Bóle wzrostowe u dzieci – jak je rozpoznać i łagodzić?

Bóle wzrostowe to powszechna dolegliwość u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, która często niepokoi rodziców. Chociaż objawy tych dolegliwości wydają się niepokojące, w większości przypadków nie są one związane z żadną poważną chorobą. Istotne jest, aby prawidłowo rozpoznać i zrozumieć ten rodzaj bólu, aby móc skutecznie pomóc dziecku i zapewnić mu komfort. Dowiedz się więcej na temat bólów wzrostowych u dzieci.

Czym są bóle wzrostowe?

Bóle wzrostowe, określane również jako „bóle kończyn o niejasnej etiologii” lub „łagodne bóle nocne u dzieci”, to nawracające bóle mięśniowo-szkieletowe, które dotykają dzieci w wieku 3–12 lat. Charakteryzują się następującymi cechami:

1. Lokalizacja bólu – ból najczęściej dotyczy kończyn dolnych, w szczególności ud, łydek i dołów podkolanowych. Ma charakter obustronny i pozastawowy.
2. Charakter bólu – ból opisywany jest jako głęboki, skurczowy, może być silny, ale nie ogranicza funkcjonowania dziecka.
3. Czas występowania – bóle wzrostowe pojawiają się najczęściej późnym popołudniem, wieczorem lub w nocy, mogą wybudzać dziecko ze snu. Występują co najmniej raz w tygodniu, a nawet codziennie.
4. Czynniki nasilające – wzmożona aktywność fizyczna, zmęczenie lub rozdrażnienie dziecka.
5. Czynniki łagodzące – masaż bolących okolic, zastosowanie ciepła oraz leki przeciwbólowe.

Warto podkreślić, że bóle wzrostowe nie są związane z samym procesem wzrostu kości, a ich przyczyny nie są do końca poznane. Prawdopodobnie mają one wieloczynnikowe podłoże, w tym napięcia mięśniowo-powięziowe, nierównomierny rozwój kości i mięśni oraz indywidualne predyspozycje.

Rozpoznawanie bólów wzrostowych u dzieci

Aby zdiagnozować bóle wzrostowe, lekarz musi wykluczyć inne poważniejsze przyczyny bólu kończyn u dziecka. W tym celu przeprowadza szczegółowy wywiad oraz badanie fizykalne. Kluczowe jest ustalenie, czy spełnione są wszystkie kryteria charakterystyczne dla bólów wzrostowych:

1. Ból występuje co najmniej 6 razy w miesiącu.
2. Ból jest obustronny i dotyczy głównie kończyn dolnych.
3. Ból pojawia się późnym popołudniem, wieczorem lub w nocy.
4. Ból trwa od 10 minut do godziny.
5. Ból ustępuje po zastosowaniu leków przeciwbólowych lub masażu.
6. Badanie fizykalne oraz wyniki badań laboratoryjnych i obrazowych są prawidłowe.

📌 Przeczytaj także: Ból kości – jakie badania należy wykonać?

Jeśli wszystkie te kryteria są spełnione, lekarz może z dużym prawdopodobieństwem rozpoznać bóle wzrostowe. Należy jednak pamiętać, że w niektórych przypadkach konieczne bywa przeprowadzenie dodatkowych badań, aby wykluczyć inne schorzenia.

📌 Poznaj e-Pakiet kostny i sprawdź, kiedy warto go wykonać.

Różnicowanie bólów wzrostowych

Jednym z kluczowych wyzwań w diagnostyce bólów wzrostowych jest odróżnienie ich od innych poważniejszych przyczyn bólu kończyn u dzieci. Do najważniejszych schorzeń, które należy brać pod uwagę, należą:

• złuszczenie głowy kości udowej,
• ostre i przewlekłe zapalenie kości,
• choroba Perthesa (jałowa martwica głowy kości udowej),
• kostniak kostnawy (łac. osteoid osteoma),
• przemijające odczynowe zapalenie maziówki,
• pierwotne nowotwory kości,
• białaczka.

Różnicowanie polega na wnikliwej analizie cech bólu, takich jak jego lokalizacja, charakter, czas występowania oraz reakcja na leczenie. Bóle wzrostowe są najczęściej rozlane, mają zmienne natężenie i ustępują po zastosowaniu leków przeciwbólowych, podczas gdy bóle związane z poważnymi chorobami mają bardziej stały, punktowy charakter i nie reagują na standardowe leczenie.

Zapobieganie bólom wzrostowym u dziecka

Chociaż nie ma skutecznych metod całkowitego zapobiegania bólom wzrostowym, istnieją działania, które mogą zmniejszyć ryzyko ich występowania lub złagodzić objawy:

1. Suplementacja witaminy D – odpowiednia podaż witaminy D może zmniejszać częstość i nasilenie bólów wzrostowych.
2. Ćwiczenia rozciągające – regularne ćwiczenia zwiększające elastyczność mięśni i ścięgien mogą pomóc w zapobieganiu bólom.
3. Utrzymanie prawidłowej masy ciała – nadwaga i otyłość mogą zwiększać obciążenie stawów i mięśni, co może nasilać bóle wzrostowe.
4. Unikanie nadmiernego wysiłku – ograniczenie intensywnej aktywności fizycznej, szczególnie w okresach nasilenia bólu, może pomóc w złagodzeniu objawów.

Jak łagodzić bóle wzrostowe u dziecka?

Wśród sposobów, które mogą pomóc w łagodzeniu bólów wzrostowych u dziecka, należy wymienić:

1. Delikatny masaż bolących mięśni.
2. Zastosowanie ciepłych okładów na bolące miejsca.
3. Lekkie ćwiczenia rozciągające.
4. W razie potrzeby można podać dziecku łagodny środek przeciwbólowy, taki jak paracetamol czy ibuprofen. Zawsze należy stosować się do zaleceń lekarza lub instrukcji na opakowaniu.
5. Upewnienie się, że dziecko ma wystarczająco dużo czasu na odpoczynek i sen, który pomaga w regeneracji mięśni.
6. Ciepła kąpiel przed snem może pomóc w relaksacji mięśni i w zmniejszeniu bólu.
7. Upewnienie się, że dziecko otrzymuje odpowiednią ilość składników odżywczych, w tym wapnia i magnezu, które są ważne dla zdrowia mięśni i kości.
8. Edukacja rodziców – ważne, by rodzice wiedzieli, że bóle wzrostowe mają łagodny charakter i zazwyczaj ustępują samoistnie wraz z wiekiem dziecka.

Jeśli bóle wzrostowe są bardzo nasilone, często się powtarzają lub są związane z innymi objawami, takimi jak obrzęk, zaczerwienienie, gorączka lub trudności w chodzeniu, warto skonsultować się z lekarzem, aby wykluczyć inne możliwe przyczyny bólu.

Kiedy zgłosić się do lekarza z bólem wzrostowym u dziecka?

Sytuacje, w których warto skonsultować z lekarzem bóle wzrostowe, to przede wszystkim:

1. Ból bardzo silny, na tyle intensywny, że nie pomaga stosowanie domowych metod łagodzenia bólu.
2. Ból trwa długo, utrzymuje się przez długi czas lub jest coraz częstszy.
3. Ból występuje w ciągu dnia – bóle wzrostowe zwykle pojawiają się wieczorem lub w nocy.
4. Ból jest związany z obrzękiem, zaczerwienieniem, gorączką, ograniczeniem ruchomości stawów, trudnościami w chodzeniu, osłabieniem lub innymi nietypowymi objawami.
5. Ból dotyczy tylko jednego miejsca – bóle wzrostowe zwykle obejmują obie kończyny (np. oba uda lub obie łydki). Jeśli ból dotyczy tylko jednego miejsca, warto to skonsultować.
6. Ból pojawił się po urazie lub kontuzji.
7. Zmiany w zachowaniu dziecka, takie jak apatia, zmniejszony apetyt, utrata masy ciała lub problemy ze snem.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska