowym jest morfologia krwi. Polega na ilościowej i jakościowej ocenie  elementów morfotycznych krwi m.in. pomiarze liczebności krwinek czerwonych, krwinek białych (z podziałem na ich poszczególne subpopulacje) oraz płytek krwi (trombocytów). Dzięki badaniu możliwe jest wykrycie wielu schorzeń, jak np. anemii (niedokrwistości), stanów zapalnych (ze wstępnym określeniem rodzaju czynnika etiologicznego) lub niektórych rodzajów zaburzeń krzepnięcia  Nieprawidłowości uwidocznione w morfologii krwi mogą nakierować diagnostykę prowadzoną przez lekarza na bardziej skomplikowane choroby, jak np. określone rodzaje nowotworów, szczególnie układu krwiotwórczego. Tego typu podejrzenie wymaga rozpoczęcia dokładnej diagnostyki oraz zlecania bardziej specjalistycznych badań dodatkowych. W celu pogłębienia wyników badania morfologii krwi lekarz może dodatkowo zlecić m.in. przeprowadzenie rozmazu krwi, ocenę stężeń CRP (białka C-reaktywnego), OB lub INR.

Do badań podstawowych zalicza się także lipidogram, czyli test diagnostyczny, który polega na oznaczeniu stężeń poszczególnych frakcji związków tłuszczowych we krwi. Jest to niezwykle istotne badanie w przebiegu diagnozowania dyslipidemii oraz oceny ryzyka rozwoju zaburzeń miażdżycowych i potencjalnie towarzyszących im innych chorób układu sercowo-naczyniowego. Badanie to powinno być regularnie wykonywane przez osoby, które znajdują się w grupie ryzyka dla chorób kardiologicznych. Do rozwoju tego typu zaburzeń predysponują m.in. płeć męska, wiek powyżej 50 lat, otyłość, siedzący tryb życia, nieprawidłowe nawyki żywieniowe oraz palenie papierosów.

Badania biochemiczne obejmują pomiary stężeń poszczególnych elektrolitów we krwi pacjenta, takich jak potas, magnez, wapń, chlor oraz sód. Nawet niewielkie odchylenia od normy w zakresie ich poziomów mogą wywoływać nasilone objawy dotykające licznych narządów oraz zaburzać funkcjonowanie organizmu. Nieprawidłowe wyniki tych badań mogą także świadczyć o rozwoju poważnych chorób układowych, w szczególności związanych z pracą nerek.

Dodatkowo, w kategorii badań podstawowych i biochemicznych znajdują się testy, które pozwalają na wykrycie zaburzeń wskazujących na rozwój chorób takich jak cukrzyca, choroby wątroby, choroby nerek, czy zaburzenia funkcji tarczycy. Wiele z tych schorzeń przez długi czas rozwija się bezobjawowo, a pierwsze dolegliwości uwidaczniają się dopiero na późnych stadiach ich zaawansowania. Z tego powodu warto regularnie przeprowadzać badania kontrolne, które umożliwią wykrycie tego typu schorzeń na ich wcześniejszych etapach, co korzystnie wpływa na dostępne dla pacjenta możliwości leczenia oraz znacząco poprawia jego rokowania. Szczególne zaniepokojenie powinno wywołać występowanie uogólnionych objawów chorobowych, takich jak np.:

• Przewlekłe zmęczenie i uogólnione pogorszenie samopoczucia
• Niezamierzone zmiany masy ciała (szczególnie szybki spadek wagi)
• Nocne poty
• Stan podgorączkowy
• Bóle w jamie brzusznej
• Bóle głowy
• Ból w klatce piersiowej
• Wahania nastroju
• Problemy z koncentracją i pamięcią
• Nudności i wymioty

W przypadku zauważenia u siebie lub u swoich bliskich utrzymujących się objawów tego typu należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza w celu rozpoczęcia pogłębionej diagnostyki, która umożliwi precyzyjne wykrycie źródła problemów oraz wdrożenie właściwego leczenia.