Alergia na mleko czy nietolerancja laktozy: jak je rozróżnić?

Czy wszystkie dzieci powinny spożywać produkty mleczne? Wbrew obiegowej opinii i popularności produktów mlecznych, część osób spożywających mleko odnosi z tego mniejszą korzyść i jest narażona na wystąpienie niekorzystnych objawów, będących skutkiem nietolerancji któregoś z jego składników.

Wśród dzieci notuje się przypadki nietolerancji laktozy, kazeiny lub innych białek mleka, które mogą prowadzić do zaburzeń żołądkowo-jelitowych, a niekiedy także poważnych reakcji alergicznych. Szacuje się, że w polskiej populacji problem alergii na białka mleka dotyczy ok. 2-6% niemowląt (poniżej 12 m. ż.), a nietolerancji laktozy – nawet od 20 do 35% ludzi dorosłych. Objawy wskazujące na problemy z prawidłowym trawieniem mleka i jego przetworów obejmują m. in.: bóle brzucha, wzdęcia, nadmierne powstawanie gazów, uczucie pełności w żołądku, nudności i biegunki, pojawiające się po kilkunastu minutach, ale także po kilku godzinach, a nawet dniach, po spożyciu tego typu produktów. W przypadku alergii na mleko do objawów żołądkowo – jelitowych mogą także dołączyć symptomy typowo alergiczne, tj. dolegliwości skórne i te ze strony układu oddechowego – kaszel, duszności albo świszczący oddech.

Oczywiście osoby, które dobrze tolerują produkty mleczne, nie powinny z nich rezygnować. Mleko i jego przetwory są bowiem wartościowym źródłem białka, wapnia, potasu, witaminy D, witaminy B12, B2, fosforu i selenu, a produkty fermentowane także dobroczynnych bakterii probiotycznych, niezbędnych do prawidłowej pracy jelit i funkcjonowania układu odpornościowego.

Jeżeli jednak u dziecka regularnie pojawiają się dolegliwości wymienione wyżej, warto zadbać o wykonanie odpowiednich badań diagnostycznych, wykluczających lub potwierdzających obecność alergii i wprowadzić odpowiednie zmiany w diecie, zmniejszające dyskomfort malucha.

Czy nietolerancja mleka, skaza białkowa i nietolerancja laktozy różnią się między sobą, czy są to po prostu inne nazwy tego samego schorzenia?

Mimo tego, że w języku powszechnym alergia na mleko i nietolerancja laktozy bywają ze sobą mylone lub uważane za jedną i tę samą chorobę, to w rzeczywistości są to dwa, odrębne od siebie schorzenia. I choć bezpośrednią przyczyną występowania objawów obu zaburzeń jest spożywanie mleka i jego przetworów, to za każde z nich odpowiada inny jego składnik i inna reakcja organizmu.

Mleko krowie, zawiera w swoim składzie kilka grup składników odżywczych: białka, takie jak np. kazeina, czy serwatka, cukry, czyli węglowodany, wśród których wyróżniamy m. in. laktozę – dwucukier zbudowany z połączenia glukozy i galaktozy, a także tłuszcze, witaminy, mikroelementy i wodę.

Za objawy alergii na mleko (nazywanej potocznie “skazą białkową”) odpowiedzialne są białka mleka, które uczulony na nie organizm traktuje jako alergen. W odpowiedzi na kontakt z jednym z kilkudziesięciu białek mleka, dochodzi do rozwoju nieprawidłowej reakcji immunologicznej, polegającej m. in. na produkcji przeciwciał, skierowanych przeciwko temu białku, aktywowaniu limfocytów Th2 i innych komórek układu odpornościowego oraz uwalnianiu przez nie histaminy. Na skutek nasilonej reakcji immunologicznej i działania histaminy dochodzi do pojawienia się biegunki, nudności, wzdęć, bólów brzucha, objawów skórnych: wysypki, obrzęków, swędzenia, zmian atopowych oraz objawów ze strony układu oddechowego: kaszlu, duszności, a w ciężkich postaciach nawet niewydolności oddechowej. Symptomy te mogą pojawić się natychmiast po posiłku, ale także na kilka godzin lub kilka dni później.

Nietolerancja laktozy jest natomiast wynikiem obniżonej zdolności organizmu do prawidłowego rozłożenia związku z innej grupy składników odżywczych, czyli dwucukru laktozy do glukozy i galaktozy. Dzieje się tak, ze względu na obniżony poziom odpowiadającego za to enzymu – czyli laktazy. Niestrawiona laktoza zaczyna ulegać fermentacji w jelicie, co prowadzi do pojawienia się wzdęć i biegunek oraz dyskomfortu w jamie brzusznej. Za zdolność do produkcji laktazy odpowiadają czynniki genetyczne, a konkretnie – określone warianty genu kodującego laktazę, decydujące o poziomie aktywności enzymu. U części osób aktywność laktazy jest wysoka przez całe ich życie, u części jest obniżona, a u pozostałej części jest wysoka w dzieciństwie, a potem maleje wraz z wiekiem.

Kiedy mogą się pojawić pierwsze objawy, wskazujące na problemy z trawieniem mleka?

W zależności od tego, jaka jest dokładna przyczyna problemów z trawieniem składników mleka, objawy towarzyszące schorzeniu mogą ujawniają się w różnym czasie. Alergia na mleko zazwyczaj ujawnia się już we wczesnym dzieciństwie, zdarza się jednak, że po upływie kilku lat jej objawy ulegają wyciszeniu, a nawet całkowicie znikają. Objawy nietolerancji laktozy pojawiają się najczęściej dopiero we wczesnej młodości lub wieku dorosłym.

Jakie badania warto wykonać u dzieci z objawami nietolerancji mleka?

Aby odróżnić nietolerancję laktozy od alergii na mleko warto wykonać badanie genetyczne sprawdzające jaki wariant genu kodującego laktazę posiada dziecko oraz badania alergologiczne, oceniające ilość przeciwciał klasy IgE, specyficznych w stosunku do białkowych alergenów mleka.

W przypadku występowania objawów nietolerancji pokarmowych, których nie można jednoznacznie połączyć tylko z produktami mlecznymi, dobrze byłoby rozszerzyć diagnostykę o pakiet badań w kierunku pozostałych, genetycznie uwarunkowanych nietolerancji pokarmowych.

Co robić, gdy u dziecka stwierdzono nietolerancję laktozy lub alergię na białka mleka?

Zarówno osoby z nietolerancją laktozy, jak i alergią na mleko, muszą przestrzegać odpowiedniej diety – opracowanej pod okiem lekarza lub dietetyka klinicznego. Po postawieniu diagnozy, warto zacząć od eliminacji z diety dziecka produktów mlecznych i zawierających w swoim składzie białka mleka albo laktozę. Składniki te znajdują się bowiem nie tylko w nabiale, ale także w słodyczach, pieczywie, czy produktach wędliniarskich. Ich śladowe ilości można również znaleźć w niektórych lekach, dlatego bardzo ważne jest, aby mamy małych alergików uważnie czytały ulotki wszystkich produktów, które podają dzieciom.

Osoby z genetycznie uwarunkowaną nietolerancją laktozy, wynikającą z obniżenia aktywności rozkładającego ją enzymu, które mają ochotę na produkty mleczne i nie chcą całkowicie eliminować ich ze swojego jadłospisu, mogą sięgnąć po preparaty farmakologiczne, zawierające w swym składzie enzym – laktazę. Kapsułki te należy spożywać tuż przed posiłkiem, zawierającym mleko i jego przetwory, aby uzupełnić obniżony poziom enzymu. Decyzję o wprowadzeniu takiej suplementacji należy jednak skonsultować wcześniej z lekarzem lub farmaceutą.

Bibliografia:

1. A. Brębowicz i in., Postępowanie diagnostyczne w alergii na białka mleka krowiego u dzieci, Alergia Astma Immunologia, 2015, nr 20 (1).
2. M. Di Constanzo i in., Lactose Intolerance: Common Misunderstandings,  Annals of Nutrition and Metabolism, 2018, nr 73.
3. RG. Heine i in., Lactose intolerance and gastrointestinal cow’s milk allergy in infants and children – common misconceptions revisited, World Allergy Organization Journal, 2017, nr 10 (41).
4. J. Walsh i in., Differentiating milk allergy (IgE and non-IgE mediated) from lactose intolerance: understanding the underlying mechanisms and presentations, British Journal of General Practice, 2016, nr 66 (649).