Atetoza – co to jest? Objawy i diagnostyka

Atetoza to objaw chorobowy wskazujący na uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego. To mimowolne, nierytmiczne ruchy, głównie rąk. Ruchy atetotyczne mogą przypominać sposób poruszania się niektórych bezkręgowców, stąd też nazywane są ruchami robaczkowymi. Sprawdź, jakie mogą być przyczyny ich powstawania i na podstawie jakich badań lekarz stawia diagnozę.

Atetoza – co to jest?

Atetoza to zaburzenie neurologiczne, które charakteryzuje się występowaniem powolnych, nierytmicznych, mimowolnych, czyli niezależnych od woli, ruchów kończyn górnych. Najbardziej nasilone są one w obrębie dystalnych, czyli końcowych, części rąk, a zatem największe nasilenie osiągają w obrębie palców. Objaw ten jest bardziej dotkliwy przy zamiarze wykonania jakiejś czynności. Atetoza może dotyczyć również kończyn dolnych, mięśni twarzy czy szyi. W przypadku gdy zajmuje mięśnie twarzy, pojawiają się problemy z pobieraniem pokarmu. Lecz to nie jedyne trudności, z którymi zmagają się chorzy z atetozą. Mimowolne ruchy znacznie komplikują codzienne funkcjonowanie i wykonywanie nawet prostych czynności, takich jak mycie się czy ubieranie.

Przyczyny powstawania ruchów atetotycznych

Do powstania ruchów atetotycznych dochodzi w wyniku nieskoordynowanych skurczów mięśni agonistycznych i antagonistycznych. Mięsień agonista odpowiedzialny jest za powstanie określonego ruchu. Z kolei mięsień antagonista wywołuje ruch do niego przeciwstawny. W ten sposób poruszanie się jest precyzyjne i zamierzone. Przykładem mogą być biceps i triceps, gdy jeden odpowiada za zginanie, drugi za prostowanie stawu łokciowego. Kiedy relacje pomiędzy mięśniami agonistycznymi i antagonistycznymi są nieprawidłowe, powstaje atetoza. Zaburzenia te mogą być konsekwencją uszkodzenia takich struktur, jak:

• jądro ogoniaste (łac. nucleus caudatus) – skupisko istoty szarej w mózgu, któremu przypisuje się wpływ na czynności ruchowe i emocjonalne (może uczestniczyć w powstawaniu stanów lękowych, depresyjnych, negatywnego podejścia);
• skorupa  (łac. putamen) – część mózgowia, która razem z jądrem ogoniastym tworzy prążkowie.  Odgrywa główną rolę w przygotowaniu i wykonywaniu ruchów kończyn, reguluje dobrowolne umiejętności motoryczne, uczenie się i automatyczne nawyki;
• gałka blada (łac. globus pallidus) – część kresomózgowia położona przy skorupie, wraz z którą tworzy tzw. jądro soczewkowate. Impulsy z gałki bladej wysyłane są do wzgórza, a stamtąd do kory ruchowej i przedczołowej.

Atetoza a porażenie dziecięce

Atetoza to objaw typowy dla dyskinetycznej postaci porażenia dziecięcego mózgowego. Inaczej określa się ją postacią atetotyczną. Dotyczy ona około 10% chorych na porażenie dziecięce. To zespół zaburzeń ruchu i postawy spowodowany trwałym uszkodzeniem mózgu na etapie wczesnego rozwoju – w okresie prenatalnym, podczas porodu lub pierwszych lat życia. Charakteryzuje się niezależnym od woli zmiennym napięciem mięśniowym w obrębie nóg i rąk oraz występowaniem mimowolnych ruchów kończyn. Konsekwencją tego są przede wszystkim: problemy z utrzymaniem stabilnej pozycji pionowej w czasie siedzenia czy chodzenia, trudności z wykonaniem precyzyjnych czynności ręką (np. sięganiem po filiżankę), trudności w utrzymaniu przedmiotów (np. szczoteczki do zębów). Ruchy atetotyczne niekiedy współwystępują w porażeniu dziecięcym z ruchami pląsawicznymi. To nieregularne, szybkie, mimowolne ruchy kończyn, które nakładają się na ruch dowolny. Jednoczesne występowanie tych zaburzeń określane jest jako „choreoatetoza”. Objawem neurologicznym typowym dla porażenia dziecięcego jest też hemiplegia spastyczna, czyli porażenie połowicze.

Inne możliwe przyczyny ruchów atetotycznych

Do powstania ruchów atetotycznych może dojść w wyniku:

• udaru mózgu, a dokładnie niedokrwienia struktur układu pozapiramidowego, które mu towarzyszy;
• rozwijającego się guza ośrodkowego układu nerwowego, który może naciekać lub wywoływać ucisk na części mózgu odpowiedzialne za poruszanie się;
• choroby Wilsona, będącej zaburzeniem uwarunkowanym genetycznie, które polega na odkładaniu się miedzi w narządach, w tym w jądrach podstawnych mózgu,;
• ciężkiej żółtaczki noworodków, gdy konsekwencją znacznie nasilonego uwalniania bilirubiny jest żółtaczka jąder podkorowych, która uszkadza elementy układu pozapiramidowego;
• fenyloketonurii, czyli choroby genetycznej, w której zaburzony jest metabolizm fenyloalaniny, jej nadmiar może doprowadzić do uszkodzenia mózgu;
• choroby Huntingtona, czyli choroby genetycznej, charakteryzującej się występowaniem ruchów pląsawiczych, którym towarzyszyć mogą ruchy atetotyczne;
• niedotlenienia okołoporodowego, gdyż konsekwencją nawet krótkotrwałego niedoboru tlenu może być trwałe uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego;
• tetraplegii, inaczej zwanej kurczowym porażeniem czterokończynowym, stanowiącej najczęściej konsekwencję urazu kręgosłupa w odcinku szyjnym, do którego dochodzi zazwyczaj podczas upadku czy skoku z dużej wysokości oraz wypadków komunikacyjnych; rzadziej tetraplegia jest wynikiem zaniku mięśni, polio czy stwardnienia rozsianego.

Na czym polega rozpoznawanie atetozy?

Atetoza stwierdzona zostaje z reguły na podstawie typowego obrazu klinicznego. Odpowiednich badań wymaga jednak określenie przyczyny powstania ruchów atetotycznych. Lekarz rozpoczyna diagnozę od wywiadu medycznego i badania przedmiotowego, w tym badania neurologicznego. Zleca przeprowadzenie podstawowych badań laboratoryjnych, m.in. badania ogólnego moczu i morfologii krwi, które dostarczą informacji o ogólnym stanie zdrowia. Pamiętaj, że warto wykonywać je profilaktycznie przynajmniej raz do roku. Kluczowych informacji dostarcza jednak diagnostyka obrazowa głowy, takie jak tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. Neuroobrazowanie pozwala na wykrycie patologii w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. W zależności od podejrzewanej choroby lekarz może poszerzyć diagnostykę o badania genetyczne. Okażą się one pomocne zwłaszcza w przypadku rzadkich chorób metabolicznych czy neurodegeneracyjnych.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian