Alergia na sierść zwierząt - jak ją zdiagnozować?

Alergia na sierść zwierząt  jest istotnym zagadnieniem dla lekarzy i problemem dla chorych, niekiedy zmuszonych  wprost do ograniczania kontaktu z ukochanym czworonogiem lub rezygnacji ze szlachetnego hobby – koniarstwa. Wyzwanie jest poważne, gdyż uczulenie na sierść zwierząt może się przerodzić w chroniczny alergiczny nieżyt nosa lub rozwinąć w astmę.

Uczulenie na sierść psów, kotów i koni

Tekst ogranicza się do najpopularniejszych domowych czworonogów: psów i kotów oraz towarzysza wyczynów sportowych, konia, z zastrzeżeniem, że uczulenie na tego ostatniego może mieć charakter choroby zawodowej pracowników stadnin, czy, obecnie rzadziej, rolników. W swojej istocie opisywane zagadnienia dotyczą również innych zwierząt posiadających sierść.

Częstość uczulenia na alergeny psa, kota i konia jest dość precyzyjnie określona. Uczulenie na psa wśród dzieci niemieckich sięga 7%-9,7%; na kota 7,0%-8,1%; konia 3,5%-4,4%. W badaniach skandynawskich wykazano, że częstość uczulenia kilkakrotnie wzrasta z wiekiem, a uczulenie na kota jest częstsze w regionach chłodniejszych, w których zwierzęta częściej przebywają w domu.

Sierść – niejedyne źródło alergenów

Termin: uczulenie na sierść jest nieprecyzyjne. Sierść stanowi jedynie rodzaj rusztowania, na którym przejściowo gromadzą się alergeny – uczulające cząstki lub związki: złuszczony naskórek posiadający swoje własne alergeny, a równocześnie nośnik innych alergenów (np. śliny);  wydzieliny zwierzęcia: ślina, łzy, łój, pot oraz wydaliny, np. mocz.

Wszystkie te alergeny po wysuszeniu mogą być przenoszone drogą powietrzną, przez bezpośredni dotyk lub przez nośniki, jak ubranie, pościel, buty.  Do organizmu człowieka wnikają głównie drogą oddechową.

Alergia na sierść – gdzie najczęściej dochodzi do kontaktu z alergenami?

Alergeny psów i kotów w największej koncentracji występują w mieszkaniach, w których przebywają – w Europie odsetek mieszkań z czworonożnymi lokatorami dochodzi do 60%. Dzięki małym rozmiarom, lotności i przyczepności są wszechobecne. W znacznym stężeniu są zawlekane do szkół i przedszkoli, obecne w środkach transportu publicznego, a niekiedy w mieszkaniach osób nie posiadających zwierząt.

Stężenie alergenów kocich w salach szkolnych z dużą liczbą posiadaczy kotów może być tak znaczne, że doprowadza do zaostrzenia objawów astmy u obecnych w pomieszczeniach osób uczulonych na koty.

Reakcje alergiczne na sierść – w jakich sytuacjach występuje największe zagrożenie?

Do reakcji alergicznych może dojść w przypadku: wdychania alergenów podczas bezpośredniego kontaktu ze zwierzęciem; wdychania alergenów obecnych w środowisku: zawieszonych w powietrzu, zalegających powierzchnie i wzbijanych w górę; kontaktu z ubraniami, narzutami, kocami czy derkami końskimi mającymi kontakt ze zwierzętami; przez spożywanie surowego lub średnio ugotowanego mięsa (np. koniny) i sporadycznie, w wyniku ukąszenia przez zwierzę.

Jak diagnozuje się uczulenie na sierść zwierząt?

Diagnostyka uczulenia na sierść zwierząt opiera się na ambulatoryjnych testach skórnych i laboratoryjnych pomiarach we krwi alergenowo-swoistych przeciwciał IgE (sIgE). Obecność sIgE wskazuje uczulający alergen, stanowiąc przesłankę dla rozpoznania objawowej alergii z prawdopodobieństwem proporcjonalnym do stężenia sIgE. Klasyczne pomiary sIgE, wykorzystujące diagnostyczne ekstrakty źródła alergenów (w tym wypadku, sierści), nie pozwalają na wskazanie realnie uczulającego alergenu – składnika ekstraktu i wykluczenie możliwych krzyżowych reakcji uczuleniowych ze spokrewnionymi alergenami z ekstraktów innych źródeł (np. sierści innego gatunku zwierząt).

Prawdziwy powód uczulenia może pozostać nieznany. W nowej generacji badań sIgE, opartych na diagnostycznych alergenach molekularnych, czyli scharakteryzowanych biochemicznie składnikach ekstraktów, możliwe jest wskazanie cząsteczek uczulających, czyli stymulujących syntezę swoistej dla siebie IgE (sIgE).

Znajomość budowy alergenu molekularnego pozwala na prognozowanie reaktywności krzyżowej jego sIgE z pokrewnymi, tzw. homologicznymi, alergenami o innym źródle pochodzenia, w konsekwencji, na: ustalenie prawdziwej przyczyny/przyczyn alergii (uczulenia pierwotnego), prognozowanie charakteru i rozległości objawów, powikłań, etc.

Nazewnictwo alergenów molekularnych pochodzących od zwierząt

Nazewnictwo alergenów molekularnych jest zunifikowane, a alergeny są przypisywane do rodzin o ustalonych właściwościach. Trzyliterowy człon nazwy alergenu molekularnego pochodzi od nazwy rodzajowej zwierzęcia, jednoliterowy, od nazwy gatunkowej, liczba określa kolejność zdefiniowania cząsteczki jako alergenu.  Pierwszym zdefiniowanym alergenem  molekularnym psa – Canis familiaris była lipokalina zakodowana jako: Can f 1; kota – Felis domestica, Fel d 1;  konia – Equus caballus, Equ c 1. Alergeny molekularne indukujące sIgE u ponad 50% uczulonych na dane źródło alergenów noszą nazwę alergenów głównych, pozostałe to alergeny małe.

Obecność sIgE dla głównych alergenów psa, kota i konia, odpowiednio: Can f 1, 2, 5; Fel d 1; Equ c 1 jest specyficznym markerem uczulenia na  psa, kota lub konia, które może manifestować się objawami  z górnych i/lub dolnych dróg oddechowych w obecności alergenów sierści psa, kota lub konia. Bezobjawowe uczulenie u dzieci objawiające się obecnością sIgE dla  Can f 1 lub/i Fel d 1  jest prognostykiem alergii na psa i/lub kota w okresie młodzieńczym.

Markery uczuleń na sierści psa, kota i konia

Poniżej streszczono wnioski wypływające z obecności u badanego sIgE dla wybranych alergenów molekularnych sierści psa/kota/konia.

Markery uczuleń na psa

Swoistymi markerami uczulenia na psa jest obecność  sIgE dla: Can f 2 (u 22-35% uczulonych) i/lub Can f 4 (35-59 % uczulonych) i/lub  Can f 5 (71% uczulonych), przy czym Can f 5 produkowany przez prostatę, obecny jest jedynie w moczu samców. Uczulenie na Can f 2 wiąże się z ciężką astmą. sIgE dla Can f 1, lipokaliny (50-76 % uczulonych na psa), sugeruje możliwość reakcji krzyżowych na kota dzięki homologi Can f 1 z kocią lipokaliną Fel d 7.

Uczulenie na albuminę surowicy, Can f 3 (sIgE u 25-59% uczulonych) sugeruje możliwość silnego uczulenia krzyżowego z albuminami innych gatunków. sIgE dla lipokaliny, Can f 6 (23-61% uczulonych), sugeruje możliwość umiarkowanego uczulenia krzyżowego z lipkalinami kota, Fel d 4 i konia, Equ c 1. Lipokaliny i albuminy są przenoszone do środowiska w ślinie, łoju i łupieżu.

Markery uczuleń na kota

W przypadku alergii na sierść kota, uczulenie na obecną w ślinie i na skórze uteroglobulinę, Fel d 1 (sIgE u 60-100% uczulonych), sugeruje ryzyko astmy u dzieci. sIgE dla albuminy surowicy, Fel d 2 (14-54% uczulonych), jest silną przesłanką uczulenia krzyżowego z albuminami innych gatunków. sIgE dla Fel d 4 (u 63% uczulonych), sugeruje umiarkowaną możliwość uczulenia krzyżowego z Equ c 1 konia i Can f 6 psa. sIgE dla lipokaliny, Fel d 7 (38% uczulonych ), krzyżowe uczulenie z Can f 1 psa.  

Markery uczuleń na konia

Gatunkowo specyficzne dla konia są: Equ c 4 (sIgE u 77% uczulonych) i Equ c 2 (50% uczulonych). Obecność sIgE dla lipokaliny, Equ c 1 (27-100% uczulonych ), jest umiarkowaną przesłanką uczulenia krzyżowego z Fel d 4 kota i Can f 6 psa. Uczulenie na Equ c 1 wiąże się możliwością ciężkiej alergii u dzieci, uczulenie na albuminę surowicza, Equ c 3 (36% uczulonych) jest mocną przesłanką uczulenia krzyżowego na albuminy innych gatunków.

Przedstawiona skrótowo sieć zależności pomiędzy alergenami molekularnymi z sierści zwierząt różnych gatunków – skomplikowana, lecz precyzyjnie zdefiniowana – pozwala na przesunięcie możliwości diagnostyki alergii na sierść poza horyzont wytyczony przez ambulatoryjne (skórne) i laboratoryjne testy klasyczne, oparte na ekstraktach sierści jako źródła alergenu.

Dr Tomasz Ochałek