07 listopada 2022 - Przeczytasz w 3 min

Insulinooporność – co to znaczy być opornym na insulinę? Przyczyny, objawy i leczenie

Insulinooporność, czyli zmniejszenie wrażliwości tkanek docelowych na działanie insuliny to zaburzenie metaboliczne poprzedzające rozpoznanie cukrzycy, wiążące się z otyłością, zaburzeniami lipidów prowadzącymi do miażdżycy i nadciśnienia tętniczego, zwiększające ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych. Główną rolę w rozwoju insulinooporności odgrywają czynniki środowiskowe, ale swój udział mogą mieć także czynniki genetyczne i współistniejące choroby.

Co to jest insulinooporność?

Insulinooporność to przypadłość związana z obniżoną wrażliwością organizmu na działanie insuliny – hormonu, który odpowiada za regulację poziomu cukru we krwi. Choć insulinooporność sama w sobie nie jest chorobą, a jedynie zaburzeniem metabolicznym, jest ona niebezpieczna, ponieważ wiąże się z ryzykiem rozwoju wielu powikłań, a ostatecznie prowadzi także do rozwoju cukrzycy typu 2. Na wystąpienie insulinooporności narażone są w dużej mierze osoby z nadwagą i otyłością, stosujące nieodpowiednią dietę i unikające aktywności fizycznej.

Insulinooporność − przyczyny

Insulinooporność pojawia się zwykle u osób predysponowanych genetycznie, przy współistnieniu takich czynników środowiskowych jak niezdrowa dieta bogata w tłuszcze i cukry proste, otyłość brzuszna oraz niewielka aktywność fizyczna. Obniżona wrażliwość na działanie insuliny, mimo jej prawidłowego lub podwyższonego stężenia we krwi, powoduje, że organizm zaczyna wytwarzać ten hormon w zbyt dużych ilościach. Hiperinsulinemia dodatkowo wzmaga apetyt i przyczynia się do dalszego wzrostu wagi. To prosta droga prowadząca do chorób układu sercowo-naczyniowego i wspomnianej cukrzycy typu 2.

Insulinooporność często jest jednym z elementów tzw. zespołu metabolicznego. Co to oznacza? U pacjenta występują ściśle powiązane ze sobą zaburzenia, t.j: zaburzenia metabolizmu cholesterolu i triglicerydów, otyłość, nadciśnienie tętnicze, a także poziom glukozy we krwi na czczo równy lub wyższy niż 100 mg/dl.

Insulinooporność – objawy

W przypadku insulinooporności, na skórze mogą pojawić się charakterystyczne zmiany, czyli acanthosis nigricans (rogowacenie ciemne). Pogrubiona i ciemniejsza skóra występuje zwykle w okolicy karku, szyi oraz pach. Czasem pojawiają się nieswoiste objawy insulinooporności, takie jak osłabienie i przewlekłe zmęczenie, napady głodu i chęć na słodkie produkty, niemożność schudnięcia, rozdrażnienie i problemy z koncentracją. Przede wszystkim zwróć jednak uwagę na styl życia (lifestyle) –  jeśli niezdrowo się odżywiasz, prowadzisz siedzący tryb życia i masz kilka kilogramów za dużo, ryzyko insulinooporności rośnie.

Do innych, istotnych objawów mogących świadczyć o insulinooporności należą: zaburzenia gospodarki węglowodanowej, podwyższenie poziomu cholesterolu we krwi, zwiększenie stężenia trójglicerydów we krwi, otyłość typu androidalnego, nadciśnienie tętnicze, a także zwiększone stężenie kwasu moczowego we krwi.

Dlatego osoby z nadwagą oraz te, które zaobserwują u siebie powyższe objawy, powinny regularnie poddawać się badaniom krwi i pozostawać pod opieką lekarza. Ten, w razie diagnozy oporności organizmu na insulinę, wdroży odpowiednie leczenie i udzieli wskazówek dotyczących zmiany stylu życia (dieta, ruch).

Diagnostyka laboratoryjna, czyli jak rozpoznać insulinooporność?

Ocena wrażliwości na insulinę metodą HOMA (ang. Homeostatic Model Assessment) służy kontroli reakcji organizmu na insulinę. W próbce krwi badanego określane jest stężenie glukozy oraz insuliny. Następnie, na tej podstawie, przy pomocy odpowiedniego wzoru, wylicza się tzw. wskaźnik insulinooporności (HOMA-IR).

Aby potwierdzić lub wykluczyć zaburzenia metabolizmu glukozy, można wykonać także test doustnego obciążenia glukozą. Pacjent po pobraniu krwi na czczo otrzymuje odpowiednią dawkę glukozy, a następnie po odpowiednim czasie ponownie ma pobieraną krew, dla określenia reakcji organizmu, mierzonej ilością i tempem wydzielenia insuliny, szybkością regulacji poziomu cukru we krwi oraz szybkością wchłaniania glukozy do tkanek.

Test obciążenia glukozą (2pkt, 75g, 2h) – przed i 2 godz. po podaniu 75 g glukozy.

Metoda klamry metabolicznej oparta jest na jednoczesnym podawaniu badanemu insuliny i glukozy w postaci kroplówki. Co istotne, ilość insuliny jest niezmienna, a ilość glukozy modyfikowana. Metoda ta uważana jest za najlepszą ze względu na potwierdzoną skuteczność w precyzyjnym określaniu stopnia insulinooporności. Dla przykładu, przy zastosowaniu metody HOMA może zdarzyć się, że w niektórych przypadkach wyniki nie będą jednoznaczne. Mimo to metoda HOMA i test obciążenia glukozą są znacznie częściej stosowane jako forma diagnostyki insulinooporności, ponieważ metoda klamry metabolicznej, ze względu na skomplikowany przebieg, jest kosztowna i wykonywana głównie przy okazji prowadzenia badań naukowych.

Leczenie

W celu obniżenia stężenia insuliny u osób z nadwagą bardzo istotne jest zredukowanie masy ciała i zmiana stylu życia. Jeśli przyjmowane leki przyczyniają się do rozwoju insulinooporności, lekarz na podstawie badań i wywiadu z pacjentem może podjąć decyzję o ich zmianie. Wrażliwość na insulinę spowodowana nadmiarem hormonów o działaniu przeciwstawnym do insuliny wymaga podjęcia odpowiedniego leczenia, którego celem jest obniżenie poziomu wspomnianych hormonów.

Powiązane pakiety

Ryzyko cukrzycy/insulinooporność
Badania zawarte w pakiecie ryzyko cukrzycy typu 2/insulinooporność zostały dobrane w sposób, który pozwala na oszacowanie ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 2, wykrycie stanu przedcukrzycowego i zaburzeń mu towarzyszących (hiperinsulinemii i insulinooporności) lub diagnostykę samej cukrzycy.   Cukrzyca typu 2 jest podstępną oraz groźną w konsekwencjach chorobą metaboliczną, która przez wiele lat nawet w 30% przypadków pozostaje nierozpoznana. Charakteryzuje się przewlekłą hiperglikemią, co oznacza, że stężenie glukozy we krwi przekracza górną granicę wartości referencyjnych (tzw. normy). Nadmiar glukozy „przykleja” się wówczas do różnych struktur organizmu, prowadząc do ich upośledzenia i zaburzonego funkcjonowania. Alarmującym stanem poprzedzającym wystąpienie choroby jest stan przedcukrzycowy. Cechuje się nieprawidłowym stężeniem glukozy na czczo, zwiększonym wydzielaniem insuliny przez trzustkę (hiperinsulinemią) oraz insulinoopornością (oporność tkanek na insulinę), która znacznie utrudnia osiągnięcie prawidłowego stężenia glukozy we krwi.   Najistotniejszym badaniem pakietu jest pomiar stężenia glukozy na czczo. Na podstawie wyniku, wg kryteriów opracowanych przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne w 2021 roku, możliwe jest rozpoznanie stanu przedcukrzycowego lub zdiagnozowanie cukrzycy typu 2. Dodatkowo wraz z stężeniem glukozy, pomiar stężenia insuliny na czczo umożliwia, przez zastosowanie dedykowanego równania, wyliczenie istotnego w diagnostyce insulinooporności współczynnika – HOMA-IR*. Kolejne badanie - poziom HbA1c, dostarcza informacji o średnim stężeniu glukozy we krwi w okresie poprzednich 3 miesięcy. Od 2021 roku badanie poziomu HbA1c stanowi jedno z kryteriów rozpoznania cukrzycy, wykorzystywane jest także z powodzeniem w monitorowaniu przebiegu i ocenie skuteczności leczenia choroby. Lipidogram stanowi cenne uzupełnienie pakietu, ponieważ zaburzenia lipidowe niezwykle często towarzyszą zaburzeniom gospodarki węglowodanowej. Współistnienie zaburzeń – dyslipidemii i hiperglikemii – nasila znacznie ryzyko chorób układu krążenia, w tym choroby niedokrwiennej serca, zawału serca, udaru mózgu czy też choroby tętnic obwodowych. Skomponowany w powyższy sposób zestaw badań z powodzeniem posłuży w wykryciu nieprawidłowości w gospodarce węglowodanowej i lipidowej oraz w monitorowaniu skuteczności podjętej farmakoterapii.   *UWAGA do HOMA-IR: Wg danych literaturowych (Interna Szczeklika 2021. Wyd. Medycyna Praktyczna) diagnostyczna wartość współczynnika HOMA-IR jest średnią uzyskaną z przynajmniej trzech powtórzonych pomiarów.   Czas oczekiwania na wyniki e-pakietu w większości laboratoriów wynosi 1-2 dni robocze.* *Czas prezentowany jest w dniach roboczych i może ulec zmianie ze względu na uwarunkowania laboratoryjne i nie stanowi zobowiązania do realizacji usługi w tym czasie. Informację o przewidywanym czasie wykonania wszystkich badań objętych pakietem, zależnie od wybranego punktu pobrań, można sprawdzić na podstronach poszczególnych badań, wybierając placówkę realizacji lub kontaktując się z infolinią.
Powiązane badania

Insulina
Insulina. Pomiar stężenia insuliny przydatny w diagnostyce insulinooporności i rozpoznawaniu nowotworu  wydzielającego insulinę (insulinoma).

Wskaźnik insulinooporności HOMA-IR
Wskaźnik insulinooporności HOMA-IR. Laboratoryjna ocena insulinooporności na podstawie zależności pomiędzy stężeniem insuliny i glukozy we krwi obwodowej na czczo.