PSA wolny

Wielkość stężenia  we krwi PSA wolnego, fPSA (ang. free PSA),  nabiera znaczenia diagnostycznego wyłącznie w odniesieniu do  stężenia PSA całkowitego we krwi –  oznaczanego jako PSA lub tPSA (ang. total PSA), stąd na wynikach pomiaru stężenia  fPSA nie podaje się zakresu wartości prawidłowych.  Wskaźnikiem  ryzyka obecności raka prostaty (CaP) staje się dopiero wielkość stosunku liczbowego stężeń fPSA do tPSA – fPSA/ tPSA.  Specyficzny antygen prostaty, PSA (ang. Prostate Specific Antygen)  jest uwalnianym do krwi białkiem, wytwarzanym u mężczyzn wyłącznie przez komórki gruczołu krokowego, co przesądza o jego swoistości jako biochemicznego markera stanów fizjologicznych  i patologicznych prostaty. PSA jest najszerzej znanym markerem raka prostaty CaP (łac. Carcinoma prostatae), a jego odkrycie spowodowało znaczny postęp w profilaktyce, diagnostyce oraz monitorowaniu zaawansowania i przebiegu leczenia tej choroby.  Interpretacja wyników pomiaru  PSA wymaga znajomości  wieku badanego,  wywiadu w kierunku chorób układu moczo-płciowego i odniesienia do  stanu klinicznego pacjenta. Wzrost stężenia PSA nie jest swoisty dla CaP, gdyż towarzyszy również łagodnemu rozrostowi prostaty, BPH (ang. benign prostatic hyperplasia), stanom zapalnym prostaty (prostatitis), zakażeniom układu moczopłciowego, urazom mechanicznym, w tym związanym z badaniem palpacyjnym per rectum, DRE  (ang. Digital Rectal Examination), z masażem prostaty i punkcją  prostaty. Diagnostycznie, optymalne jest śledzenie zmian stężenia PSA, zachodzących  w czasie (tzw. delta change). Stężenie PSA w krwi rośnie wraz z wiekiem i dlatego zakresy referencyjne przedstawiane są w przedziałach wiekowych, najczęściej dekadach, choć optymalne jest odnoszenie stężenia u badanego do ciągłego wykresu zmian wraz z  wiekiem. Znaczenie diagnostyczne PSA w diagnostyce CaP wzrosło wraz z identyfikacją jego form w krążeniu. Formą dominująca, rozpoznawaną przez rutynowe testy immunochemiczne (immunoreaktywną), jest PSA związany z alfa1-antychymotrypsyną: PSA-ACT, stanowiący 55-95%  całości oznaczanego PSA (PSA całkowitego, tPSA, ang. total PSA). 5 do 45% immunoreaktywnego PSA występuje w formie wolnej (fPSA, ang. free PSA). Wysoką przydatność diagnostyczną, najwyższą z wariantów oznaczeń różnych form PSA, ma wyliczenie stosunku fPSA do tPSA (na ogół w %), którego wyliczenie jest istotne diagnostycznie, gdy stężenie tPSA jest ≥2 ng/ml. Porównaj badania: 200, 202, 216, 3700, 3899.