07 listopada 2022 - Przeczytasz w 4 min

Badania na cukrzycę – jak rozpoznać chorobę?

Cukrzyca jest chorobą cywilizacyjną. Zapada na nią coraz więcej osób, przy czym stale obniża się wiek zachorowania. Nieleczona prowadzi do ciężkich powikłań i znacznie skraca czas życia. Warunkiem skutecznego leczenia jest wczesne rozpoznanie, najlepiej jeszcze zanim wystąpią pierwsze objawy. Jakie badania na cukrzycę pozwalają szybko wychwycić nieprawidłowości?

Co należy wiedzieć o cukrzycy?

Objawy cukrzycy są zróżnicowane, a zależą od jej typu i dynamiki rozwoju choroby. W cukrzycy typu 2 często pozostają niezauważone.

Zaniepokojenie powinny wzbudzić m.in.:

  • wielomocz, wzmożone pragnienie i cechy odwodnienia;
  • utrata masy ciała (czasami mimo wzrostu apetytu);
  • osłabienie, senność;
  • skłonności do infekcji układu moczowego lub ropnych zakażeń skóry.

W uproszczeniu wyróżnia się dwa typy cukrzycy (choć naprawdę istnieje ich więcej):

  • typu 1, występująca w 10% przypadków i dotycząca głównie dzieci i młodzieży, spowodowana uszkodzeniem komórek β trzustki odpowiedzialnych za wytwarzanie insuliny, prowadzącym do bezwzględnego braku insuliny
  • typu 2, ujawniająca się w wieku dorosłym, towarzysząca otyłości, wynikająca z predyspozycji genetycznych. Spowodowana jest insulinoopornością tkanek i względnym niedoborem insuliny.

Te dwa typy cukrzycy mają różny przebieg i leczy się je w inny sposób, ale wspólnym mianownikiem są zaburzenia poziomu glukozy (glikemii) oraz insuliny we krwi. Dzięki temu możliwe jest wczesne rozpoznanie problemu przy pomocy bardzo prostych badań wykonywanych przez każdą pracownię analityczną.

SPRAWDŹ: Gotowy pakiet badań w kierunku cukrzycy

Badania na cukrzycę

Diagnostyka cukrzycy powinna zostać przeprowadzona w każdym przypadku pojawienia się wskazujących na nią objawów. Niemniej jednak warto pamiętać, że badania przesiewowe zaleca się wykonywać co rok w grupach zwiększonego ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2 (czyli, np. u osób z nadwagą lub otyłością, nadciśnieniem tętniczym czy po przebytej cukrzycy ciążowej) oraz co 3 lata u wszystkich osób w wieku ≥ 45 lat.

Poziom glukozynajprostsze badanie, zwykle rutynowo wykonywane przy okazji badań wstępnych i okresowych, a także badań kierowców. Polega na oznaczeniu poziomu glukozy we krwi żylnej pobranej na czczo, tzn. 8-14 godzin po ostatnim posiłku. Wynik pomiaru powinien zmieścić się w przedziale 70- 99 mg/dl (3,9 – 5,5 mmol/l).

Doustny test tolerancji glukozy, czyli Test obciążenia glukozą (OGTT) – Więcej informacji o stanie zdrowia można uzyskać, łącząc oznaczenie poziomu glukozy z doustnym testem tolerancji glukozy. Badanie to wykonywane jest w przypadku przekroczonego stężenia glukozy we krwi na czczo. Czasem spotyka się określenia: „test obciążenia glukozą” albo „krzywa cukrowa”. To badanie jest również proste i można wykonać je w każdym laboratorium. Badanie wykonuje się 8-14 godzin po ostatnim posiłku, po 3 dniach spożywania swojej przeciętnej diety. Zaczyna się od pobrania krwi w celu oznaczenia poziomu glukozy na czczo, a zaraz potem badany przyjmuje 75 g glukozy rozpuszczonej w około 300 ml wody. Po upływie dwóch godzin po raz drugi pobiera się krew na oznaczenie glikemii. Prawidłowy poziom glukozy po upływie 120 minut wynosi < 140 mg/dl (<7,8 mmol/l).

Żeby badanie miało wartość diagnostyczną, badany musi zastosować się do kilku zasad:

  • w okresie kilku dni przed badaniem należy odżywiać się normalnie; znaczne ograniczenie spożycia węglowodanów może fałszować wynik;
  • nie należy przeprowadzać badania w czasie choroby: infekcji, gorączki, stanów zapalnych;
  • roztwór glukozy trzeba wypić w czasie nie dłuższym niż 5 minut;
  • w okresie pomiędzy kolejnymi pobraniami krwi, nie wolno opuszczać poczekalni, niczego jeść, pić ani palić papierosów. Należy do minimum ograniczyć aktywność fizyczną, spędzając ten czas w pozycji siedzącej.

Hemoglobina glikowana (HbA1c) – do postawienia diagnozy cukrzycy można wykorzystać również wynik pomiaru hemoglobiny glikowanej – HbA1c. Cukrzycę rozpoznaje się wówczas, gdy wartość jest równa lub przekracza 6,5% (48mmol/mol). Parametr ten nadaje się również do monitorowania przebiegu choroby, ponieważ stężenie HbA1c odzwierciedla średnią glikemię w ciągu ostatnich 3 miesięcy.

 Cukrzyca − badania dodatkowe

Do podstawowych badań należą przede wszystkim: poziom glikemii na czczo oraz doustny test tolerancji glukozy. W niektórych przypadkach lekarz może zlecić dodatkowe, nieco bardziej zaawansowane badania na cukrzycę, do których przykładowo należą także:

Stężenie peptydu C we krwito badanie jest wykonywane po rozpoznaniu cukrzycy, jeśli pojawiają się wątpliwości co do jej typu. Polega na ocenie rezerw wydzielniczych trzustki, czyli zdolności komórek ß trzustki do produkcji insuliny. Zlecane jest już po zdiagnozowaniu cukrzycy.

Oznaczenie stężenia autoprzeciwciał – Badanie zlecane po rozpoznaniu cukrzycy typu I. Ma ono na celu potwierdzenie procesu autoimmunizacyjnego. Polega na oznaczeniu poziomu pięciu znanych autoprzeciwciał: przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego, przeciwko fosfatazom tyrozyny, przeciwko antygenom cytoplazmatycznym komórek β, przeciwko insulinie endogennej oraz przeciwciała przeciwcynkowe,

Poziom insuliny we krwi i ocena wrażliwości na insulinę metodą HOMA-IRbadanie poziomu insuliny można wykonać na tej samej próbce krwi, w której oznaczano poziom glukozy. Wskaźnik insulinooporności wylicza się na podstawie odpowiedniego wzoru. 

Badania na cukrzycę − cena

Podstawowe badanie w kierunku cukrzycy, czyli oznaczenie poziomu glukozy we krwi, można wykonać także z własnej inicjatywy przy okazji innych badań zleconych przez lekarza. Wynik pojedynczego oznaczenia nie przesądza o diagnozie, ale może być sygnałem, że potrzebna jest wizyta u lekarza specjalisty i dalsze badania, a zapewne również zmiana diety i zwiększenie aktywności fizycznej. Koszt oznaczenia poziomu glukozy w surowicy krwi oscyluje zazwyczaj w granicach 10-15 zł.

Powiązane pakiety

Ryzyko cukrzycy/insulinooporność
Badania zawarte w pakiecie ryzyko cukrzycy typu 2/insulinooporność zostały dobrane w sposób, który pozwala na oszacowanie ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 2, wykrycie stanu przedcukrzycowego i zaburzeń mu towarzyszących (hiperinsulinemii i insulinooporności) lub diagnostykę samej cukrzycy.   Cukrzyca typu 2 jest podstępną oraz groźną w konsekwencjach chorobą metaboliczną, która przez wiele lat nawet w 30% przypadków pozostaje nierozpoznana. Charakteryzuje się przewlekłą hiperglikemią, co oznacza, że stężenie glukozy we krwi przekracza górną granicę wartości referencyjnych (tzw. normy). Nadmiar glukozy „przykleja” się wówczas do różnych struktur organizmu, prowadząc do ich upośledzenia i zaburzonego funkcjonowania. Alarmującym stanem poprzedzającym wystąpienie choroby jest stan przedcukrzycowy. Cechuje się nieprawidłowym stężeniem glukozy na czczo, zwiększonym wydzielaniem insuliny przez trzustkę (hiperinsulinemią) oraz insulinoopornością (oporność tkanek na insulinę), która znacznie utrudnia osiągnięcie prawidłowego stężenia glukozy we krwi.   Najistotniejszym badaniem pakietu jest pomiar stężenia glukozy na czczo. Na podstawie wyniku, wg kryteriów opracowanych przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne w 2021 roku, możliwe jest rozpoznanie stanu przedcukrzycowego lub zdiagnozowanie cukrzycy typu 2. Dodatkowo wraz z stężeniem glukozy, pomiar stężenia insuliny na czczo umożliwia, przez zastosowanie dedykowanego równania, wyliczenie istotnego w diagnostyce insulinooporności współczynnika – HOMA-IR*. Kolejne badanie - poziom HbA1c, dostarcza informacji o średnim stężeniu glukozy we krwi w okresie poprzednich 3 miesięcy. Od 2021 roku badanie poziomu HbA1c stanowi jedno z kryteriów rozpoznania cukrzycy, wykorzystywane jest także z powodzeniem w monitorowaniu przebiegu i ocenie skuteczności leczenia choroby. Lipidogram stanowi cenne uzupełnienie pakietu, ponieważ zaburzenia lipidowe niezwykle często towarzyszą zaburzeniom gospodarki węglowodanowej. Współistnienie zaburzeń – dyslipidemii i hiperglikemii – nasila znacznie ryzyko chorób układu krążenia, w tym choroby niedokrwiennej serca, zawału serca, udaru mózgu czy też choroby tętnic obwodowych. Skomponowany w powyższy sposób zestaw badań z powodzeniem posłuży w wykryciu nieprawidłowości w gospodarce węglowodanowej i lipidowej oraz w monitorowaniu skuteczności podjętej farmakoterapii.   *UWAGA do HOMA-IR: Wg danych literaturowych (Interna Szczeklika 2021. Wyd. Medycyna Praktyczna) diagnostyczna wartość współczynnika HOMA-IR jest średnią uzyskaną z przynajmniej trzech powtórzonych pomiarów.   Czas oczekiwania na wyniki e-pakietu w większości laboratoriów wynosi 1-2 dni robocze.* *Czas prezentowany jest w dniach roboczych i może ulec zmianie ze względu na uwarunkowania laboratoryjne i nie stanowi zobowiązania do realizacji usługi w tym czasie. Informację o przewidywanym czasie wykonania wszystkich badań objętych pakietem, zależnie od wybranego punktu pobrań, można sprawdzić na podstronach poszczególnych badań, wybierając placówkę realizacji lub kontaktując się z infolinią.
Powiązane badania

Test obciążenia glukozą (75g, 3 pkt: 0, 1, 2h)
Test obciążenia glukozą (3 pkt, 75 g, 1 i 2 h). Doustny test  tolerancji glukozy - trzypunktowe badanie poziomu glukozy po obciążeniu 75 gramami, w próbkach pobranych  w czasie 0, 1 i 2 godzin po podaniu glukozy.

Glukoza
Glukoza. Oznaczenie stężenia glukozy we krwi służy do oceny metabolizmu węglowodanów. Jest podstawowym badaniem w rozpoznawaniu i monitorowaniu  leczenia cukrzycy. Wykorzystywane w identyfikacji zaburzeń tolerancji węglowodanów ora

Test obciążenia glukozą (75g, 2 pkt: 0, 2 h) (Krzywa cukrowa)
Test obciążenia glukozą (2 pkt., 75 g, 2 h). Doustny test  tolerancji glukozy – dwupunktowe badanie poziomu glukozy po obciążeniu 75  gramami, w próbkach pobranych  w czasie 0 i 2 godziny po podaniu glukozy.

Insulina
Insulina. Pomiar stężenia insuliny przydatny w diagnostyce insulinooporności i rozpoznawaniu nowotworu  wydzielającego insulinę (insulinoma).

C-peptyd
C-peptyd.  Oznaczanie C-peptydu (peptydu łączącego)  jest przydatne w diagnostyce  przyczyn hipoglikemii na czczo, aktywności komórek beta trzustki,  rozpoznawaniu insulinoma oraz ocnenie insulinooporności.