Bezdechy u dziecka – jak je rozpoznać? Czy są groźne?

Bezdechy, czyli chwilowe przerwy w oddychaniu, mogą wystąpić u dziecka w każdym wieku, jednak najczęściej spotykane są u noworodków, szczególnie u wcześniaków, i mogą być groźne dla życia. Z bezdechem u dzieci podczas snu zwykle mamy do czynienia w wieku przedszkolnym, co zwykle jest wynikiem przerośniętych migdałków. Natomiast bezdech afektywny powstaje pod wpływem silnych emocji i może prowadzić do drgawek.

Bezdech – co to jest?

Bezdech to przerwa w oddychaniu trwająca powyżej 20 sekund lub krótsza, jeśli występują towarzyszące objawy: zwolnienie akcji serca poniżej 100 uderzeń na minutę, zmniejszenie utlenowania krwi. Ze względu na towarzyszące niedotlenienie może być stanem zagrożenia życia.

Przy dłużej trwającym bezdechu może pojawić się zmiana zabarwienia skóry i błon śluzowych pod postacią sinicy.

Bezdechy mogą występować w każdym wieku, jednak najczęściej dotyczą małych dzieci, szczególnie wcześniaków – około 50-60% przypadków dotyczy właśnie najmniejszych dzieci. Im mniej dojrzały wcześniak, tym większe ryzyko wystąpienia bezdechu. Prawie wszystkie dzieci urodzone przed 29. tygodniem ciąży doświadczają bezdechu.

Ze względu na mechanizm powstawania bezdech dzieli się na:

• ośrodkowy – wynikający z zaburzeń funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego; wynika to z niedojrzałości mechanizmów regulacyjnych lub uszkodzeń okładu nerwowego;
• obturacyjny – spowodowany utrudnieniem przepływu w drogach oddechowych;
• mieszany – gdy przy powstawaniu bezdechu współistnieją oba mechanizmy.

Bezdechy u wcześniaków wymagają natychmiastowej hospitalizacji i wdrożenia leczenia, którego celem jest przywrócenie oddechu i zapewnienie prawidłowego natlenienia.

Bezdech należy odróżnić od oddychania okresowego, często obserwowanego u noworodków i młodszych niemowląt, które charakteryzuje się występowaniem w ciągu 20 sekund co najmniej 3 bezdechów trwających po 3 sekundy. Jest związany z fizjologiczną niedojrzałością mechanizmów regulujących oddech w ośrodkowym układzie nerwowym.

Bezdechy u dziecka – przyczyny

Bezdechy u wcześniaków spowodowane niedojrzałością organizmu, zwykle pojawiają się w szpitalu, ale jeśli dziecko w momencie wypisu ze szpitala nie osiągnęło jeszcze 37. tygodnia wieku ciążowego, mogą również wystąpić już w domu. Wynika stąd ważna rola edukacji rodziców dotycząca postępowania w trakcie epizodu bezdechu.

Dzieci przedwcześnie urodzone narażone są na występowanie wielu schorzeń z tym związanych, które mogą w konsekwencji również prowadzić do bezdechu, są to np.:

• niedotlenienie,
• zakażenia układu oddechowego,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• krwawienie śródczaszkowe,
• odwodnienie,
• niedokrwistość,
• hipotermia.

U noworodków urodzonych o czasie występuje zjawisko łagodnych krótkotrwałych bezdechów, pojawiających się pod wpływem różnych bodźców: badania gardła za pomocą szpatułki, w czasie ssania, pod wpływem nagłego hałasu lub nagłej zmiany temperatury. Zwykle trwają krótko, kilka sekund, można w takiej sytuacji stymulować oddech poprzez opukiwanie podeszwowej strony stóp lub pocieranie i oklepywanie pleców dziecka.

Bezdech afektywny (zwyczajowo określany jako „zanoszenie się”) dotyczy z reguły nieco starszych dzieci. Zwykle rozpoczyna się ok. 6-24. miesiąca życia a ustępuje między 5. a 6. rokiem życia. Bezdechy występują w formie napadów prowadzących do omdleń. Polegają na wystąpieniu bezdechu, w wyniku którego dochodzi do utraty przytomności, utraty napięcia mięśniowego (wiotkość), czasem z towarzyszącymi drgawkami. Napad poprzedzony jest silnymi emocjami powstałymi pod wpływem nieprzyjemnego bodźca. W zależności od dominujących objawów bezdechy afektywne dzieli się na:

• blade – charakterystyczna jest bladość skóry pojawiająca się przed wystąpieniem napadu i w trakcie jego trwania, następnie występuje bezdech i utrata przytomności;
• sinicze – są najczęstszą postacią napadów bezdechu, rozpoczynają się zwykle od gwałtownego płaczu, w trakcie którego dochodzi do zatrzymania oddechu, pojawienia się zasinienia skóry najbardziej widocznego wokół ust i dopiero dochodzi do utraty przytomności,
• złożone – to dłużej trwający napad afektywny blady lub siniczy prowadzący do wystąpienia drgawek.

Chociaż napady bezdechu afektywnego wyglądają bardzo poważnie, jednak przeważnie rokowanie jest dobre. Napady sinicze ustępują samoistnie i najczęściej nie wymagają leczenia, natomiast napady blade mogą wymagać leczenia kardiologicznego. Każda utrata przytomności przez dziecko wymaga dokładnej diagnostyki w celu ustalenia przyczyn.

Przyczyny bezdechu nocnego

Bezdech senny u dziecka zwykle ma charakter obturacyjny, czyli powstaje w wyniku niedrożności dróg oddechowych. Utrudnia to przepływ powietrza w drogach oddechowych. Najczęściej dotyka dzieci w wieku przedszkolnym, czyli między 2. a 8. rokiem życia.

Przyczyną bezdechu nocnego jest okresowe zamykanie się dróg oddechowych wskutek przeszkody, nieprawidłowej budowy lub ucisku z zewnątrz.

Wśród czynników sprzyjających wystąpieniu bezdechu nocnego wymienia się:

• przerost migdałków podniebiennych i migdałka gardłowego,
• astmę,
• otyłość,
• nieprawidłowości twarzoczaszki np. podniebienie o wysokim sklepieniu, wady zgryzu,
• zespół Downa,
• przewlekłą chorobę płuc,
• choroby nerwowo-mięśniowe np. mózgowe porażenie dziecięce.

Bezdech nocny – objawy

Objawy bezdechu nocnego obejmują: 

• nieregularny oddech w czasie snu z zatrzymaniem, a następnie przyspieszeniem oddychania, 
• chrapanie w czasie snu,
• oddychanie przez usta, 
• utrudniony oddech, sapanie w czasie snu,  
• sen w nietypowej pozycji np. w pozycji siedzącej czy z nadmiernie odgiętą szyją, 
• wzmożony wysiłek oddechowy, 
• często pocenie się i ślinienie w czasie snu, 
• niespokojny sen i przebudzenia w ciągu nocy.

W ciągu dnia natomiast występują zaburzenia nastroju i zachowania, senność, nadruchliwość, trudności w koncentracji, trudności w nauce, poranne bóle głowy. Konsekwencjami mogą być również opóźnienia rozwoju fizycznego.

Objawy dzienne zależą od wieku dziecka; u niemowląt będą to trudności w ssaniu, niedobór masy ciała, infekcje dróg oddechowych. U dzieci w wieku przedszkolnym będą to trudności w obudzeniu się i poranne bóle głowy. Starsze dzieci odczuwają senność w ciągu dnia, mają niedobory wzrostu i częste infekcje. U dzieci w wieku szkolnym obserwuje się zmiany zachowania, zaburzenia emocjonalne pod postacią napadów agresji, zaburzeń depresyjnych czy problemy w nauce.

Bezdech u dziecka – diagnostyka i leczenie

W diagnostyce wykorzystuje się badanie polisomnograficzne, czyli badanie przebiegu snu (ruchów gałek ocznych, akcji serca, fal mózgowych, napięcia mięśniowego, ruchów klatki piersiowej, pozycji ciała) za pomocą specjalnej aparatury, badanie przepływu powietrza przez jamę ustną i przewody nosowe, badanie utlenowania krwi, rejestrację audiowizualną przebiegu snu. Konieczne jest również badanie laryngologiczne.

• Jeśli przyczyną jest przerost migdałków, leczenie polega na usunięciu tworzącej je tkanki limfatycznej. Decyzję o zabiegu każdorazowo podejmuje lekarz, biorąc pod uwagę korzyści oraz możliwość wystąpienia ewentualnych powikłań takich jak: krwawienie, ból, zmniejszone łaknienie czy powikłania związane ze znieczuleniem.
• Inne metody leczenia to zastosowanie CPAP (ang. continous positive airway pressure), czyli specjalnej maski zapewniającej dopływ powietrza pod zwiększonym ciśnieniem. 
• Jeśli przyczyną jest otyłość dziecka, postępowanie powinno być nakierowane za redukcję masy ciała.

Bezdech senny u dziecka może mieć charakter nieobturacyjny, określany jest jako bezdech typu centralnego. Jest związany z chorobami bądź urazami ośrodkowego układu nerwowego jak np. krwawieniem, obecnością guza, zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych. Może być również związany z chorobą mięśni. Charakterystyczne dla tej postaci jest brak ruchów oddechowych klatki piersiowej oraz obecność innych objawów związanych z chorobą podstawową.

Mgr Renata Grzelik