Parathormon (intact)

Oznaczenie nietkniętej (kompletnej) formy parathormonu (PTH intact) w osoczu EDTA lub surowicy służy do różnicowani przyczyn  hiperkalcemii (podniesionego poziomu jonów wapnia, Ca+2 w krwi) i hipokalcemii (obniżonego poziomu wapnia w krwi). PTH jest peptydem przytarczyc o długości 84 aminokwasów,  utrzymującym na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego,  poziom jonów wapnia w krwi. U osób zdrowych spadek stężenia Ca+2  nasila wydzielanie hormonu, wyrównanie poziomu Ca+2 – hamuje wydzielanie. PTH oddziałuje na nerki, regulując wchłanianie zwrotne  wapnia i wydalanie fosforanów oraz na kości, wpływając na przemieszczanie się  jonów z kości do płynu pozakomórkowego. W skali długofalowej,  reguluje poziom wapnia w organizmie,  wpływając na jelitowe wchłanianie wapnia za pośrednictwem witaminy D (1,25(OH)2D).  Cząsteczka PTH ulega proteolizie do fragmentów o różnej długości, okresie półtrwania,  aktywności fizjologicznej i znaczeniu klinicznym. Diagnostycznie  najistotniejsze jest oznaczenie nietkniętej – kompletnej cząsteczki PTH – PTH intact. Czułość stosowanych obecnie testów mierzących stężenie PTH intact pozwala nie tylko na różnicowanie pierwotnej nadczynności przytarczyc,  lecz również na różnicowanie hiperkalcemii powodowanej pierwotną nadczynnością przytarczyc i nowotworami złośliwymi. PTH jest czułym wskaźnikiem wtórnej nadczynności przytarczyc, gdyż wzrost jego stężenia jest szybszy niż  spadek stężenia Ca+2  w krwi. W hiperkalcemiach spowodowanych pierwotną nadczynnością przytarczyc lub ekotopową produkcją PTH,  w większości przypadków obserwuje się wzrost stężenia PTH. W hiperkalcemiach spowodowanych innymi przyczynami, w tym nowotworami złośliwymi, stężenia PTH są w zakresie normy lub obniżone. We wtórnej nadczynności przytarczyc PTH jest podniesiony ze względu na niewydolność nerek, wpływającą na ciągłe obniżanie stężenia Ca+2.  W przypadkach hipokalcemii wynikających z niedoczynności przytarczyc poziom PTH jest na ogół niski. W przypadku chorych na  niewydolność nerek oznaczenie PTH pozwala na równoczesne monitorowanie  funkcji przytarczyc i obrotu kostnego. Śródoperacyjne pomiary PTH umożliwiają ocenę doszczętności  paratyroidektomii, dzięki możliwości obserwacji w trakcie operacji spadku stężenia PTH (wynik pomiaru po 10 min. od usunięcia powinien być mniejszy niż 50% wartości zmierzonej wyjściowo).

Obniżone stężenia: nowotwory, przerzuty, produkcja białka związanego z PTH: PTHrP (ang. Parathyroid hormone-related protein),  niedoczynność przytarczyc, hiperkalcemia niezależna od przytarczyc: dializoterapia, przedawkowanie witaminy D, przedawkowanie witaminy A, zespół „milk-alkali″, stosowanie diuretyków tiazydowych, nadczynność tarczycy, sarkoidoza, choroba Addisona, rodzinna hipokalciuryczna hiperkalcemia.

Zmienność dobowa i pulsacyjne wydzielanie. Hemodializa. Złe przechowywanie próbki. Przeciwciała heterofiline.

Badanie stężenia parathormonu we krwi stanowi istotny element diagnozowania przyczyn zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej, jako że hormon ten w dużej mierze odpowiada za regulację obrotu tego pierwiastka w organizmie. Ze względu na szeroki wpływ wapnia na liczne narządy oraz układy, jego nieprawidłowe poziomy mogą prowadzić do wystąpienia szeregu objawów chorobowych oraz powikłań zdrowotnych. Z tego powodu niezwykle istotne jest wczesne wykrycie oraz sprawne rozpoczęcie leczenia zarówno nadmiaru, jak i niedoboru wapnia we krwi. Na czym polega badanie parathormonu, kiedy należy oznaczyć stężenie PTH we krwi, kto powinien przeprowadzić badanie PTH, jak przygotować się do tego testu diagnostycznego oraz co mogą oznaczać poszczególne wyniki badania parathormonu?

Badanie PTH (intact) to test diagnostyczny, który polega na oznaczeniu stężenia kompletnej, liczącej 84 aminokwasy, cząsteczki parathormonu w próbce krwi żylnej.

Parathormon (ang. – parathyroid hormone) to hormon białkowy (peptyd), który produkowany jest przez przytarczyce. Są to 4 niewielkie narządy układu wewnątrzwydzielniczego, znajdujące się na tylnej powierzchni tarczycy, która leży podskórnie na przedniej powierzchni szyi. Głównym zadaniem parathormonu jest podwyższanie stężeń wolnego wapnia we krwi. Do zwiększonej produkcji oraz uwalniania PTH dochodzi pod wpływem obniżenia poziomu zjonizowanych form wapnia w krwiobiegu.

Parathormon wywiera bezpośrednie działanie na kości oraz nerki. W obrębie tkanki kostnej parathormon nasila resorpcję kości, co skutkuje wzrostem uwalniania wapnia oraz fosforanów do krwi. W nerkach PTH wpływa na zmniejszenie wydalania wapnia wraz z moczem, przy czym jednocześnie prowadzi do zwiększonego usuwania fosforanów z organizmu. Dodatkowo, PTH zwiększa wchłanianie wapnia z pokarmu w obrębie jelit. Hormonem wykazującym działanie poniekąd przeciwstawne do parathormonu jest kalcytonina, produkowana przez komórki C tarczycy.

Dzięki prawidłowym poziomom parathormonu (oraz kalcytoniny) możliwe jest utrzymanie równowagi w zakresie gospodarki wapniowo-fosforanowej. Zarówno wapń, jak i fosfor pełnią wiele istotnych funkcji w ludzkim organizmie. Najważniejsze z nich wynikają z bezpośredniego udziału tych pierwiastków w utrzymywaniu prawidłowego zdrowia kości. Wapń w sposób istotny uczestniczy także w regulowaniu ciśnienia tętniczego, procesach skurczów mięśni (w tym mięśnia sercowego), warunkuje prawidłowy przebieg wielu procesów metabolicznych oraz wpływa na przewodnictwo sygnałów elektrycznych w komórkach nerwowych. Z tego powodu nieprawidłowe stężenia wapnia mogą prowadzić do rozwoju licznych powikłań zdrowotnych, a w skrajnych przypadkach – nawet do wystąpienia zagrażających życiu stanów nagłych.

Badanie stężenia parathormonu we krwi wykonywane jest w diagnostyce chorób, które mogą wynikać z nieprawidłowej funkcji narządów produkujących ten hormon, czyli przytarczyc. W wielu przypadkach wykrycie zbyt wysokich lub zbyt niskich poziomów PTH (w połączeniu z innymi badaniami diagnostycznymi) pozwala na postawienie precyzyjnego rozpoznania oraz rozpoczęcie celowanego leczenia. Ze względu na niedobór PTH lub jego nadmiar wyróżnia się dwie główne grupy schorzeń tych narządów – nadczynność przytarczyc oraz niedoczynność przytarczyc.

Najczęstszą przyczyną pierwotnej nadczynności przytarczyc, która odpowiada za 85% jej przypadków, jest występowanie pojedynczego gruczolaka w obrębie tych narządów. Te patologiczne struktury komórkowe posiadają autonomiczną czynność – oznacza to, że parathormon wydzielany jest w nadmiarowych ilościach w sposób niezależny od stężeń wapnia we krwi. Pierwotna nadczynność przytarczyc najczęściej rozpoznawana jest u kobiet po 60 roku życia. W większości przypadków przebieg choroby jest długotrwale skąpoobjawowy lub bezobjawowy. Do wystąpienia pierwszych dolegliwości najczęściej dochodzi na skutek efektów długotrwałej hiperkalcemii. Pierwotna nadczynność przytarczyc może występować także jako element składowy zespołów genetycznych MEN 1 oraz MEN 2 (zespoły mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego).

Wtórna nadczynność przytarczyc może rozwinąć się jako efekt długotrwałej hipokalcemii. Ze względu na niskie stężenia wapnia przytarczyce produkują więcej parathormonu, aby uzupełnić niedobory tego pierwiastka we krwi. W niektórych przypadkach stan ten utrzymuje się pomimo wyrównania kalcemii. Zjawisko to najczęściej obserwowane jest w przebiegu długotrwałej choroby nerek.

Niedoczynność przytarczyc, czyli stan związany z niedostateczną produkcją PTH w znaczącej większości przypadków (ok. 75% - 80%) wynika z powikłań chirurgicznego usunięcia tarczycy (tyroidektomii). Ze względu na zależności anatomiczne występujące pomiędzy przytarczycami a tarczycą,  w niektórych przypadkach dochodzi do jednoczesnego wycięcia tych narządów. Na skutek takiego działania dochodzi do znaczącego spadku produkcji parathormonu oraz rozwoju obrazu klinicznego niedoczynności przytarczyc. Choroba ta może rozwinąć się także na podłożu autoimmunologicznego zespołu niedoczynności wielogruczołowej, APS-1 (ang. autoimmune polyglandular syndrome type 1 ), w którym komórki przytarczyc niszczone są na skutek nieprawidłowej pracy układu odpornościowego. Inne sytuacje kliniczne, które mogą prowadzić do niedoczynności przytarczyc to m.in. zespół DiGeorge’a (choroba wrodzona, warunkowana genetycznie) oraz przewlekłe zaburzenia poziomów magnezu we krwi.

Poza podejrzeniem opisanych powyżej schorzeń, pomiar stężenia PTH we krwi może być zlecony jako badanie pomocnicze w przypadku monitorowania progresji przewlekłych chorób nerek. Test ten wykonywany bywa także podczas diagnozowania przyczyn osteoporozy, w monitorowaniu przedawkowania witaminy D3, lub też w celu diagnostyki różnicowej nieprawidłowych poziomów fosforanów we krwi obwodowej.

Przeprowadzenie badania parathormonu najczęściej zlecane jest jako element diagnozowania przyczyn objawów hiperkalcemii (zbyt wysokiego poziomu wapnia we krwi) oraz hipokalcemii (zbyt niskich stężeń tego pierwiastka).

Do najczęstszych i najistotniejszych objawów hipoklacemii zalicza się przede wszystkim występowanie tężyczki. Jest to patologiczny stan chorobowy, w przebiegu którego na skutek niedoborów wapnia we krwi dochodzi do nadmiernych skurczów mięśni. Cechą charakterystyczną tężyczki mogą być skurcze zginaczy przedramion, skurcze prostowników podudzi, a także objawy przypominające ból wieńcowy (zlokalizowany za mostkiem) oraz ból brzucha. Dodatkowo w przebiegu hipokalcemii mogą występować m.in.:

• Drgawki,
• Zaburzenia świadomości,
• Zaburzenia czucia (parestezje),
• Nadmierne przesuszenie skóry,
• Osłabiona kondycja włosów i paznokci,
• Uczucie kołatania serca (wynikające z arytmii),
• Nadwrażliwość na światło,
• Duszność.

W przypadku nadmiaru wapnia, czyli hiperkalcemii może dochodzić do pojawienia się objawów takich jak m.in.:

• Bóle kostne,
• Objawy kamicy nerkowej – kolka nerkowa, krwiomocz, zaburzenia mikcji,
• Bóle brzucha,
• Nudności,
• Wymioty,
• Zwiększona objętość oddawanego moczu (poliuria),
• Zaparcia,
• Zaburzenia nastroju o charakterze depresyjnym.

Hiperkalcemia dodatkowo zwiększa ryzyko rozwoju ostrego zapalenia trzustki (OZT) oraz wystąpienia objawów z tym związanych. Na skutek zbyt wysokich stężeń wapnia we krwi może dochodzić także do rozwoju nadciśnienia tętniczego oraz uogólnionego pogorszenia siły mięśniowej. Warto zaznaczyć, że stopień nasilenia objawów w dużej mierze zależny jest od tego, jak znaczący nadmiar lub niedobór wapnia występuje we krwi danej osoby oraz od czasu trwania tych nieprawidłowości.

Ze względu na zróżnicowane, możliwe przyczyny wymienionych powyżej dolegliwości, ich pojawienie się każdorazowo stanowi niepokojący sygnał. W każdym przypadku należy wówczas uzyskać profesjonalną pomoc lekarską, gdyż mogą one świadczyć o rozwoju poważnych schorzeń i zaburzeń funkcjonowania organizmu.

Na pobranie krwi w celu zbadania poziomu PTH należy stawić się w godzinach porannych, na czczo. Ze względu na dobowe zmiany poziomu i pulsacyjny charakter wydzielania PTH (z maksimum ok. godz. 2 nad ranem), godzina i warunki pobrania krwi powinny być skonsultowane z lekarzem i przestrzegane w przypadku badań  powtórnych.  Ze względu na pulsacyjny charakter wydzielania oznaczenie niekiedy wykonuje się kilkakrotnie.  Przed badaniem można pić wodę. Zaleca się właściwe nawodnienie, jako że łożysko żylne jest wówczas lepiej wypełnione, co znacząco ułatwia pobranie próbki krwi. Krew do badania zazwyczaj pobierana jest z naczynia podskórnego, zlokalizowanego w dole łokciowym, jednak ze względu na osobiste predyspozycje pacjenta miejsce pobrania próbki krwi może ulec zmianie.

W celu interpretacji wyników badania PTH należy zestawić otrzymane rezultaty z zakresem referencyjnym dla stężenia parathormonu we krwi, który każdorazowo umieszczany jest na dokumentacji wydawanej pacjentowi. Warto mieć na uwadze, że liczne czynniki dodatkowe mogą wpływać na poziomy parathormonu we krwi (takie jak m.in. współwystępujące choroby, przyjmowane leki oraz inne uwarunkowania zdrowotne). Z tego powodu interpretacji  wyników PTH należy każdorazowo dokonywać w świetle wyników innych badań laboratoryjnych (zwłaszcza stężeń wapnia oraz fosforanów), stanu klinicznego i historii choroby badanego. Kompleksowej interpretacji wyników dokonuje lekarz, który poza omówieniem otrzymanych danych będzie w stanie w sposób zindywidualizowany zaplanować dalsze postepowanie diagnostyczne oraz wdrożyć właściwe leczenie.