Ciąża geriatryczna (w zaawansowanym wieku) - zalecane badania i możliwe ryzyko

Termin „ciąża geriatryczna” dotyczy przyszłych mam w późniejszym wieku, które spodziewają się dziecka. Obecnie taki układ odnosi się do coraz większej liczby kobiet. Pary decydują się na powiększenie rodziny dopiero po ustabilizowaniu sytuacji życiowej, by zapewnić sobie i dzieciom jak najlepsze warunki. Ciąża po 35 roku życia może wiązać się jednak ze zwiększonym ryzykiem występowania powikłań, które dotyczą zarówno matki, jak i płodu. Z tego powodu należy zachować szczególną ostrożność w przypadku kobiet ciężarnych po 35. roku życia. Dowiedz się, jakie badania warto wykonać, planując ciążę w bardziej zaawansowanym wieku, i jak kontrolować jej przebieg.

Co to jest „Ciąża geriatryczna”?

Określenie „ciąża geriatryczna” opisuje sytuację, gdy kobieta spodziewająca się dziecka ma powyżej 35 lat. Nie jest to termin medyczny, jednak często pojawia się w odniesieniu do przyszłych mam. Termin jest przestarzały i zwyczajnie niegrzeczny, dlatego przestał być używany. Kobiety w późnej ciąży, czyli po 35-40 roku życia, nazywamy ciężarnymi w zaawansowanym wieku. Obecnie wiele par decyduje się na powiększenie rodziny później niż dotychczas. Duża część kobiet odkłada macierzyństwo m.in. ze względu na trudną sytuację materialną, plany rozwoju zawodowego i naukowego, lęk przed łączeniem obowiązków zawodowych i rodzinnych, brak dostatecznego wsparcia ze strony najbliższych, stałego partnera czy emocjonalnej gotowości do wychowywania dziecka. Tendencja do późniejszego zakładania rodziny jest coraz bardziej widoczna zarówno w mediach, jak i wśród osób prywatnych. Takie obserwacje potwierdza raport Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) [3]. Według danych zebranych w badaniu w 2021 roku średni wiek kobiet, które rodziły pierwsze dziecko, wynosił 29 lat, natomiast ponad połowa z nich miała powyżej 30 lat.

Z jakimi trudnościami może wiązać się ciąża po 35 roku życia?

Ciąża geriatryczna może nieść ryzyko wielu powikłań zarówno dla kobiety, jak i dla płodu. U przyszłej mamy, która zdecydowała się na ciążę po 35. roku życia, częściej mogą występować m.in.:

• cukrzyca ciężarnych,
• otyłość,
• nadciśnienie indukowane ciążą, a także stan przedrzucawkowy i rzucawka,
• poronienie,
• żylaki kończyn dolnych, co może prowadzić do choroby zakrzepowo-zatorowej,
• poród przedwczesny,
• przedwczesne odklejenie się łożyska,
• zakończenie ciąży przez cięcie cesarskie,
• zwiększona liczba powikłań po porodzie. 

U kobiet ciężarnych po 35. roku życia występuje także większe prawdopodobieństwo ciąży bliźniaczej, która może wiązać się z licznymi powikłaniami.

Komplikacje w takiej ciąży dotyczą także dziecka. Należą do nich m.in.:

• zwiększone ryzyko występowania chromosomowych wad genetycznych, takich jak trisomia chromosomu 13 (zespół Patau), trisomia 18 (zespół Edwardsa) i trisomia 21 (zespół Downa),
• wyższa umieralność dzieci donoszonych,
• niska masa urodzeniowa dziecka.
  

W przebiegu ciąży po 35 roku życia prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań jest większe niż u młodszych kobiet. Jednak pamiętaj, że znakomita większość dzieci urodzonych przez matki w zaawansowanym wieku jest zdrowa.  Wiele kobiet, które zdecydowały się na powiększenie rodziny w późniejszym wieku, może cieszyć się niepowikłaną ciążą, a potem szczęśliwym, dojrzałym macierzyństwem.

Ciąża geriatryczna a niepłodność

Niepłodność to brak możliwości uzyskania ciąży mimo regularnego współżycia przez 12 miesięcy. U kobiet powyżej 35. roku życia, które wraz ze swoim partnerem bezskutecznie starają się o dziecko, należy rozpocząć diagnostykę po 6 miesiącach prób. W przypadku kobiet po 40. roku życia warto wykonać badania bezpośrednio po podjęciu decyzji o planowej  ciąży.

Problem niepłodności i czasu niezbędnego do jej diagnostyki i terapii odsuwa w czasie potencjalną ciążę. Często dopiero po kilku latach starań i zastosowaniu leczenia czy technik wspomaganego rozrodu, np. procedury zapłodnienia in vitro, para może cieszyć się ciążą, a potem rodzicielstwem. Z drugiej jednak strony z wiekiem maleje szansa na naturalne poczęcie i urodzenie dziecka. Z tego powodu niepłodność może stanowić zarówno przyczynę, jak i skutek planowanego późnego macierzyństwa.

Jak można przygotować się do ciąży geriatrycznej?

Niezależnie od wieku przyszłej mamy przygotowanie do ciąży dotyczy prowadzenia zdrowego trybu życia obejmującego m.in.: aktywność fizyczną, zbilansowaną dietę, odpowiednią ilość snu i suplementację kwasu foliowego. Związek ten bierze udział w rozwoju układu nerwowego dziecka. Niedobór kwasu foliowego, podobnie jak wiek matki, zwiększa ryzyko powstawania wad cewy nerwowej. Dlatego w przypadku ciąży geriatrycznej tak duże znaczenie ma ograniczenie czynników, które dodatkowo mogą zaburzać rozwój płodu, w tym  poprzez suplementację niezbędnych składników.

Przed zajściem w ciążę należy udać się na kontrolną wizytę do ginekologa. Pozwoli ona ocenić stan zdrowia kobiety i określić ewentualne czynniki, które mogłyby utrudniać zajście w ciążę czy powodować powikłania jej przebiegu. W trakcie konsultacji lekarz ginekolog oceni wynik cytologii, wykona USG narządu rodnego i skieruje Cię do radiologa na USG piersi. Należy również sprawdzić status serologiczny przeciwciał przeciwko ospie, różyczce, toksoplazmozie i cytomegalii czy HSV (tzw. TORCH), chorobom które przebiegając  w trakcie mogłyby spowodować uszkodzenie lub zaburzenie rozwoju płodu. Istnieje możliwość wykonania przez rodziców badań genetycznych jeszcze przed zajściem w ciążę. Mają one szczególnie duże znaczenie, jeśli w rodzinie przyszłych rodziców pojawiały się choroby o takim podłożu.

Wraz z wiekiem rośnie prawdopodobieństwo, że u kobiety rozwiną się choroby cywilizacyjne, np. cukrzyca czy nadciśnienie tętnicze. Mogą one mieć wpływ na przebieg ciąży. Z tego powodu warto, aby przed rozpoczęciem starań o dziecko wykonać podstawowe badania w kierunku najczęstszych chorób przewlekłych, np. w ramach pakietu badań dla kobiet w ciąży. Należą do nich m.in.: pomiar ciśnienia tętniczego krwi oraz  badania laboratoryjne: morfologia krwi, glikemia, poziom hormonu TSH, oznaczenie parametrów wątrobowych i nerkowych oraz badanie ogólne moczu. Jeżeli ich wyniki odbiegają od normy, nieprawidłowości można wyrównać jeszcze przed ciążą, a następnie kontrolować stan zdrowia u lekarza specjalisty. Przed ciążą warto również udać się na wizytę stomatologiczną.

Jakie badania warto wykonać w późnej ciąży?

Badania prenatalne to inaczej badania wykonywane w trakcie ciąży. Umożliwiają one rozpoznanie choroby płodu na wczesnym etapie i niekiedy włączenie możliwie skutecznego leczenia jeszcze przed porodem lub tuż po nim. Z tego powodu lekarze ginekolodzy zalecają, aby przeprowadzać przesiewowe badania prenatalne składające się z badania ultrasonograficznego i badań laboratoryjnych u wszystkich ciężarnych niezależnie od wieku. Niestety, badania te są refundowane tylko w przypadku istnienia czynników ryzyka powikłań w trakcie ciąży, jak, np.: wiek matki powyżej 35. roku życia, nieprawidłowa akcja serca płodu czy wady płodu uwidocznione w USG.

Przesiewowe nieinwazyjne badania prenatalne obejmują:

• co najmniej trzy badania ultrasonograficzne między 11. a 14. tygodniem ciąży, między 18. a 24. tygodniem ciąży oraz 28. a 30. tygodniem ciąży;
• wykonanie we krwi matki badania biochemicznego I trymestru ciąży między 11. a 14. tygodniem ciąży, o tzw. testu podwójnego, który obejmuje pomiar stężenia ciążowego białka A (PAPP-A) i wolnej podjednostki β ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej (β-hCG);
• badanie biochemiczne II trymestru ciąży (między 15. a 20. tygodniem), zalecane  gdy ze względu na stwierdzenie ciąży po 14 tygodniu test podwójny nie może być wykonywany.  „Test potrójny” opiera się  na pomiarze w surowicy krwi β-hCG, wolnej postaci jednego z estrogenów – estriolu i białka α-fetoproteiny (AFP).

Od niedawna możliwa jest refundacja niektórych badań prenatalnych. Dotyczy ona wszystkich kobiet w ciąży niezależnie od wieku, zależy jednak od rodzaju zaleconego do wykonania badania.

Rozporządzenie ministra zdrowia obowiązujące od 5.06.2024 roku dotyczy:

 – badań prenatalnych wykonywanych z krwi (tzw. nieinwazyjnych) zalecanych w zależności od wieku ciąży:  PAPP-A, free-β-hCG, AFP, Estriol

– badań USG pierwszego (11 – 14 tydzień) i drugiego (18 – 22 tydzień 6 dzień) trymestru.

Refundacja obowiązuje również w przypadku konieczności odbycia porady genetycznej lub/i wykonania badań inwazyjnych (np. amniopunkcji, biopsji trofoblastu lub kordocentezy), jeżeli wynik badań nieinwazyjnych jest niepokojący i wymaga weryfikacji.  

Skierowanie na wymienione badania wystawia lekarz prowadzący ciążę.

Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 maja 2024 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu programów zdrowotnych (Dz.U. 2024 poz. 767)

W jakim wieku najlepiej urodzić dziecko?

Decyzja o powiększeniu rodziny zawsze należy przede wszystkim do przyszłych rodziców. To oni po przeanalizowaniu swojej sytuacji podejmują decyzję i biorą odpowiedzialność za wychowanie małego człowieka, odkładają plany posiadania potomstwa lub rezygnują z macierzyństwa/ojcostwa. Pod kątem powikłań położniczych uważa się, że najlepszy czas na zajście w ciążę dla kobiety obejmuje okres między 20. a 30. rokiem życia. U młodszych dziewcząt wzrasta ryzyko występowania m.in. ciąży pozamacicznej, czyli sytuacji, gdy ciąża rozwija się w innym miejscu niż macica, np. w jajowodzie. Z kolei ciąża geriatryczna wiąże się z prawdopodobieństwem wielu powikłań, w tym także poronienia. Należy jednak pamiętać, że decyzja o posiadaniu potomstwa to sprawa indywidualna i obejmuje nie tylko aspekty medyczne.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Magdalena Drąg

Bibliografia

1. K. Łukaszuk i in., Diagnostyka i leczenie niepłodności – rekomendacje Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii (PTMRiE) oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGP), „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna”, 2018, t. 3, nr 3, s. 112–141.
2. M. Szafarowska, Badania prenatalne, „Ginekologia po Dyplomie” 2018, nr 1.
3. D. Szałtys i in., Sytuacja demograficzna Polski do roku 2021. Opracowanie merytoryczne, Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Demograficznych, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/sytuacja-demograficzna-polski-do-roku-2021,40,2.html, dostęp: 23.08.2023 r.