Co to jest odma płucna? Objawy, leczenie, rokowania

Odma płucna to patologiczny stan chorobowy, w którym dochodzi do gromadzenia się nadmiaru powietrza w przestrzeni między opłucną płucną a płucem. Jest to poważne schorzenie, które może powodować istotne problemy z oddychaniem i zagrożenie życia. W tym artykule omówimy, czym dokładnie jest odma płucna, jakie są jej objawy, dostępne metody leczenia oraz rokowania dla pacjentów dotkniętych tą chorobą. Zrozumienie tych zagadnień jest kluczowe dla identyfikacji, diagnozowania i odpowiedniego zarządzania odmą płucną, aby poprawić rokowania i zapewnić pacjentom optymalną opiekę medyczną.

Odma płucna – co to jest?

Odma płucna, inaczej odma opłucnowa jest stanem, w którym powietrze gromadzi się w jamie klatki piersiowej, prowadząc do ucisku i zapadnięcia płuca. Mechanizm prowadzący do uszkodzenia płuc, zaczyna się poprzez ucisk pęcherzyków płucnych przez dostające się do jamy klatki piersiowej powietrze. Choć odma może przebiegać bezobjawowo, wiele osób doświadcza bólu w klatce piersiowej i spłyconego oddechu. Choroba ta częściej dotyka mężczyzn niż kobiety, zwłaszcza w wieku od 20 do 30 lat lub powyżej 60 lat. Odma opłucnowa może wystąpić nagle lub być spowodowana urazami klatki piersiowej lub chorobami płuc. Zapobieganie odmie jest trudne, ponieważ pęknięcie pęcherzyków często nie daje żadnych wcześniejszych objawów.

Odma opłucnowa – czy jest groźna? Odma może stanowić zagrożenie dla życia pacjenta. Szybkie podjęcie leczenia jest ważne, ponieważ w przeciwnym razie może dojść do ostrej niewydolności oddechowej, która może prowadzić do zgonu (rokowania odmy płucnej).

Odma płucna – powikłania

W przypadku odmy płucnej mogą wystąpić również powikłania. Najczęstsze z nich to tworzenie się zrostów i gromadzenie się płynu w jamie opłucnej. Inne powikłania mogą obejmować ropnie opłucnej, krwawienie do jamy opłucnowej lub zespół Hornera. W Polsce rocznie stwierdza się około 5-10 przypadków odmy na 100 000 osób, przy czym najwięcej zachorowań przypada na osoby po 20 roku życia.

Odma płucna – podział

Istnieje kilka różnych typów odmy opłucnowej, które są podzielone ze względu na różne czynniki wywołujące, lokalizację, mechanizm powstawania oraz rozmiar.

1. Podział odmy według przyczyn powstawania:
   • Odma opłucnowa jatrogenna: Jest to odma, która pojawia się jako powikłanie po różnych zabiegach medycznych wykonywanych w okolicy klatki piersiowej. Przykłady to zabiegi kardiochirurgiczne lub wkłucie do żyły centralnej.
   • Odma opłucnowa samoistna: Ten typ odmy występuje, gdy pękają zgromadzone pęcherzyki powietrza. Choć przyczyny mogą być różne, palenie papierosów jest jednym z głównych czynników ryzyka. Palenie papierosów prowadzi do wystąpienia ognisk rozedmowych w płucach, co zwiększa ryzyko powstania odmy opłucnowej.
   • Odma opłucnowa pourazowa: Jest to odma, która pojawia się w wyniku urazu klatki piersiowej, zwłaszcza gdy dochodzi do uszkodzenia powłok zewnętrznych. Przykładem jest złamane żebro, które może przebić skórę i prowadzić do odmy opłucnowej.
2. Podział odmy opłucnowej ze względu na mechanizm powstawania:
   • Odma opłucnowa zamknięta: W przypadku tego typu odmy, powietrze dostaje się jednorazowo do jamy opłucnej i samoistnie wchłania się, o ile jest to niewielka ilość powietrza. Powstaje na skutek urazu płuca i pęknięcia pęcherzyków powietrza. Można zastosować nakłucie w celu usunięcia zgromadzonego powietrza.
   • Odma opłucnowa otwarta: W przypadku odmy otwartej, powietrze przedostaje się do jamy opłucnej przez otwór w klatce piersiowej lub oskrzelu (i może również opuścić płuco przez ten sam otwór). Jest to poważne zagrożenie dla życia pacjenta, ponieważ ogranicza pojemność oddechową.
   • Odma opłucnowa wentylowa: Ten typ odmy występuje w wyniku urazu lub postrzału, który powoduje, że każdy kolejny wdech pacjenta zasysa powietrze do wnętrza jamy opłucnej, które nie może być usunięte tą samą drogą. W rezultacie odma opłucnowa zaczyna się powiększać, powodując dalsze zapadanie się płuca. Jeśli udzielamy pierwszej pomocy osobie z taką odmą, ważne jest uszczelnienie rany, na przykład za pomocą folii.
3. Podział odmy opłucnowej ze względu na jej wielkość:
   • Odma opłucnowa mała: W przypadku odmy opłucnowej małej, odległość między ścianą klatki piersiowej a opłucną wynosi maksymalnie 2 cm. Jest to najmniejszy stopień odmy, gdzie nadmiar powietrza w jamie opłucnowej jest ograniczony.
   • Odma opłucnowa duża: W przypadku odmy opłucnowej dużej, odległość między ścianą klatki piersiowej a opłucną może wynosić ponad 2 cm. Jest to bardziej zaawansowany stopień odmy, gdzie nadmiar powietrza w jamie opłucnowej jest znaczący.

Podział odmy opłucnowej według tych czynników pozwala na bardziej precyzyjne określenie przyczyny i mechanizmu powstawania schorzenia, co ma istotne znaczenie dla właściwego diagnozowania i leczenia. Pozwala na lepsze zrozumienie różnych sytuacji, w których może wystąpić odma, co ma istotne znaczenie dla odpowiedniego postępowania medycznego i udzielania pomocy pacjentom. Natomiast podział odmy opłucnowej na małą i dużą wielkość pozwala lekarzom ocenić stopień jej nasilenia oraz dostosować odpowiednie metody leczenia i interwencję medyczną, w zależności od rozmiaru odmy.

Odma płucna – przyczyny

Odma opłucnowa może występować z różnych powodów. Oto kilka najczęstszych przyczyn:

1. Pęknięcie podopłucnowych pęcherzyków rozedmowych płuc podczas silnego kaszlu: Osoby z rozedmą płuc często mają osłabione pęcherzyki powietrzne, które mogą pęknąć w wyniku gwałtownego kaszlu. Powietrze przedostaje się wtedy do przestrzeni opłucnowej, powodując odmę.
2. Przebicie ropnia do jamy opłucnej: W przypadku obecności ropnia w płucach, który jest drenowany do oskrzela, istnieje ryzyko, że powietrze może przedostać się z jamy ropnia do przestrzeni opłucnowej. To może prowadzić do odmy opłucnowej.
3. Pęknięcie jamy gruźliczej: U osób z aktywną gruźlicą może dojść do pęknięcia jamy gruźliczej, co spowoduje przedostanie się powietrza do przestrzeni opłucnowej.
4. Obrażenia pourazowe klatki piersiowej: Uszkodzenia klatki piersiowej w wyniku urazu, takie jak złamania żebra lub urazy mechaniczne, mogą prowadzić do powstania odmy opłucnowej.

Wszystkie te czynniki mogą spowodować przedostanie się powietrza do przestrzeni opłucnowej, prowadząc do utworzenia odmy. Ważne jest, aby zidentyfikować przyczynę odmy opłucnowej, aby zapewnić odpowiednie leczenie oraz opiekę nad pacjentem.

Odma płucna – objawy

Odma opłucnowa może mieć różne rozmiary, co wpływa na jej objawy i konieczność interwencji medycznej. W przypadku odmy opłucnowej o niewielkich rozmiarach, może ona przebiegać bezobjawowo lub objawy mogą być łagodne i niezauważalne przez pacjenta. W takich przypadkach, odma może być samorzutnie wchłaniana przez organizm w ciągu kilku dni bez potrzeby interwencji medycznej. Natomiast w przypadku odmy opłucnowej o dużych rozmiarach, konieczna jest interwencja lekarza. Im większy rozmiar odmy, tym bardziej nasilone są objawy. W przypadku dużej ilości powietrza dostającej się do jamy opłucnowej, pacjent może doświadczać silnego bólu w klatce piersiowej, duszności, przyspieszonego oddechu, sinicy (zmiany koloru skóry na niebieskawy) oraz innych objawów związanych z zaburzeniami oddychania. W przypadku wystąpienia dużego rozmiaru odmy, interwencja lekarza jest niezbędna w celu usunięcia zgromadzonego powietrza i przywrócenia prawidłowego funkcjonowania płuc.

U większości pacjentów z odmą opłucnową występuje charakterystyczny zestaw objawów, które mogą dominować w klinicznej prezentacji choroby. Oto najczęściej występujące symptomy:

1. Gwałtowny ból uciskający w klatce piersiowej: Pacjenci często doświadczają nagłego, intensywnego bólu w klatce piersiowej. Ten ból może nasilić się po silnym kaszlu, większym wysiłku fizycznym lub w wyniku urazu klatki piersiowej. Jest to często opisywany jako uczucie ucisku lub ściskania w okolicy klatki piersiowej.
2. Duszność: Pojawia się zazwyczaj szybko i narasta wraz z postępem odmy opłucnowej. Pacjenci odczuwają trudności w oddychaniu, które mogą prowadzić do szybkiego oddychania w celu zrekompensowania utrudnionego wymiany gazowej. Duszność może być znacząca i prowadzić do uczucia braku powietrza.
3. Przyspieszenie tętna: Wzrost częstości akcji serca jest częstym objawem towarzyszącym odmie opłucnowej. Nadmiar powietrza w jamie opłucnowej powoduje irytację błony opłucnej, co może prowadzić do przyspieszenia tętna.
4. Bladość powłok: Ze względu na zaburzenia krążenia i utrudnioną wymianę gazową, pacjenci z odmą opłucnową mogą wykazywać bladość powłok skórnych. Bladość jest wynikiem niedotlenienia tkanek i ograniczonego przepływu krwi.
5. Nadmierna potliwość: W wyniku stresu fizycznego związanego z odmą opłucnową, pacjenci mogą doświadczać nadmiernego pocenia się. Jest to reakcja organizmu na stres i niedotlenienie.
6. Ogólne osłabienie: W miarę postępu odmy opłucnowej, pacjenci mogą odczuwać nasilające się ogólne osłabienie. Jest to wynik niedotlenienia organizmu, które wpływa na funkcjonowanie całego organizmu.

Dodatkowo, należy zwrócić uwagę na następujące objawy:

1. Tachykardia (przyspieszone bicie serca),
2. Sinica twarzy i szyi,
3. Uwypuklenie i poszerzenie naczyń szyjnych,
4. Tachypnoe (przyspieszony oddech),
5. Wzrost obwodu klatki piersiowej u osób z dusznościami,
6. Epizody omdleniowe (związane z nasilonym niedotlenieniem).

Objawy odmy opłucnowej są często bardzo wyraźne i charakterystyczne, że nawet osoby nieposiadające wiedzy medycznej, potrafią poprawnie rozpoznać to zaburzenie oraz wezwać pogotowie ratunkowe, ratując przy tym życie drugiej osoby.

Odma płucna – diagnoza

W celu diagnozy odmy opłucnowej o charakterystycznych objawach i dużych rozmiarach, często wystarcza wywiad lekarski z pacjentem. Jednak w przypadku mniej charakterystycznych objawów, konieczne są dodatkowe badania diagnostyczne. Najczęściej wykorzystywane procedury diagnostyczne obejmują:

1. Radiografia klatki piersiowej (RTG),
2. Tomografia komputerowa (TK),
3. Ultrasonografia (USG) klatki piersiowej,
4. Gazometria i pulsoksymetria,
5. Elektrokardiografia (EKG).

W zależności od sytuacji klinicznej, lekarz może zdecydować o wykonaniu jednego lub kilku z powyższych badań w celu potwierdzenia lub wykluczenia odmy opłucnowej.

Odma płucna – leczenie

Leczenie odmy opłucnowej jest dostosowane indywidualnie do rodzaju zdiagnozowanej odmy. W przypadku niewielkiej odmy, pacjent może być leczony w łóżku, stosując leki przeciwbólowe i wykonywając ćwiczenia oddechowe. Natomiast odma otwarta czy wentylowa wymaga natychmiastowej pomocy medycznej. Można zastosować opatrunek Ashermana, który zamienia odmę otwartą w odmę zamkniętą. Inne opcje leczenia obejmują również zabiegi chirurgiczne, drenaż jamy opłucnowej oraz nakłucie z aspiracją powietrza. Wybór metody leczenia zależy od wielkości i charakteru odmy, a decyzję podejmuje lekarz, uwzględniając stan pacjenta.

Odma płucna – nawroty

Nawroty odmy opłucnowej to sytuacja, gdy po pierwotnym epizodzie odmy, powietrze ponownie gromadzi się w jamie opłucnowej. Mogą wystąpić zarówno nawroty odmy opłucnowej zamkniętej, jak i otwartej. Nawroty odmy opłucnowej są dość częstym zjawiskiem i stanowią wyzwanie zarówno dla pacjentów, jak i lekarzy.

Przyczyny nawrotów odmy opłucnowej mogą być różnorodne. Mogą obejmować niewłaściwe gojenie się pęknięć pęcherzyków powietrznych, obecność ognisk rozedmy płuc, nieprawidłowe zrosty opłucnowe lub występowanie chorób układu oddechowego, takich jak astma czy przewlekła obturacyjna choroba płuc.

Celem skutecznego zapobiegania nawrotom odmy opłucnowej jest wdrożenie regularnego monitorowania pacjenta, wdrażanie strategii zapobiegawczych, takich jak unikanie czynników ryzyka, a także regularne kontrole lekarskie w celu wczesnego wykrywania i leczenia ewentualnych nawrotów.

Odma płucna – po covidzie

Badania naukowe dowodzą, że przebycie choroby COVID-19 zwiększa ryzyko takich schorzeń jak kardiomiopatia czy odma opłucnowa. Pomimo tego, że zaburzenia te pojawiają się stosunkowo bardzo rzadko, są one częstsze niż u osób nie zarażonych koronawirusem.

Odma opłucnowa u pacjentów z COVID-19 występuje prawie dwukrotnie częściej w porównaniu do populacji ogólnej. Ponadto, odma opłucnowa u pacjentów z COVID-19 jest związana z gorszym rokowaniem niż u pacjentów bez zakażenia koronawirusem.

Odma płucna – u noworodka

Odma opłucnowa występuje u około 1-2% noworodków, zwykle u wcześniaków i noworodków z zespołem zaburzeń oddychania. Powstaje, gdy pierwszy oddech dziecka powoduje pęknięcie pewnych przestrzeni powietrznych, a powietrze przedostaje się do jamy opłucnowej i śródpiersia. U wielu noworodków odma opłucnowa jest mała i nie powoduje objawów chorobowych, a samoistnie się wchłania. W leczeniu odmy opłucnowej u noworodków stosuje się zwykle drenaż jamy opłucnej, punkcję oraz leczenie zachowawcze.

Odma płucna – rokowania

Odma płucna to stan, w którym powietrze gromadzi się w jamie opłucnowej, powodując ucisk na płuca. Objawy odmy płucnej mogą być różnorodne, a leczenie zależy od jej rodzaju i nasilenia. Rokowania związane z odmą płucną są zróżnicowane, a szybkie rozpoznanie i interwencja medyczna są kluczowe dla poprawy wyników. Dlatego ważne jest, aby w przypadku podejrzenia odmy płucnej zwrócić się do lekarza, który podejmie odpowiednie środki diagnostyczne i terapeutyczne, aby zapewnić najlepsze rokowania dla pacjenta.

Autor: Mgr Agnieszka Nowak

Bibliografia:

1. Przybyłowski Tadeusz. Odma opłucnowa. Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Pneumonologii i Alergologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Dostęp: 01.05.2023 (https://podyplomie.pl/wiedza/stany-nagle/316,odma-oplucnowa).
2. Rokicki Marek, Rokicki Wojciech, Sieroń-Rokicka Bogusława. O sposobach leczenia samoistnej pierwotnej (idiopatycznej) odmy opłucnowej. Pneumonologia i Alergologia, 2005, 73, 202:206. Dostęp: 01.05.2023. [https://journals.viamedica.pl/advances_in_respiratory_medicine/article/viewFile/28103/22917].
3. Czyżewski Damian, Wojtacha Jacek, Filipowski Marek, Misiołek Hanna, Rokicki Marek, Rokicki Wojciech, Torakochirurgia Videothoracoscopic surgery for primary spontaneous pneumothorax: our experience, 1/2007, vol. 4. Dostęp: 01.05.2023. [https://www.termedia.pl/Torakochirurgia-Videothoracoscopic-surgery-for-primary-spontaneous-pneumothorax-our-experience,40,7985,1,1.html].
4. Gilday C, Odunayo A, Hespel AM. Spontaneous Pneumothorax: Pathophysiology, Clinical Presentation and Diagnosis. Top Companion Anim Med. 2021 Nov;45:100563.
5. Mendogni P, Vannucci J, Ghisalberti M, Anile M, Aramini B, Congedo MT, Nosotti M, Bertolaccini L; Collaborators of the Pneumothorax Working Group, on behalf of the Italian Society for Thoracic Surgery (endorsed by the Italian Ministry of Health) Collaborators of the Pneumothorax Working Group; D’Ambrosio AE, De Vico A, Guerrera F, Imbriglio G, Pardolesi A, Schiavon M, Russo E. Epidemiology and management of primary spontaneous pneumothorax: a systematic review. Interact Cardiovasc Thorac Surg. 2020 Mar 1;30(3):337-345.
6. Teixidor de Otto J, Zapico JA, Rivilla F. Der Pneumothorax bei Neugeborenen und Säuglingen [Pneumothorax in neonates and infants]. Langenbecks Arch Chir Suppl II Verh Dtsch Ges Chir. 1990:819-22. German. PMID: 1983662.