Choroby ślinianek - objawy i metody leczenia

Ślinianki to gruczoły pełniące ważną rolę w układzie pokarmowym. Wydzielają ślinę, która odpowiada za wspomaganie trawienia pokarmu oraz utrzymywanie odpowiednich warunków w jamie ustnej. Tak jak inne narządy, ślinianki są podatne na różne choroby, które mogą zaburzać funkcjonowanie organizmu. Jakie znamy choroby ślinianek i jak je leczyć?

Funkcje ślinianek

Gruczoły ślinowe zlokalizowane są symetrycznie w okolicach jamy ustnej. Zgodnie z ich lokalizacją wyróżnia się trzy pary dużych gruczołów:

• ślinianki przyuszne
• ślinianki podżuchwowe
• ślinianki podjęzykowe

Poza dużymi śliniankami w błonie śluzowej jamy ustnej występują liczne małe gruczoły w postaci rozsianej.

Podstawową rolą ślinianek jest produkcja śliny, która odbywa się w sposób ciągły oraz dodatkowo podczas spożywania pokarmów. Ślina pełni kilka funkcji:

• wspomaga formowanie kęsów pokarmu i połykanie,
• bierze udział w trawieniu pokarmu dzięki zawartości enzymu – amylazy ślinowej,
• hamuje rozwój drobnoustrojów, chroniąc przed próchnicą i innymi infekcjami,
• nawilża jamę ustną i gardło.

Zaburzenia w pracy gruczołów ślinowych mogą powodować różnego rodzaju dolegliwości i wymagają diagnostyki lekarskiej – lekarza pierwszego kontaktu lub laryngologa.

Choroby ślinianek – objawy

Najczęstsze objawy chorób ślinianek, które powinny skłonić chorego do wizyty u lekarza to:

• ból i obrzęk ślinianek (jedno- lub obustronny), czasami wyczuwalny dopiero przy dotyku,
• widoczne zmiany w jamie ustnej (guzki, torbiele, ropnie),
• suchość w ustach, problemy z przełykaniem, ból nasilający się podczas jedzenia,
• objawy grypopodobne: osłabienie, ból gardła, podwyższona temperatura.

Lekarz po przeprowadzeniu wywiadu i podstawowym badaniu może określić przyczynę choroby lub skierować pacjenta na dalszą diagnostykę – badania laboratoryjne, badania obrazowe lub biopsję.

Najczęstsze choroby ślinianek to:

• infekcje bakteryjne i wirusowe,
• kamica ślinianek,
• nowotwory,
• zespół Sjögrena.

Zapalenie ślinianek przyusznych – przyczyny

Stany zapalne ślinianek mogą być wynikiem infekcji bakteryjnej lub wirusowej. Ślinianki przyuszne są największe z gruczołów ślinowych, a wewnątrz nich znajdują się węzły chłonne. Dlatego to właśnie w śliniankach przyusznych najczęściej pojawiają się objawy choroby.

W przebiegu infekcji ślinianek, zakażenia wirusowe zazwyczaj obejmują wszystkie gruczoły, a infekcje bakteryjne ograniczają się do jednego gruczołu.

Najczęstsze choroby ślinianek przyusznych:

• Nagminne zapalenie ślinianek, czyli świnka – choroba wieku dziecięcego, wywoływana przez zakażenie paramyksowirusem, kontrolowana dzięki systemowi szczepień ochronnych, jednak nie wyeliminowana całkowicie, groźna ze względu na powikłania. Świnka to choroba przenoszona drogą kropelkową. Około jednej trzeciej przypadków może przebiegać bezobjawowo, ale zwykle symptomy pojawiają się nagle – ból i obrzęk ślinianek stopniowo zajmujący coraz większe partie twarzy. Chorobie towarzyszy gorączka oraz suchość w jamie ustnej i problemy z przełykaniem. Dolegliwości ustępują zwykle po około 7 dniach. Powikłania po chorobie częściej dotykają chłopców niż dziewczęta. Niektóre powikłania świnki mogą prowadzić do trwałych następstw zdrowotnych:
  • wirusowe zapalenie opon-mózgowych,
  • zapalenie nerwu słuchowego, mogące prowadzić do głuchoty,
  • zapalenie jądra i najądrza, w rzadkich przypadkach prowadzące do bezpłodności,
  • zapalenie jajników, poronienia w pierwszym trymestrze ciąży,
  • zapalenie trzustki mogące prowadzić do rozwoju cukrzycy,
  • zapalenie tarczycy,
  • stany zapalne stawów, serca, oka, ucha środkowego.

• Wirusowe zapalenie ślinianek

Infekcje ślinianek mogą wywoływać również inne wirusy: cytomegalowirus (CMV), wirus EBV (mononukleoza), Coxackie, wirusy ECHO, a także wirusy grypy i paragrypy. Objawy zakażenia to gorączka, ból i obrzęk gruczołów.

• Nawracające zapalenie ślinianek

Zwykle dotyka dzieci; w ciągu roku występuje kilka epizodów kilkudniowych objawów podobnych do ostrego zapalenia; przyczyny występowania nawrotów nie są do końca poznane.

• Ostre ropne zapalenie ślinianki przyusznej

Zakażenie bakteryjne o ostrym charakterze, najczęściej wywołane przez gronkowce bytujące w jamie ustnej; w śliniance podżuchwowej przyczyną powstawania zmian ropnych zazwyczaj jest kamica i zmniejszone wydzielanie śliny.

Wiele innych czynników, powodujących powiększenie węzłów chłonnych może wywoływać ból i obrzęk ślinianek. Do chorób takich należą: toksoplazmoza, choroba kociego pazura, gruźlica czy sarkoidoza.

Ślinianka przyuszna: zapalenie – jak leczyć?

Zapalenie ślinianek leczy się podobnie, jak każdy inny stan zapalny – jeśli przyczyną jest infekcja bakteryjna, podaje się antybiotyk. W przypadku zakażenia wirusowego stosuje się zazwyczaj preparaty przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i przeciwbólowe.

W przebiegu chorób ślinianek wskazane jest dostarczanie dużej ilości płynów oraz przepłukiwanie jamy ustnej. Zaleca się również unikanie pokarmów kwaśnych i ostrych, wzmagających wydzielanie śliny.

Kamica ślinianek

Kamica ślinianek rozwija się wskutek gromadzenia się złogów mineralnych w przewodach wyprowadzających gruczołów, rzadziej dotyczy samego miąższu gruczołu. Kamica w większości przypadków dotyka ślinianek podżuchwowych, ponieważ produkowana tutaj ślina jest bardziej gęsta niż w śliniankach przyusznych.

Charakterystyczne objawy kamicy ślinianek to zastój śliny, powodujący powiększenie gruczołu oraz ból podczas spożywania pokarmu, kiedy powinna wydzielać się większa ilość śliny. Na podłożu kamicy ślinianek mogą rozwijać się stany zapalne, ropnie i torbiele.

W badaniu lekarskim kamień może być wyczuwalny dotykiem, natomiast dokładny obraz uzyskuje się badaniem USG lub RTG.

Kamienie śliniankowe podlegają usuwaniu – chirurgicznie lub endoskopowo. Niewielkie złogi wypłukuje się stosując środki zwiększające produkcję śliny. Jeśli jest taka potrzeba, stosuje się leki przeciwzapalne lub antybiotyki.

Nowotwory ślinianek

Nowotwory ślinianek występują dosyć rzadko i pojawiają się zwykle po 50 roku życia. Większość z nich pojawia się w śliniankach przyusznych i w 80 procentach ma charakter łagodny. Guzy ślinianek podżuchwowych mogą być w równym stopniu łagodne, jak i złośliwe. Najrzadziej rozwijają się nowotwory ślinianek podjęzykowych – te jednak w większości mają charakter złośliwy.

Jak rozpoznać objawy nowotworu ślinianek? Pierwszym zauważalnym objawem jest zazwyczaj miękki, niebolesny guz wyczuwalny pod skórą lub widoczny w jamie ustnej. Taka zmiana powinna zostać jak najszybciej zbadana przez lekarza. W celu dokładnej diagnostyki wykonuje się badania obrazowe (USG) oraz biopsję.

Leczenie guzów ślinianek jest leczeniem chirurgicznym – zmianę się usuwa wraz z otaczającymi tkankami, a w przypadku guzów złośliwych wraz z sąsiadującymi węzłami chłonnymi. Uzupełnieniem leczenia może być radioterapia.

Zespół Sjögrena

Zespół Sjögrena to autoimmunologiczna choroba ślinianek. Objawy to przede wszystkim odczuwalna suchość w jamie ustnej oraz suchość oczu, ponieważ choroba obejmuje również gruczoły łzowe. Może występować niebolesny obrzęk ślinianek przyusznych. Zaburzenia w wydzielaniu śliny i łez prowadzą do infekcji i rozwoju stanów zapalnych w jamie ustnej, próchnicy i paradontozy oraz zapalenia spojówek i uszkodzeń rogówki oka. 

W rozpoznaniu zespołu Sjögrena przydatne są:

• badania laboratoryjne (swoiste autoprzeciwciała, RF, oznaczenie stężenia globulin),
• badania obrazowe ślinianek: USG, sialografia i scyntygrafia,
• biopsja ślinianek.

Leczenie chorób o podłożu autoimmunologicznym jest trudne. W zależności od przebiegu choroby stosuje się leki przeciwzapalne lub immunosupresyjne.

W przypadku zaburzeń pracy gruczołów ślinowych z zespole Sjögrena stosuje się różnego rodzaju metody stymulacji wydzielania śliny (preparaty do ssania lub leki), a w ciężkich przypadkach podaje się środki będące substytutem śliny.

Więcej o Chorobie Sjögrena: https://diag.pl/pacjent/artykuly/jakie-sa-objawy-zespolu-sjogrena-jak-go-zdiagnozowac/

Objawy choroby ślinianek – co jeszcze mogą oznaczać?

Gruczoły ślinowe mogą reagować zmianami w odpowiedzi na inne choroby o charakterze przewlekłym.

Sjaloza – niebolesne powiększenie ślinianek związane z przebiegiem zaburzeń metabolicznych lub endokrynologicznych – może pojawić się jako objaw towarzyszący marskości wątroby lub cukrzycy, a także przy zaburzeniach odżywiania i chorobie alkoholowej. Zwykle występuje u osób starszych, a leczenie polega na leczeniu choroby podstawowej.

Do zapalenia ślinianek mogą przyczyniać się również: odwodnienie (m.in. w wyniku stosowania niektórych leków), leczenie jodem radioaktywnym, alergie czy mechaniczne przeszkody w odpływie śliny (np. urazy czy blizny).

Niepozorne gruczoły ślinowe pełnią ważną rolę w organizmie, więc warto dbać o ich dobry stan, aby zapobiegać infekcjom i ich powikłaniom. Na co dzień można to robić, dbając o higienę jamy ustnej oraz zapewniając odpowiednią ilość płynów. Każde niepokojące objawy należy skonsultować z lekarzem.

Autor: Mgr Marta Filipowska

Bibliografia:

1. Gajewski, Piotr. Interna Szczeklika 2022. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2022.
2. Hassman-Poznańska, Elżbieta. Choroby gruczołów ślinowych. https://podyplomie.pl/wiedza/pediatria/1421,choroby-gruczolow-slinowych
3. Grabowski, Leszek. Guz ślinianki. https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-jamy-ustnej-i-gardla/167975,guz-slinianki
4. Zagor, Mariola. Kamica ślinianek https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-jamy-ustnej-i-gardla/106163,kamica-slinianek
5. https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/swinka/