Cukrzyca typu 1 – jakie są przyczyny i objawy?

Cukrzyca typu 1 to choroba autoimmunologiczna, w przebiegu której układ odpornościowy niszczy komórki trzustki odpowiedzialne za produkcję insuliny. Początek schorzenia bywa nagły, a objawy wymagają szybkiej diagnozy. Nieleczone prowadzi do groźnych powikłań, dlatego kluczowe jest wczesne wykrycie choroby i wdrożenie skutecznego leczenia.

Czym jest cukrzyca?

Cukrzyca to zaburzenie o podłożu metabolicznym, charakteryzujące się podwyższonym stężeniem glukozy we krwi. Wyróżniamy kilka typów schorzenia, każdy z nich ma odmienny mechanizm powstawania.

Cukrzyca typu 1 związana jest z niedoborem insuliny, wynikającym z uszkodzenia (na skutek reakcji autoimmunologicznej) komórek ją produkujących. Inaczej przebiega cukrzyca typu 2 – w tym przypadku organizm wytwarza insulinę, ale jej działanie jest niewłaściwe: komórki ciała stają się na nią oporne, co prowadzi do zaburzeń gospodarki cukrowej. W okresie ciąży może się także rozwinąć cukrzyca ciążowa, kiedy organizm kobiety przestaje prawidłowo kontrolować poziom glukozy we krwi – zazwyczaj jest to stan przejściowy, jednak wymaga odpowiedniego leczenia.

Istnieją również rzadsze formy cukrzycy, związane na przykład z innymi chorobami endokrynologicznymi, infekcjami, wadami rozwojowymi trzustki albo będące efektem ubocznym niektórych terapii medycznych. Poszczególne  typy cukrzycy wymagają odmiennego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego.

Cukrzyca typu 1 – co to jest?

Cukrzyca typu 1 stanowi około 10% wszystkich rodzajów cukrzycy. Choroba dotyczy głównie osób poniżej 30. roku życia; zwykle rozwija się u dzieci w wieku pomiędzy 10. a 14. rokiem życia – to najczęstsza choroba przewlekła wieku dziecięcego. Szacuje się, że na świecie na cukrzycę typu 1 cierpi około 9 milionów osób, a zachorowalność ma tendencję wzrostową.

Jak wspomniano wcześniej, cukrzyca typu 1 to choroba, w której organizm traci zdolność do wytwarzania insuliny – hormonu, którego niedobór powoduje zaburzenia metabolizmu węglowodanów, białek i tłuszczów, co w konsekwencji prowadzi do zbyt wysokiego poziomu glukozy we krwi. Dzieje się tak na skutek autoimmunologicznego procesu, w którym układ odpornościowy błędnie rozpoznaje komórki β trzustkowe, traktuje je jako zagrożenie i produkuje autoprzeciwciała, które je niszczą.

Te właśnie komórki odpowiedzialne są za produkcję insuliny; gdy ulegają zniszczeniu, insulina przestaje być wytwarzana, co prowadzi do jej całkowitego, bezwzględnego niedoboru i hiperglikemii – wysokiego stężenia glukozy we krwi. Brak właściwej terapii skutkuje poważnymi zaburzeniami metabolizmu i stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia chorego. Dlatego tak istotne jest szybkie rozpoznanie choroby i wdrożenie odpowiedniej terapii. Warto jednak zaznaczyć, że obecnie cukrzyca typu 1 należy do schorzeń nieuleczalnych.

Sprawdź e-pakiet badań: https://diag.pl/sklep/pakiety/e-pakiet-badania-na-cukrzyce/

Cukrzyca typu 1 – przyczyny

Nie są do końca znane są przyczyny cukrzycy typu 1. Nie jest to choroba dziedziczna, jednak u jej podłoża leży predyspozycja genetyczna do rozwoju chorób autoimmunologicznych. To właśnie tę podatność – nie samą cukrzycę – mogą dziedziczyć potomkowie.

Zakłada się, że czynnikiem inicjującym autoimmunizację bywają np. zakażenia niektórymi wirusami (np. Coxsackie B, cytomegalowirusem – CMV, retrowirusami), niektóre leki, narażenie na alergizujące białko , czy przewlekły stres.

Cukrzyca typu 1 – objawy

Cukrzyca typu 1 rozwija się stopniowo. Sam proces autoimmunizacyjny, który niszczy komórki β trzustki, zaczyna się na długo przed wystąpieniem symptomów choroby – schorzenie może rozwijać się przez wiele lat w utajonej formie, zanim wejdzie w fazę, w której zaczynają występować objawy kliniczne (wówczas ponad 90% komórek β trzustki jest już zniszczonych).

Do typowych objawów schorzenia należą przede wszystkim: nasilone pragnienie (tzw. polidypsja), częste oddawanie moczu (tzw. poliuria, która występuje również w nocy), wzmożony apetyt oraz wyraźna utrata masy ciała mimo prawidłowego lub zwiększonego łaknienia. Objawy te szybko się nasilają i mogą prowadzić do śpiączki lub kwasicy metabolicznej.

U najmłodszych dzieci symptomy często pojawiają się bardzo gwałtownie, nawet w ciągu jednej doby. Natomiast u starszych dzieci choroba może rozwijać się wolniej, nawet przez kilka tygodni czy miesięcy i przebiegać z okresami bez wyraźnych objawów. W takich przypadkach bardziej widoczne stają się objawy ogólne, jak np. zmęczenie, drażliwość czy nawracające infekcje (np. jamy ustnej, układu oddechowego lub moczowego).

Warto przeczytać: https://diag.pl/pacjent/artykuly/diagnostyka-cukrzycy-2/

Narastające zaburzenia metaboliczne mogą skutkować również takimi objawami jak np.: zapach acetonu z ust, nawracające infekcje grzybicze i bakteryjne, zajady w kącikach ust, zaburzenia widzenia, wypadanie włosów czy stany zapalne zewnętrznych narządów płciowych.

Cukrzyca typu 1 – badania

Diagnostyka cukrzycy typu 1 opiera się rozpoznaniu objawów klinicznych oraz analizie badań, do których należy między innymi badanie stężenia glukozy we krwi. Prawidłowy poziom glukozy we krwi żylnej, mierzony na czczo, mieści się w zakresie od 70 do 99 mg/dl (czyli 3,9–5,5 mmol/l). Podwyższona wartość może świadczyć o cukrzycy, jeśli glikemia na czczo osiąga wartość co najmniej 126 mg/dl (7,0 mmol/l) w dwóch niezależnych pomiarach.

Do pozostałych badań pomocnych w diagnostyce cukrzycy typu 1 należy doustny test tolerancji glukozy oraz badanie poziomu przeciwciał przeciwwyspowych.

Cukrzyca typu 1 –  leczenie

Z uwagi na fakt, że organizm chorego nie jest w stanie samodzielnie produkować insulinę, leczenie cukrzycy typu 1 opiera się na stałym, regularnym podawaniu hormonu (tzw. egogennego) w formie zastrzyków lub pompą insulinową – insulinoterapia ma na celu naśladowanie fizjologicznego wzorca wydzielania hormonu (chory ze świeżo rozpoznaną cukrzycą typu 1 początkowo zwykle wymaga leczenia w warunkach szpitalnych). Podanie insuliny musi być ściśle zintegrowane z odpowiednio zbilansowaną dietą, dostosowaną do indywidualnych potrzeb chorego oraz aktywnością fizyczną.

Kluczowym elementem codziennego postępowania jest również samokontrola – należy regularnie sprawdzać poziom glukozy we krwi przy użyciu glukometru lub systemów umożliwiającego jej ciągłe monitorowanie. Tylko połączenie tych działań umożliwia utrzymanie stabilnego poziomu glukozy i zmniejszenie ryzyka powikłań związanych z chorobą.

Nadzieją dla chorych jest podawanie genetycznie zmodyfikowanych komórek produkujących insulinę – eksperymentalna terapia prowadzona w Stanach Zjednoczonych być może w przyszłości pozwoli chorym osiągać właściwy poziom glukozy we krwi bez konieczności wstrzyknięć insuliny.

Cukrzyca typu 1 – dieta

Dieta osoby z cukrzycą typu 1 polega na precyzyjnym planowaniu posiłków pod kątem ilości węglowodanów, tak aby dostosowując dawkę insuliny do spożywanego pokarmu utrzymać prawidłowy poziom glukozy we krwi. Ważna jest regularność posiłków, unikanie cukrów prostych i wybór produktów o niskim indeksie glikemicznym. Osoby z cukrzycą typu 1 powinny zrezygnować ze słodyczy, słodzonych napojów, niezdrowych tłuszczów, produktów z białej mąki, żywności wysoko przetworzonej oraz alkoholu (szczególnie słodkiego). Zamiast tego lepiej wybierać warzywa, produkty pełnoziarniste, chude białko i niskocukrowe owoce.

Kluczową rolę w ustaleniu prawidłowego jadłospisu odgrywa dietetyk, który pomaga dobrać odpowiednie proporcje składników odżywczych i uczy chorego świadomego podejścia do żywienia.

Cukrzyca typu 1 –  ćwiczenia

Aktywność fizyczna pełni bardzo ważną rolę w leczeniu cukrzycy typu 1 – wspomaga kontrolę masy ciała, glikemii, poprawia wrażliwość na insulinę i ogólną kondycję organizmu. Jednak ćwiczenia muszą być odpowiednio zaplanowane i dostosowane do potrzeb chorego. Dlatego powinny odbywać się pod ścisłą kontrolą wykwalifikowanego trenera, dietetyka i lekarza diabetologa. Zalecane są ćwiczenia wytrzymałościowe, takie jak np.: szybki spacer, bieganie, jazda na rowerze, pływanie.

Cukrzyca typu 1 – wsparcie psychologiczne

W cukrzycy typu 1 wsparcie psychologiczne odgrywa bardzo ważną rolę, zarówno na początku choroby, jak i w trakcie dalszego leczenia. Diagnoza i codzienne zmaganie się z wymaganiami terapii mogą być źródłem stresu, lęku czy frustracji – szczególnie u dzieci i młodzieży. Rozmowa z psychologiem pomaga oswoić się z chorobą, lepiej radzić sobie z emocjami i budować motywację do systematycznego leczenia. Wsparcie specjalisty może również pomóc całej rodzinie w przystosowaniu się do nowej sytuacji i poprawie jakości życia.