Test obciążenia glukozą (75g, 3 pkt: 0, 1, 2h)

Trzy punktowy, doustny test obciążenia glukozą, zwany inaczej doustnym testem tolerancji  glukozy, w skrócie DTTG lub  w skrócie angielskim:  OGTT albo GTT (odpowiednio: Oral Glucose Tolerance Test lub Glucose Tolerance Test), jest trzyetapowym  badaniem poziomu glukozy w osoczu w próbkach  pobieranych  w czasie  0, 1 i 2 godzin  po podaniu 75 gramów glukozy. Test jest stosowany w diagnostyce cukrzycy lub stanów predysponujących do rozwoju cukrzycy.  Po podaniu glukozy obserwowane są  zmiany jej poziomu w krwi badanego (glikemii),  związane z szybkością wydzielania insuliny i wchłaniania glukozy przez komórki organizmu. Insulina wydzielana jest przez trzustkę w dwóch etapach – w kilku minutach po padaniu glukozy zapas już zgromadzony, a następnie pula powstająca na bieżąco (do 2 godz. po podaniu glukozy). Badanie wykonywane jest rano, po przespanej nocy, na czczo, 8 do 12 godzin po spożycia ostatniego posiłku. Głodzenie dłuższe niż 15 godz. pogarsza tolerancję glukozy. Godziny ranne są okresem najgorszej tolerancji glukozy. Poziom glukozy przy pobraniu krwi w godzinach popołudniowych może być na tyle niższy w porównaniu do poziomu z  pobrania rannego, że może doprowadzić do przeoczenie cukrzycy u badanego. Test OGTT zazwyczaj wykonuje się u osób po uprzednim nieprawidłowym wyniku badania glikemii na czczo.  Etapy testu: Glukoza w określonej dawce, w tym wypadku 75 g,  podawana jest do wypicia w ciągu 5 minut w roztworze wodnym (do 300 ml). Glikemia oznaczana jest  w osoczu  wyjściowej próbki  krwi  i w próbkach (próbce) pobranych  w określonym czasie po podaniu glukozy. 

OGTT, czyli test doustnego obciążenia glukozą to jedno z podstawowych badań diagnostycznych, które wykonywane są w celu rozpoznania nieprawidłowej tolerancji glukozy oraz cukrzycy. Długotrwała, nieleczona cukrzyca może prowadzić do rozwoju wielu niebezpiecznych powikłań zdrowotnych – z tego powodu niezwykle istotna jest wczesna diagnostyka tego schorzenia oraz włączenie odpowiedniego leczenia. Jak wygląda test doustnego obciążenia glukozą, kiedy należy wykonać OGTT, jakie objawy mogą wskazywać na cukrzycę oraz w jaki sposób interpretuje się wyniki testu obciążenia glukozą?

Test doustnego obciążenia glukozą, często skrótowo określany jako „OGTT” (oral glucose intake test) to badanie laboratoryjne, które przeprowadza się w celu rozpoznania cukrzycy lub nieprawidłowej tolerancji glukozy. Materiał do badania stanowi próbka krwi żylnej, najczęściej pobierana z naczynia podskórnego zlokalizowanego w dole łokciowym. Inne nazwy badania OGTT to krzywa cukrowa lub też krzywa glikemiczna.

Podczas przeprowadzania OGTT krew pobierana jest dwukrotnie – raz na czczo oraz ponownie po upływie 120 minut od spożycia roztworu zawierającego standaryzowaną ilość glukozy. Na podstawie otrzymanych rezultatów możliwe jest zarówno określenie stężenie glukozy we krwi przed posiłkiem, jak i pośredni pomiar tempa przetwarzania tego cukru prostego w organizmie. Zbyt wysokie wyniki wskazują na zaburzenia metabolizmu węglowodanowego, które u osób dorosłych najczęściej wynikają z rozwijającej się cukrzycy typu drugiego.

Przeprowadzenie testu obciążenia glukozą najczęściej zlecane jest przez lekarza w przypadku podejrzenia występowania cukrzycy typu pierwszego lub cukrzycy typu drugiego oraz tzw. stanu przedcukrzycowego, czyli określonych zaburzeń metabolizmu mogących poprzedzać rozwój pełnoobjawowej cukrzycy. Niezależnie od typu schorzenia w przebiegu cukrzycy dochodzi do zaburzeń przetwarzania cukru w organizmie oraz występowania przewlekłej hiperglikemii, czyli podwyższonego poziomu glukozy we krwi. Długotrwała hiperglikemia prowadzi do licznych uszkodzeń narządowych oraz w sposób istotny zaburza pracę całego organizmu.

Cukrzyca typu pierwszego, nazywana dawniej „cukrzycą wieku dziecięcego” posiada uwarunkowania genetyczne. Jej rozwój wynika z autoimmunogloicznych uszkodzeń komórek trzustki, które odpowiedzialne są za produkcję insuliny, czyli hormonu peptydowego odpowiedzialnego za regulację stężenia glukozy we krwi. Ze względu na niedobór insuliny w przebiegu omawianego schorzenia organizm nie jest w stanie wykorzystać cukrów pochodzących ze spożywanych pokarmów, co prowadzi do rozwoju hiperglikemii (wysokiego stężenia glukozy we krwi) oraz związanych z nią dolegliwości i powikłań. W cukrzycy typu pierwszego dolegliwości chorobowe pojawiają się już na wczesnych etapach życia pacjenta, najczęściej między 12, a 15 rokiem życia.

Cukrzyca typu drugiego rozwija się u osób dorosłych. Za wystąpienie tego schorzenia odpowiadają zarówno czynniki behawioralne, środowiskowe jak i dodatkowe obciążenia rodzinne. W przebiegu cukrzycy typu 2 nie dochodzi do autoimmunologicznego niszczenia komórek produkujących insulinę. U osób cierpiących na cukrzycę typu 2 występuje zwiększona oporność komórek organizmu na insulinę, nazywana insulinoopornością. Do czynników, które zwiększają ryzyko rozwoju insulinooporności oraz tego typu cukrzycy zalicza się:

• Otyłość i nadwagę,
• Siedzący tryb życia,
• Niski stopień aktywności fizycznej,
• Nadciśnienie tętnicze,
• Hiperlipidemię,
• Nieprawidłową dietę, bogatą w tłuszcze nasycone i cukry proste,
• Przewlekły stres,
• Występowanie cukrzycy II w rodzinie.

Pierwsze objawy cukrzycy najczęściej uwidaczniają się w momencie, gdy dochodzi do znaczącego wzrostu stężenia cukru we krwi. Gwałtowny początek objawów jest szczególnie typowy dla cukrzycy typu 1. W przypadku stanu przedcukrzycowego, który poprzedza rozwój cukrzycy typu 2 ze względu na nieznaczne nasilenie hiperglikemii przez długi czas może nie dochodzić do pojawienia się dolegliwości chorobowych. Najczęstsze objawy, które mogą wskazywać na występowanie hiperglikemii w przebiegu cukrzycy to m.in.:

• Nasilone pragnienie (polidypsja) połączone ze spożywaniem dużej ilości płynów,
• Zwiększone wydalanie moczu (poliuria),
• Zwiększony apetyt (polifagia),
• Spadek masy ciała pomimo zwiększonej podaży kalorycznej,
• Ogólne osłabienie,
• Zaburzenia koncentracji,
• Bóle głowy,
• Dłuższy czas gojenia zranień i urazów,
• Częste zakażenia układu moczowego.

Poza pierwotną diagnostyką cukrzycy badanie obciążenia glukozą może zostać zlecone w przypadku uzyskania nieprawidłowych wyników oznaczenia stężeń glukozy we krwi na czczo. Dodatkowo test ten może być wykonywany także u osób, które wykazują znaczące czynniki ryzyka dla rozwoju cukrzycy oraz insulinooporności.

Test obciążenia glukozą składa się z kilku etapów. Na badanie należy stawić się na czczo, co najmniej po 8 godzinach od ostatniego posiłku. Przed wykonaniem badania należy być także wypoczętym, wyspanym oraz stosować normalną dietę na przestrzeni ostatnich 3 dni. Nie należy wykonywać krzywej glikemicznej u osób ze współwystępującym nasilonym stanem chorobowym (jak np. infekcje o ciężkim przebiegu), u pacjentów po operacji lub urazach oraz stosujących leki, które mogą wpływać na stężenie cukru we krwi.

Na początku badania OGTT pobierana jest próbka krwi żylnej, w której oznaczane jest stężenie glukozy na czczo. Krew do badania najczęściej pobierana jest z żyły podskórnej, zlokalizowanej w dole łokciowym. Po pobraniu pierwszej próbki krwi pacjentowi podawany jest roztwór wodny glukozy, który zawiera 75 gramów tego cukru prostego. Roztwór ten należy spożyć w przeciągu 5 minut, po czym należy odczekać 120 minut, po których krew pobierana jest ponownie w celu oznaczenia w niej poziomu cukru. Przez czas oczekiwania na powtórne pobranie krwi nie należy wykonywać aktywności fizycznej, palić wyrobów tytoniowych ani spożywać jakichkolwiek pokarmów lub napojów. Zaleca się pozostawanie w pozycji siedzącej.

W przypadku przeprowadzania testu obciążenia glukozą u dzieci modyfikowana jest dawka podawanego cukru. U osób dorosłych, niezależnie od masy ciała jest to 75 gramów. W przypadku pacjentów pediatrycznych ilość glukozy podawanej podczas OGTT wynosi 1,75 gramów na kilogram masy ciała, do maksymalnej ilości 75 gramów. W przypadku młodszych pacjentów badanie najczęściej zlecane jest podczas diagnozowania cukrzycy typu pierwszego. Zalecenia związane z przygotowaniem do testu obciążenia glukozą pozostają takie same jak w populacji osób dorosłych.

Test obciążenia glukozą wchodzi w skład obowiązkowych badań przeprowadzanych u kobiet w ciąży. Badanie to przeprowadza się ze względu na ryzyko rozwoju cukrzycy ciężarnych – specyficznego podtypu tego schorzenia, które może w sposób znaczący wpływać zarówno na zdrowie matki, jak i rozwój jej dziecka. Test ten powinien zostać przeprowadzony pomiędzy 24, a 28 tygodniem ciąży. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy we wcześniejszym okresie ciąży zostało przeprowadzone badanie stężenia glukozy we krwi na czczo, które uwidoczniło nieprawidłowe, zbyt wysokie stężenia cukru we krwi. Badanie OGTT powinno zostać wówczas przeprowadzone jak najszybciej po otrzymaniu danych na temat nieprawidłowej glikemii.

W przypadku ciążowego testu obciążenia glukozą często krew pobierana jest 3 razy – po raz pierwszy przed spożyciem roztworu glukozy, po raz drugi po upływie 60 minut od spożycia roztworu oraz po raz trzeci po upływie 120 minut. Przygotowanie do badania jest takie samo jak w przypadku pacjentek niebędących w ciąży. Spożycie roztworu glukozy wykorzystywanego w tym badaniu może prowadzić do wystąpienia nudności i wymiotów. W przypadku pojawienia się tego typu dolegliwości należy powiadomić o nich personel odpowiedzialny za wykonywanie badania, jako że wymioty mogą wpływać na wiarygodność wyniku badania obciążenia glukozą.

W celu interpretacji wyników testu obciążenia glukozą należy zestawić otrzymane rezultaty z zakresem referencyjnym, który znajduje się na wydawanej pacjentowi dokumentacji. Zakres norm opisany poniżej jest zgodny z aktualnymi wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, czyli organizacji lekarskiej, która zajmuje się badaniem oraz leczeniem cukrzycy.

Wynik testu obciążenia glukozą uznaje się za prawidłowy, jeżeli w pomiarze poziomu glukozy we krwi po 120 minutach od spożycia roztworu cukru stężenie tego związku jest niższe niż 140 mg/dl, co jest równowartością 7,8 mmol/l.

Tzw. stan zagrożenia cukrzycą, czyli nietolerancja węglowodanów może zostać rozpoznana, jeżeli w pomiarze po 2 godzinach stężenie glukozy we krwi zawiera się w przedziale od 140 mg/dl do 199 mg/dl - odpowiednio 7,8 mmol/l do 11,1 mmol/l.

Wynik testu obciążenia glukozą powyżej 200 mg/dl (11,1 mmol/l) stanowi podstawę do rozpoznania cukrzycy u badanej osoby oraz wdrożenia stosownej dalszej diagnostyki i postępowania medycznego, które będą miały na celu normalizację stężeń cukru we krwi pacjenta.

Normy dla stężeń cukru we krwi podczas badania OGTT różnią się w przypadku testu przeprowadzanego u kobiet ciężarnych.

W przypadku testu obciążenia glukozą wykonywanego u kobiet w ciąży zakres norm nieco różni się od opisanych powyżej przedziałów. W tej grupie pacjentek stężenie cukru we krwi po upływie 60 minut od spożycia roztworu glukozy interpretowane jest jako prawidłowe, jeżeli wynosi poniżej 180 mg/dl (10 mmol/l). Uzyskanie nieprawidłowego wyniku stanowi przesłankę do rozpoznania cukrzycy ciężarnych, która wymaga specjalistycznego postępowania medycznego.

Cukrzyca ciężarnych może także zostać rozpoznana, jeżeli wyniku pomiaru poziomu glukozy we krwi przeprowadzonego w 120 minucie testu OGTT zawierają się w przedziale od 153 mg/dl do 199 mg/dl, co odpowiada 8,5 mmol/l i 11,1 mmol/l. W większości przypadków ciążowe zaburzenia glikemii ustępują po porodzie, jednak wszystkie pacjentki, u których zostały rozpoznane takie nieprawidłowości powinny ponownie przeprowadzić badanie OGTT po upływie 6 do 12 tygodni od zakończenia ciąży. Dokładne zalecenia w tym zakresie oraz pełna interpretacja wyników powinna zostać przekazane przez lekarza odpowiedzialnego za prowadzenie ciąży.