15 maja 2023 - Przeczytasz w 4 min

Choroba Wilsona – jakie daje objawy? Jakie badania wykonać?

Choroba Wilsona to zaburzenie genetyczne, które jest dziedziczone autosomalnie recesywnie i dotyczy zaburzeń w transporcie miedzi w organizmie. Zaburzenie to wymaga leczenia, które polega na stosowaniu leków ograniczających wchłanianie miedzi w przewodzie pokarmowym i nasilających jej usuwanie z moczem. Daje szereg objawów, zwłaszcza ze strony wątroby i mózgu, czyli miejsc, w których dochodzi do najbardziej intensywnego magazynowania miedzi.

choroba wilsona

Co to jest choroba Wilsona?

Choroba Wilsona to rzadko występująca, uwarunkowana genetycznie choroba, w której dochodzi do zaburzeń w transporcie miedzi w komórkach wątrobowych, czyli hepatocytach. Nieprawidłowości te są konsekwencją mutacji genu ATP7B, który koduje enzym (ATP-azę typu P) odpowiedzialny za transport miedzi w organizmie. Do tej pory opisano ponad 300 mutacji w genie ATP7B. W efekcie ma miejsce wzmożone odkładanie się miedzi w organizmie. Częstość występowania choroby Wilsona w populacji szacuje się na 30/100 000 osób. Głównym czynnikiem wpływającym na wzrost zapadalności na to schorzenie jest tworzenie małżeństw w obrębie rodzin (tzw. efekt założyciela). Choroba występuje w równym stopniu u obu płci.

Przebieg choroby Wilsona

Przebieg choroby Wilsona można przedstawić następująco:

  • etap I — gromadzenie miedzi w komórkach wątrobowych, chorzy zazwyczaj nie wykazują objawów;
  • etap II — dalsze gromadzenie miedzi w komórkach wątrobowych, dochodzi do przewyższenia ich wydolności detoksykacyjnej, a w efekcie do ich rozpadu i przechodzenia miedzi do przestrzeni międzykomórkowej;
  • etap III — uwalnianie miedzi z komórek wątrobowych, przechodzenie pierwiastka do krwi, który drogą naczyń krwionośnych dociera do innych tkanek – przeważnie gromadzi się w mózgu, nerkach i oczach, co prowadzi do zaburzenia ich funkcjonowania.

Choroba Wilsona – objawy

Pierwsze objawy choroby Wilsona pojawiają się przeważnie między drugą a trzecią dekadą życia. Początkowo obserwowane są zaburzenia wątrobowe. Mogą one przybrać formę m.in.:

  • przewlekłego aktywnego zapalenia wątroby,
  • samowygasającego ostrego zapalenia wątroby,
  • piorunującego zapalenia wątroby (zwykle z ciężką anemią, marskością wątroby, nadciśnieniem wrotnym),
  • bezobjawowego powiększenia wątroby (zwykle z powiększeniem śledziony).

W chorobie Wilsona dochodzi do uszkodzenia struktur mózgu, co przejawia się w różnorodny sposób, m.in.: ślinotokiem, zaburzeniem połykania, drżeniem pozycyjnym kończyn, drżeniem głowy, zaburzeniem dowolnych ruchów gałek ocznych, zaburzeniem napięcia mięśniowego, bradykinezją – spowolnieniem ruchowym, ruchami mimowolnymi (dystonią, atetozą, pląsawicą), drżeniem spoczynkowym kończyn oraz dyzartrią – zaburzeniami mowy lub zaburzeniami płynności chodu.

W przebiegu choroby Wilsona nierzadko pojawiają się objawy psychiatryczne, najczęściej zaburzenia afektu (depresja, mania, nadmierna drażliwość, labilność emocjonalna) oraz zaburzenia osobowości i zachowania (problemy w nauce i/lub pracy, agresja).

Charakterystycznym objawem choroby Wilsona jest widoczny w rogówce oka pierścień Kaysera-Fleischera – złociste lub złocisto-brązowe przebarwienie rogówki (widoczne zwłaszcza w oczach niebieskich). Pozostałe objawy, które mogą się rozwinąć w wyniku kumulowania się miedzi w organizmie, to:

  • związane z aparatem ruchu – zmiany kostno-stawowe, większe ryzyko osteoporozy,
  • nefrologiczne – uszkodzenie kanalików nerkowych, które powoduje zaburzenia pracy nerek,
  • ginekologiczne – zaburzenia miesiączkowania, ginekomastia, zaburzenia płodności,
  • dermatologiczne – hiperpigmentacja przednich powierzchni kończyn dolnych,
  • kardiologiczne – kardiomiopatia, zaburzenia rytmu serca,
  • inne, np. zapalenie trzustki, niedoczynność przytarczyc.

Choroba Wilsona – jakie badania?

Różnorodność objawów towarzyszących chorobie Wilsona sprawia, że postawienie diagnozy stanowi spore wyzwanie. Późne lub mylne rozpoznanie wpływa na efektywność leczenia – źle dobrana terapia lub jej niepodjęcie prowadzi nieuchronnie do śmierci. W sytuacji odpowiednio wcześnie wykrytej choroby, wdrożenia adekwatnego leczenia i przestrzegania zaleceń lekarskich pacjenci zmagający się z chorobą Wilsona są w stanie osiągnąć przeżycie porównywalne z populacją ogólną. Warto wspomnieć, że w ocenie stopnia nasilenia objawów przydatna jest specjalna skala – Unified Wilson’s Disease Rating Scale (UWDRS).

Wstępna diagnostyka choroby Wilsona opiera się na ocenie metabolizmu miedzi. Dokonuje się oznaczenia poziomu ceruloplazminy i miedzi w surowicy krwi. Wartości ceruloplazminy i poziom miedzi całkowity w surowicy krwi u osób chorych jest obniżony. U niewielkiej części pacjentów (około 5%) stężenie ceruloplazminy w surowicy jest prawidłowe. Przeprowadza się badanie wydalania miedzi w dobowej zbiórce moczu, które jest zwykle podwyższone.

W przypadku gdy dotychczasowa diagnostyka choroby Wilsona nie pozwala na jednoznaczne rozpoznanie, wykonuje się test z zastosowaniem miedzi radioaktywnej. Choremu podaje się dożylnie izotop miedzi, a następnie dokonuje pomiarów radioaktywności surowicy krwi po 2, 24 i 48 godzinach. U zdrowych osób radioaktywność wzrasta w późniejszych pomiarach. Jeśli u osób z podejrzeniem choroby Wilsona nie doszło do wzrostu radioaktywności surowicy, to ostateczne rozpoznanie zapewnia badanie mutacji w obrębie genu ATP7B.

U chorych zwykle obserwuje się pierścień Kaysera-Fleischera w rogówkach. Zleca się wówczas badanie okulistyczne w lampie szczelinowej. W rozpoznaniu choroby Wilsona pomocne są również badania obrazowe mózgu – tomografia komputerowa, a przede wszystkim rezonans magnetyczny, USG narządów jamy brzusznej, biopsja wątroby oraz testy wątrobowe, które sprawdzają stężenie enzymów wątrobowych.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia:

  1. T. Litwin, A. Członkowska, Choroba Wilsona – czynniki wpływające na obraz kliniczny, „Neurologia i Neurochirurgia Polska” 2013, t. 47, nr 2, s. 161–169.
  2. K. Poniewierski, K. Dzieżyc, A. Turek i wsp., Neuropsychiatryczny obraz choroby Wilsona – opis przypadku, „Neuropsychiatria i Neuropsychologia” 2018, t. 13, nr 1, s. 31–42.
  3. B. Tarnacka, A. Członkowska, Choroba Wilsona, „Polski Przegląd Neurologiczny” 2008, t. 4, nr 3, s. 125–128.
Powiązane badania

Choroba Wilsona, Analiza sekwencji kodującej genu ATP7B met. NGS
Choroba Wilsona (mutacja H1069Q genu ATP7B). Badanie mutacji H1069Q genu ATP7B,  najczęstszej mutacji odpowiedzialnej za chorobę Wilsona, z możliwością wykrycia mutacji rzadkich.