Glukoza

Testy znaczenie:

Podstawowym wskazaniem do oznaczeń stężenia glukozy są: profilaktyka, rozpoznanie i monitorowanie leczenia cukrzycy. Badanie wykonuje się w celu rozpoznania nieprawidłowej glikemii (poziom glukozy we krwi)  na czczo lub nieprawidłowej tolerancji glukozy (patrz: Test obciążenia glukozą). Przynajmniej raz w roku, badanie powinno być wykonywane u osób z grup podwyższonego ryzyka rozwoju cukrzycy, tj. w przypadku: 

• otyłości i małej aktywności fizycznej
• rodzinnie występującej cukrzycy
• nieprawidłowości w badaniach glikemii na czczo lub w testach tolerancji glukozy
• hiperlipidemii 
• nadciśnienia 
• przebytej cukrzycy ciążowej
• urodzenia dziecka o wadze powyżej 4 kg,
• zaawansowanego wieku. 

Wskazaniami do wykonania są również: objawy cukrzycy, podejrzenie hipoglikemii, śpiączka o niejasnej przyczynie, różnicowanie glukozurii (obecność glukozy w moczu) pochodzenia nerkowego. Na podstawie oznaczenia glukozy w osoczu krwi cukrzyca jest rozpoznawana, gdy:

• w przygodnej próbce (badanie wykonane o dowolnej porze dnia, niezależnie od pory ostatniego posiłku)  – wynik oznaczenia glukozy przekracza  200 mg/dl lub
• w próbce pobranej na czczo – wynik oznaczenia glukozy przekracza 126 mg/dl. 

Kontrola nad homeostazą glukozy sprawowana jest przez układ hormonalny: insulina/glukagon, glikokortykosteroidy, adrenalina, hormon wzrostu. Stąd badanie poziomu glukozy stosowane jest również  do oceny metabolizmu węglowodanów w chorobach wątroby, w akromegalii, w nadczynności kory nadnerczy i w trakcie leczenia steroidami.

Próg nerkowy glukozy (stężenie w krwi, powyżej którego glukoza nie jest wchłaniana na drodze cewkowego wchłaniania zwrotnego w nerkach) wnosi ok. 180 mg/dl (10 mmol/l); stężenie wyższe prowadzi do  glukozurii (obecności glukozy w moczu).

Krew pobrana po posiłku, nieodpowiednia dieta, za długi czas przechowywania próbki (w przypadku braku inhibitora glikolizy).

Wzrost stężenia: (hiperglikemia) upośledzona tolerancja glukozy, różne typy cukrzycy, zaburzenia funkcji przysadki i nadnerczy. 

Obniżone stężenie: (hypoglikemia) przedawkowanie insuliny lub doustne leki przeciwcukrzycowe, niedobór hormonów hiperglikemizujących,  insulinoma (guz insulinowy).

Badanie poziomu glukozy we krwi stanowi jedno z podstawowych badań diagnostycznych. Pomiar stężeń glukozy, popularnie określany jako oznaczeniu poziomu cukru, dostarcza wielu istotnych informacji na temat metabolizmu węglowodanowego organizmu oraz umożliwia wykrycie licznych chorób związanych z zaburzeniami przetwarzania związków energetycznych. Dzięki badaniu poziomu glukozy można rozpoznać cukrzycę, nawet na bardzo wczesnych jej etapach. Na czym polega badanie glukozy, kiedy należy je wykonać, jak przygotować się do badania glukozy oraz o czym mogą świadczyć nieprawidłowe wyniki tego testu?

Glukoza to cukier prosty, który stanowi podstawowe źródło energii dla praktycznie wszystkich komórek ludzkiego organizmu. To właśnie dzięki glukozie tkanki oraz narządy są w stanie prawidłowo funkcjonować. Z tego powodu stężenia glukozy we krwi, w warunkach zdrowia utrzymują się na dość stałych poziomach.

W przebiegu określonych chorób może dochodzić do różnego typu zaburzeń metabolizmu węglowodanowego oraz nieprawidłowości w zakresie regulacji stężeń glukozy we krwi. Najczęstszą przyczyną tego typu odchyleń od normy jest cukrzyca. Badanie poziomu glukozy we krwi żylnej pozwala na szybkie wykrycie nieprawidłowych, zbyt wysokich stężeń cukru we krwi. Zjawisko to może  wynikać z tzw. stanu przedcukrzycowego (nieprawidłowej tolerancji glukozy), który nieleczony może prowadzić do rozwoju pełnoobjawowej cukrzycy typu 2.

Odpowiednio wczesne uwidocznienie tego typu zaburzeń pozwala na sprawne wdrożenie właściwej profilaktyki oraz skuteczne zapobieganie postępowi choroby. Niewykryta oraz nieleczona cukrzyca oraz związana z nią przewlekła hiperglikemia może prowadzić do rozwoju wielu niebezpiecznych dla zdrowia i życia powikłań.

Cukrzyca zaliczana jest obecnie do tzw. chorób cywilizacyjnych. Dzieli się ją na dwa główne typy – cukrzycę typu pierwszego (nazywaną dawniej cukrzycą dziecięcą) oraz cukrzycę typu drugiego (tzw. cukrzycę wieku dorosłego). W obydwu typach tego schorzenia występuje nieprawidłowy, zbyt wysoki poziom glukozy we krwi, czyli hiperglikemia. Stan ten może prowadzić do wielu powikłań chorobowych związanych z uszkodzeniami poszczególnych narządów (jak np. nerki czy  siatkówki oka), a także znacząco zwiększa ryzyko rozwoju schorzeń sercowo-naczyniowych w przyszłości.

Cukrzyca typu pierwszego jest chorobą wrodzoną, która uwidacznia się zazwyczaj między 12, a 15 rokiem życia. W przebiegu tego schorzenia dochodzi do autoimmunologicznych uszkodzeń komórek trzustki, odpowiedzialnych są za produkcję insuliny. Jest to hormon, który umożliwia prawidłowe przetwarzanie węglowodanów w organizmie oraz odpowiada za obniżanie stężeń glukozy we krwi m.in. poprzez zwiększanie wychwytu tego cukru przez komórki. Ze względu na niszczenie tkanek produkujących insulinę dochodzi do jej niedoboru oraz wystąpienia hiperglikemii i charakterystycznych dolegliwości.

Cukrzyca typu drugiego rozwija się na późniejszych etapach życia niż cukrzyca dziecięca. Dokładne przyczyny występowania tej choroby nie są do końca zbadane, jednak obecnie uważa się, że główną rolę w jej rozwoju odgrywa otyłość oraz nieprawidłowy styl życia. Na wczesnych etapach choroby dochodzi do wykształcenia się insulinooporności. Jest to stan patologiczny, podczas którego komórki nie reagują na insulinę w sposób prawidłowy, co prowadzi do podwyższenia stężeń glukozy we krwi. Z czasem mogą dołączyć do tego zaburzenia produkcji insuliny w trzustce, co skutkuje pojawieniem się pełnoobjawowej cukrzycy.

Oznaczenie stężenia glukozy we krwi zalecane jest jako jeden z elementów regularnych badań profilaktycznych, który pozwoli na wczesne wykrycie cukrzycy. Badania profilaktyczne (w tym ocena poziomu glukozy we krwi) powinny być przeprowadzane przez wszystkie osoby dorosłe ok. raz do roku. W określonych przypadkach korzystne może być częstsze wykonywanie badania glukozy. Dotyczy to szczególnie osób zaliczających się do tzw. grup ryzyka dla rozwoju cukrzycy typu drugiego. Czynniki ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju tej choroby to m.in.:

• Nadwaga,
• Otyłość,
• Siedzący tryb życia,
• Niski stopień aktywności fizycznej,
• Niezdrowe nawyki żywieniowe – pokarmy bogate w cukry proste oraz tłuszcze nasycone,
• Zaburzenia lipidowe,
• Nadciśnienie tętnicze,
• Występowania cukrzycy w rodzinie.

Badanie glukozy we krwi należy także wykonać w przypadku, gdy doszło do uwidocznienia się dolegliwości, które mogą wynikać z zaburzeń metabolicznych związanych z nieprawidłowym przetwarzaniem węglowodanów.

Cukrzyca przez wiele lat może rozwijać się w sposób bezobjawowy, a pierwsze symptomy tej choroby często bywają dość niecharakterystyczne. Oznaczenie stężenia cukru we krwi należy rozważyć, jeżeli u danej osoby dojdzie do pojawienia się objawów takich jak:

• Polidypsja – znacząco zwiększone pragnienie,
• Poliuria – często oddawanie dużych ilości moczu,
• Nagła, niezamierzona utrata masy ciała,
• Polifagia – zwiększone łaknienie, przewlekłe odczuwanie głodu,
• Przewlekłe uczucie zmęczenia,
• Częste, nawracające infekcje np. układu moczowego,
• Trudno gojące się rany.

• Charakterystyczną zmianą zapachu z ust (zapach acetonu),
• Zaburzeniami świadomości,
• Zaburzeniami regulacji oddechu,
• Nudnościami,

Zakresy referencyjne dla stężeń glukozy we krwi zależne są od tego, czy próbka krwi do badania została pobrana na czczo, czy też w ciągu dnia, po spożyciu posiłku (tzw. „próbka przygodna”).

Obecnie dla badania wykonanego na czczo za normę poziomów glukozy we krwi uznaje się wartości od 70 mg/dl do 99 mg/dl (3,3-5,5 mmol/l).

Odchylenia od tych wartości mogą wskazywać na różnego typu problemy zdrowotne związane z nieprawidłowym metabolizmem węglowodanowym. W celu pełnej interpretacji tych wyników najlepiej skonsultować się z lekarzem, który na podstawie otrzymanych danych, badania przedmiotowego oraz wywiadu chorobowego będzie w stanie w sposób odpowiedzialny zaplanować dalsze postępowanie diagnostyczne i wdrożyć właściwe leczenie.

Badanie glukozy z tzw. próbki przygodnej nie wymaga specjalnego przygotowania. Zazwyczaj test ten jest wykonywany w sytuacjach nagłego pogorszenia się stanu zdrowia. Planowo najczęściej przeprowadzane jest oznaczenie stężenia glukozy we krwi na czczo.

Przed pobraniem próbki krwi do oznaczenia glukozy na czczo należy powstrzymać się od spożywania jakichkolwiek posiłków od godziny 18:00 dnia poprzedniego. Krew powinna zostać pobrana między godziną 7:00 rano, a 10:00. Warto pamiętać o właściwym nawodnieniu, jednak w celu uzyskania wiarygodnego wyniku należy spożywać jedynie wodę mineralną.

Podwyższone stężenia glukozy we krwi podczas badania wykonywanego na czczo wskazują na zaburzenia metabolizmu węglowodanowego. Zgodnie z obecnymi zaleceniami za prawidłowe wartości uznaje się stężenie glukozy pomiędzy 70 mg/dl a 99 mg/dl (3,3-5,5 mmol/l).

W przypadku uzyskania wyników pomiędzy 100 mg/dl a 125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l) rozpoznawana jest tzw. nieprawidłowa glikemia na czczo. Należy wówczas przeprowadzić badanie dodatkowe, czyli doustny test tolerancji glukozy (OGTT). Podczas tego testu osoba badana spożywa ściśle określoną ilość glukozy, a następnie dokonuje się pomiarów stężenia tego cukru we krwi w odpowiednich odstępach czasowych. Badanie to dostarcza pogłębionych informacji na temat stanu zdrowia pacjenta oraz pozwala lekarzowi na zaplanowanie dalszego postępowania medycznego.

Wyniki badania glukozy we krwi na czczo większe niż 126 mg/dl (7,0 mmol/l) wskazują na występowanie cukrzycy. W przypadku uzyskania takiego wyniku test należy powtórzyć, w celu weryfikacji. Jeżeli drugie badanie także wykaże stężenie glukozy wyższe niż 126 mg/dl lekarz może postawić rozpoznanie cukrzycy oraz wdrożyć odpowiednie dla danego pacjenta leczenie.

Poza cukrzycą za podwyższone stężenie glukozy we krwi mogą odpowiadać inne czynniki, takie jak m.in.:

• Ciąża,
• Zaburzenia pracy tarczycy,
• Różnego typu choroby trzustki,
• Określone choroby nowotworowe,
• Przyjmowanie niektórych leków,
• Niewłaściwe przygotowanie do badania.

Obniżone stężenie glukozy we krwi nazywane jest hipoglikemią. Do rozwoju tego stanu może dochodzić m.in. w następujących sytuacjach:

• Nieprawidłowe leczenie rozpoznanej wcześniej cukrzycy,
• Występowanie intensywnego wysiłku fizycznego na krótko przed pobraniem próbki krwi,
• Po spożyciu alkoholu,
• W przebiegu chorób tarczycy,
• W przebiegu zaburzeń pracy nadnerczy,
• W przebiegu chorób nerek,
• W przebiegu chorób wątroby,
• W przebiegu chorób infekcyjnych o ciężkim przebiegu.