Aspergiloza - przyczyny, objawy i diagnostyka

Aspergiloza jest grupą chorób wywołanych przez grzyby z rodzaju Aspergillus (Aspergillus spp). Zakażenie może wywołać ponad 20 gatunków tych grzybów, ale najczęściej przyczyną choroby są A. fumigatus, A. terreus i A. flavus. Objawy kliniczne i ich nasilenie są zależne od stanu odporności osoby chorej. Co to jest aspergiloza płuc? Czy grzybica może zaatakować mózg? Poznaj odpowiedzi na te i wiele innych pytań!

Co to jest aspergiloza?

Aspergiloza to grupa chorób wywołanych przez grzyby z rodzaju Aspergillus (Aspergillus spp). Przyczyną zakażenia jest najczęściej A. fumigatus, rzadziej A. terreus, A. flavus i inne gatunki tej grupy patogenów. Na wystąpienie aspergilozy szczególnie narażone są osoby z niedoborem odporności (m.in. zakażone wirusem HIV, przyjmujące leki immunosupresyjne) i zmagające się z przewlekłymi chorobami płuc (np. przewlekłą obturacyjną chorobą płuc, astmą). W ostatnich latach stwierdzono również częstsze, inwazyjne, zakażenia grzybami z rodzaju Aspergillus u osób z ciężkim przebiegiem grypy oraz COVID-19. Czynnikiem ryzyka wystąpienia aspergilozy jest także palenie zanieczyszczonej marihuany.

Czy aspergiloza jest zakaźna?

Aspergilozą nie można zarazić się od drugiej osoby. To jedna z tzw. infekcji oportunistycznych, co oznacza iż do zakażenia dochodzi zwykle u osób z obniżoną odpornością. Grzyby z rodzaju Aspergillus znajdują się przede wszystkim w ziemi i powietrzu. Spory (zarodniki) grzyba dostają się do organizmu człowieka podczas wdychania zanieczyszczonego nimi powietrza.

Jakie są objawy aspergilozy?

Objawy aspergilozy różnią się w zależności od jej rodzaju. Najczęściej przyjmuje ona postać grzybicy dróg oddechowych i grzybicy płuc, ale Aspergillus może zajmować również inne układy i narządy – skórę, mózg, narząd wzroku, nerki, wątrobę czy serce.

Aspergiloza układu oddechowego

Zakażenie grzybami z rodzaju Aspergillus w obrębie układu oddechowego może przyjmować wiele postaci, w tym:

• ostrą aspergilozę oskrzelowo-płucną – najczęściej dotyczy osób chorujących na astmę lub mukowiscydozę; objawia się spłyceniem oddechu i słyszalnymi podczas oddychania świstami, osłabieniem i gorączką;
• przewlekłą aspergilozę płuc – objawia się osłabieniem, gorączką, kaszlem, nocnym poceniem się, utratą masy ciała, krwiopluciem i odkrztuszaniem wydzieliny;
• aspergilloma (grzybniak kropidlakowy) – przyjmuje postać ograniczonej masy złożonej m.in. z fragmentów grzyba i włóknika; może pojawić się u osoby, która zmagała się już wcześniej z chorobą płuc i często nie daje żadnych objawów;
• inwazyjną aspergilozę – występuje u osób z ciężkim niedoborem odporności (np. po przeszczepieniu narządu); zwykle przebiega w formie zapalenia płuc, ale zmiany grzybicze mogą również objąć skórę oraz przewód pokarmowy. Objawy inwazyjnej aspergilozy to m.in. gorączka, duszność, ból opłucnowy, kaszel i krwioplucie.

U osób z ciężkimi zaburzeniami odporności może również wystąpić grzybicze zapalenie nosa i zatok (np. aspergiloza zatok szczękowych).

Aspergiloza mózgu

Zmiany grzybicze w ośrodkowym układzie nerwowym wywołane przez Aspergillus spp. mogą przyjąć postać ropni mózgu. Aspergiloza mózgu jest konsekwencją aspergilozy rozsianej lub zakażenia okolicznych struktur – zatok przynosowych, ucha środkowego czy wyrostka sutkowatego.

Aspergiloza oka

Na aspergilozę oka narażone są osoby po przebytej operacji zaćmy (może wówczas dojść do grzybiczego zapalenia wewnątrzgałkowego) i noszące soczewki kontaktowe (są one narażone na grzybicze zapalenie rogówki).

Aspergiloza skórna

Czynnikami sprzyjającymi wystąpieniu aspergilozy skórnej jest obecność cewników naczyniowych, uraz (w tym oparzenie) czy współistniejące choroby zapalne skóry. Zmiany na skórze przyjmują zwykle postać grudek i łusek.

Inne postacie aspergilozy

Aspergiloza rozsiana może objąć jednocześnie wiele narządów – nerki, wątrobę, serce, mózg czy skórę. Rokowanie w tej postaci choroby jest niepomyślne. Zakażenie Aspergillus spp. bywa także przyczyną zapalenia kości czy zapalenia żołądkowo-jelitowego.

Jakie badania wykonać, aby potwierdzić aspergilozę?

W przypadku podejrzenia aspergilozy, konieczne jest wykonanie badań dodatkowych. Opóźnienie rozpoznania i właściwego leczenia zmniejsza szansę chorego na pełen powrót do zdrowia. Wybór odpowiednich badań jest zależny od prezentowanych objawów:

• morfologia krwi – to jedno z podstawowych badań laboratoryjnych krwi; u pacjentów z aspergilozą może wykazać podwyższony poziom eozynofilów, czyli eozynofilię;
• u pacjentów z podejrzeniem aspergilozy zatok wykonuje się przeznosowe badanie endoskopowe, podczas którego pobiera się materiał do badania mykologicznego (na obecność grzybów) oraz badania obrazowe (tomografię komputerową zatok, rezonans magnetyczny głowy);
• u pacjentów z podejrzeniem aspergilozy płuc wykonuje się zarówno badania obrazowe (RTG, tomografię komputerową klatki piersiowej), endoskopowe (bronchoskopię, czyli badanie umożliwiające ocenę górnych dróg oddechowych i ewentualne pobranie materiału do badań), jak i laboratoryjne (badanie na obecność antygenów Aspergillus fumigatus we krwi, czyli m.in. galaktomannanu).

Badanie na obecność galaktomannanu można przeprowadzić również w innym niż krew materiale, np. w popłuczynach z oskrzeli. Pomocnym testem jest również oznaczenie miana przeciwciał IgG przeciwko Aspergillus.

Czy aspergiloza jest groźna?

Rokowanie jest dobre u pacjentów z aspergilozą oskrzelowo-płucną z niewielkim nasileniem objawów pod warunkiem szybkiego postawienia właściwego rozpoznania i wdrożenia leczenia. W przypadku opóźnienia diagnozy chorzy ci często wymagają długotrwałej terapii i dochodzi u nich do zwłóknienia płuc. Z najgorszym rokowaniem wiąże się aspergiloza rozsiana i aspergiloza mózgu – śmiertelność u pacjentów z tymi postaciami choroby wynosi odpowiednio 20% i niemal 100%.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian