Bradykardia - co to jest? Objawy, leczenie, przyczyny.

Bradykardia z definicji jest spowolnieniem akcji serca poniżej 60 uderzeń na minutę. Niekorzystne następstwa bradykardii znane są medycynie od roku 1909, kiedy to E. E. Laselett powiązał obserwowane u 40-sto letniej pacjentki spowolnienie pracy serca z nawracającymi atakami omdlenia. Jak rozpoznać bradykardię? Czy jest ona niebezpieczna i kiedy należy skontaktować się z lekarzem?

Serce i jego funkcje

Pracujące nieustannie serce przez całe nasze życie tłoczy krew do naczyń krwionośnych. Odpowiednia praca serca odgrywa istotne znaczenie w odpowiednim zaopatrzeniu organizmu w tlen i substancje odżywcze, które za pośrednictwem krwi dostarczane są do wszystkich tkanek i narządów. Zaburzenia rytmu serca i wynikające z nich zaburzenia w krążeniu krwi mogą wywołać niekorzystny wpływ na funkcjonowanie organizmu i stan naszego zdrowia. Do utrzymania prawidłowych funkcji życiowych ustroju niezbędne jest nie tylko to, by serce pracowało, lecz by pracowało w sposób prawidłowy.

Czym jest bradykardia?

Zaburzenia rytmu serca, obok nadciśnienia tętniczego, należą do najczęstszych przyczyn konsultacji kardiologicznych. Do najpowszechniej występujących zaburzeń rytmu zaliczana jest bradykardia. Jest to rytm pracy serca, w którym dochodzi do mniej niż 50 – 60 uderzeń na minutę.

Automatyzm pracy serca zależy od prawidłowego przewodzenia impulsów nerwowych przez układ bodźcoprzewodzący serca, na który składają się: węzeł zatokowo-przedsionkowy, węzeł przedsionkowo-komorowy, pęczek Hisa, oraz włókna Purkiniego. Szczególnie istotny dla prawidłowej pracy mięśnia sercowego jest węzeł zatokowo-przedsionkowy, który jest głównym ośrodkiem układu bodźcoprzewodzącego i swego rodzaju „rozrusznikiem” serca odpowiedzialnym za indukcję kolejnych cyklów pracy serca. Tłocząc krew do naczyń obwodowych, serce pracuje w stałych, powtarzających się cyklach trwających ok. 0,8 sekundy, na które składają się kolejno: skurcz przedsionków, skurcz komór oraz rozkurcz serca. U zdrowego człowieka, serca wykonuje pomiędzy 60, a 100 uderzeń na minutę.

Bradykardia – objawy

W większości przypadków bradykardia przebiega bezobjawowo i najczęściej rozpoznawana jest podczas wykonywania rutynowych badań. Niemniej jednak u części pacjentów występują objawy wskazujące na występowanie choroby. Należą do nich: przewlekłe uczucie zmęczenia, zawroty głowy i nietolerancja wysiłku objawiająca się dusznością w trakcie aktywności fizycznej. Do częstych symptomów należą także omdlenia lub stany przedomdleniowe, nasilenie objawów dusznicy bolesnej, niewydolności serca czy też spowolnienie funkcji poznawczych i splątanie wynikające z niedotlenienia mózgu.

Bradykardia – przyczyny

Zaburzenia rytmu serca, do których zalicza się bradykardię mają niezwykle różnorodną etiologią. Wśród najczęstszych przyczyn występowania bradykardii można wymienić:

1. uszkodzenie tkanek mięśnia sercowego związane z procesem starzenia lub chorobami serca, w tym przebytym zawałem,
2. wrodzone wady serca,
3. przebyte zapalenie mięśnia sercowego,
4. niedoczynność tarczycy i związane z nią zaburzenia hormonalne,
5. zaburzenia elektrolitowe,
6. obturacyjny bezdech senny (powtarzające się epizody spłyceń oddechu lub bezdechu w czasie snu),
7. efekt stosowania niektórych środków uspokajających, opioidów i leków stosowane w terapii nadciśnienia tętniczego i pewnych zaburzeń psychicznych,
8. używania substancji psychoaktywnych; np. kannabinoidów,
9. powikłania po operacjach kardiochirurgicznych.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że wszelkie uszkodzenia serca, niejednokrotnie wynikające z przebytych chorób, są istotnym czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia bradykardii. Dlatego też czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia takie jak: nikotynizm, nadużywanie alkoholu, wysokie obciążenie stresem i błędy dietetyczne w istotny sposób przyczyniają się do wystąpienia zaburzeń rytmu serca, w tym bradykardii.

Sprawdź dietę na serce – metody żywienia, wspierające utrzymanie serca w dobrej kondycji.

Czytaj: Dieta na serce – na co zwrócić uwagę?

Prowadzanie zdrowego i higienicznego trybu życia, a przypadku wystąpienia chorób o podłożu sercowo-naczyniowym, wprowadzenie odpowiedniej terapii, mogą pomóc w zmniejszeniu ryzyka występowania zaburzeń rytmu serca.

Bradykardia jednak nie zawsze postrzegana jest jako problem zdrowotny. U zdrowych młodych dorosłych i osób podejmujące dużą aktywność fizyczną i uprawiających sport zawodowo, często obserwuje się spowolnienie akcji serca wynikające ze zwiększonego napięcia nerwu błędnego. Z kolei w czasie snu często dochodzi do obniżenia tętna spoczynkowego do około 40 a 60 uderzeń na minutę. Tendencję do występowania bradykardii zatokowej podczas snu (bradykardia w nocy) obserwuje się w grupie pacjentów geriatrycznych, powyżej 65-ego roku życia. W tym przypadku spowolnienie akcji serca jest następstwem zmian neurodegeneracyjnych nerwu błędnego.

Bradykardia – diagnostyka

Wstępne postępowanie diagnostyczne w podejrzeniu występowania bradykardii obejmuje przeprowadzenie szczegółowego wywiadu lekarskiego połączonego z badaniem fizykalnym. W diagnostyce chorób układu krążenia istotne znaczenie ma monitorowanie elektrokardiogramu (EKG). W przypadku zaburzeń rytmu serca największą wartość diagnostyczną wnosi wykonanie dwunastokanałowego badania EKG, którego wynik może sugerować strukturalną wadę serca, zaburzenia przewodzenia lub inne choroby serca, które mogą manifestować się arytmią.

Badanie EKG rutynowo wykonane jest w warunkach ambulatoryjnych. Wiąże się to jednak z istotnym ograniczeniem możliwości wykrycia bradykardii, chyba, że podczas badania dojdzie do spowolnienia akcji serca. Większą wartość diagnostyczną ma rejestracja zapisu obejmującego dłuższy okres, w którym pacjent podejmuje codzienną aktywność oraz czas snu. W diagnostyce kardiologicznej powszechnie wykorzystuje się badanie Holter EKG, w którym stosuje się urządzenie standardowo rejestrujące rytm pracy serca przez 24 godziny. Takie badanie pozwala na identyfikację związku pomiędzy wykonywanymi czynnościami, a zmianami w zapisie EKG.

W przypadku pacjentów, u których objawy związane są z aktywnością fizyczną rozważa się dodatkowo wykonanie testów wysiłkowych.

Bradykardia – leczenie

Strategia terapeutyczna wdrażana w przypadku bradykardii zależy od nasilenia objawów i przyczyny choroby. Leczenie może obejmować zmianę nawyków i stylu życia lub modyfikację stosowanej farmakoterapii. W przypadku gdy wprowadzone leczenie okaże się nieskuteczne, a objawy bradykardii charakteryzują się dużym nasileniem, lekarz może zalecić wszczepienie urządzenia zwanego rozrusznikiem serca, które odpowiedzialne będzie za stałe monitorowanie i stymulowanie prawidłowego rytmu pracy serca. Rozrusznik serca zasilany jest baterią o żywotności wynoszącej do kilku lat, a zabieg jego wszczepienia przeprowadzany jest w znieczuleniu miejscowym w oddziałach kardiologii inwazyjnej i pracowniach hemodynamiki. Pacjenci posiadający wszczepiony rozrusznik pozostają pod stałą opieką lekarza kardiologa.

W przypadku bezobjawowego przebiegu bradykardii wdrożenie terapii może okazać się niekonieczne.

Bradykardia – czy jest niebezpieczna?

Zaburzeń rytmu serca nie należy bagatelizować czy też liczyć na ich samoistne ustąpienie. W przypadku zauważenia niepokojących objawów należy skonsultować się z lekarzem; produkty dostępne bez recepty w aptekach czy sklepach zielarskich nie rozwiążą tego poważnego problemu zdrowotnego. Bradykardia w bezpośredni sposób przekłada się na niewystarczające zaopatrzenie tkanek obwodowych w niezbędny tlen i substancje odżywcze. Następstwem niewydolności serca jest niedotlenienie, na które szczególnie wrażliwy jest ośrodkowy układ nerwowy. W konsekwencji, u pacjentów chorujących na bradykardię dochodzi do częstych omdleń, w następstwie których powstać mogą różnego rodzaju urazy.

Najgroźniejszą konsekwencją nieleczonej bradykardii może być nagłe zatrzymanie akcji serca mogące prowadzić do zgonu pacjenta.

Nie należy zapominać, że zaburzenia rytmu serca, w tym bradykardię może powodować wiele czynników. Niezwykle ważne jest szybkie zdiagnozowanie choroby i wprowadzenie odpowiedniej terapii, gdyż ryzyko wystąpienia powikłań wzrasta w przypadku niewdrożenia odpowiedniego leczenia.  W przypadku występowania nawracających zawrotów głowy czy uczucia słabości, warto te informacje przekazać lekarzowi podstawowej opieki zdrowotnej, który zleci wstępne badania diagnostyczne lub skieruje pacjenta do lekarza kardiologa.

W przypadku omdlenia, wystąpienia trudności z oddychaniem lub odczuwanym bólem w klatce piersiowej, który utrzymuje się dłużej niż kilka minut należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem lub wezwać zespół ratownictwa medycznego.

Autor: dr. n. o zdrowiu Piotr Choręza

Bibliografia:

1. Sinus Bradycardia. Hafeez Y, Grossman SA. StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing.
2. Sinus Bradycardia (Nursing). Hafeez Y, Grossman SA, Pratt NJ. StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing.
3. Evaluating and managing bradycardia. Sidhu S, Marine JE. Trends Cardiovasc Med 2020; 30 (5): 265-272. doi: 10.1016/j.tcm.2019.07.001.
4. Cannabinoids and Symptomatic Bradycardia. Heckle MR, Nayyar M, Sinclair SE, Weber KT. Am J Med Sci 2018; 355 (1): 3-5. doi: 10.1016/j.amjms.2017.03.027.
5. 12-kanałowe badanie EKG metodą Holtera – kiedy jest tak naprawdę potrzebne? Prokopowicz D, Baranowski R. Choroby Serca i Naczyń 2010; 7 (3): 153-158.
6. Sinus bradycardia. Eraut D, Shaw DB. Br Heart J 1971; 33 (5): 742-749. doi: 10.1136/hrt.33.5.742.