Czarny stolec - przyczyny powstania. Jakie badania warto wykonać?

Czarny stolec podobnie, jak zmiana konsystencji czy częstości wypróżniania, to zmiana, która może wskazywać na to, że w organizmie dzieje się coś niepokojącego. Najczęściej za pojawienie się smolistego stolca odpowiada krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego.

Jak powinien wyglądać stolec?

Kał zwany również stolcem jest odpadowym produktem procesu trawienia. Powstaje w jelicie grubym. W skład kału wchodzą przede wszystkim resztki pokarmowe, resztki nabłonka wyściełającego ścianki jelit, śluz, bakterie, woda itp. Naturalnie kał ma kolor brązowy. Za jego zabarwienie odpowiada bilirubina (pomarańczowoczerwony barwnik żółciowy) i biliwerdyna (niebieskozielony barwnik żółciowy). Substancje te są produktami rozpadu hemoglobiny. Za nieprzyjemny zapach kału odpowiadają bakteryjne produkty rozkładu zawartych w kale substancji. Konsystencja prawidłowego kału jest półmiękka i uformowana. Człowiek powinien się wypróżniać 1–2 razy na dobę. Zmiana rytmu wypróżnień oraz wyglądu stolca stanowić może o toczącym się w organizmie stanie chorobowym. Przykładem tego może być czarny stolec. Poniżej przeczytasz, co może odpowiadać za powstanie czarnego kału.

Co oznacza czarny stolec?

Czarny stolec nazywany bywa również stolcem smolistym. Najogólniej określić go można jako kał o zabarwieniu smoły. Czarny stolec równie dobrze może być dobrze uformowany, jak i zbyt zbity lub luźny (stolce biegunkowe mogą być wynikiem intensywnego krwawienia, bowiem krew działa przeczyszczająco – przyspiesza pasaż jelitowy). Taka zmiana zabarwienia stolca może być wynikiem choroby, choć nie zawsze. Zmiana koloru stolca może nastąpić po spożyciu buraków, jagód, lukrecji, szpinaku, wiśni, aronii, wątróbki, czereśni. Czarny stolec po lekach jest również możliwy. Jak się okazuje zmiana zabarwienia kału może być skutkiem ubocznym niektórych medykamentów. Smolisty stolec może być związany z zażywaniem leków zawierających żelazo, bizmutu, węgla lekarskiego. Taki kolor stolca może być wynikiem  spożywania zbyt dużej dawki suplementów diety o wysokim stężeniu żelaza.

Czarny stolec – przyczyny powstania

Pojawienie się czarnego stolca wiązane jest zazwyczaj z krwawieniem z przewodu pokarmowego. Aby doszło do zmiany zabarwienia kału, w przewodzie pokarmowym powinno się znaleźć > 100 ml krwi. Im ciemniejsze jest zabarwienie stolca, tym w wyżej położonych częściach przewodu pokarmowego zlokalizowane jest krwawienie. Oznacza to zatem, że najciemniejsze stolce związane są z krwawieniem z przełyku, żołądka lub dwunastnicy. W przypadku krwawienia z dolnego odcinka przewodu pokarmowego krew w stolcu będzie miała jaśniejszy kolor.

Wśród głównych przyczyn czarnych stolców wymieniany jest wrzód żołądka lub dwunastnicy. To ubytek w błonie śluzowej żołądka lub dwunastnicy, za powstanie którego odpowiadać może zakażenie Helicobacter pylori i długotrwałe stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Czarne stolce towarzyszyć mogą gastropatii krwotocznej zwanej też nadżerkową. To uszkodzenie błony śluzowej żołądka, do którego mogą doprowadzić niektóre leki, działanie żółci zarzucanej do żołądka z dwunastnicy, niektóre choroby metaboliczne, nadmiernie spożywany alkohol. Kolejną przyczyną czarnych stolców okazać się może krwawienie z żylaków przełyku lub żołądka, czyli poszerzonych naczyń żylnych. Zmiany te rozwijają się przeważnie w przebiegu w marskości wątroby w wyniku tzw. nadciśnienia wrotnego. Od czego jeszcze stolec jest czarny? Czarne stolce mogą być objawem zespołu Mallory’ego i Weissa, w przebiegu którego dochodzi do pęknięcia błony śluzowej przełyku. Schorzenie to obserwuje się przeważnie u osób nadużywających alkoholu, które doświadczają uporczywych wymiotów. W wymiocinach widoczna jest krew lub chorzy oddają tzw. wymioty fusowate – przypominające fusy z kawy. Krwiste wymioty mogą być wynikiem choroby refluksowej przełyku, która skutkować może owrzodzeniem przełyku. Rzadziej za pojawienie się smolistych stolców odpowiadają urazy przełyku, zmiany naczyniowe przewodu pokarmowego, gastropatia wrotna, choroba nowotworowa przełyku lub żołądka, tętniaki (np. tętnicy trzustkowo-dwunastniczej, tętnicy śledzionowej) czy zaburzenia krzepnięcia krwi.

Jakie badania warto wykonać przy czarnym stolcu?

Tak, jak przy każdej niepokojącej przypadłości, tak i w przypadku czarnego stolca konieczne jest zgłoszenie się do lekarza na wizytę. Specjalista w oparciu o odpowiednie badania może określić, jaka jest przyczyna powstania czarnego stolca. W pierwszej kolejności wykonywane jest badanie podmiotowe. Ważnym elementem tzw. wywiadu z pacjentem są pytania o sposób odżywiania. Jak wcześniej wspomniano dieta może odpowiadać za to, że pojawiają się czarne stolce. Przygotowując się do konsultacji lekarskiej pacjent powinien sporządzić listę leków, które przyjmuje, bowiem i one mogą doprowadzić do czarnych stolców. Lekarz wykonać może badanie przedmiotowe per rectum. Aby sprawdzić, czy czarny stolec jest związany z obecnością krwi w przewodzie pokarmowym wykonywany jest test na obecności krwi utajonej w kale. Do laboratorium w specjalnym pojemniku oddawana jest niewielka próbka kału, która poddawana jest analizie przez specjalistów. Wynik dodatni stanowi wskazanie do rozszerzenia diagnostyki o badania obrazowe. W celu dokładnego zbadania przewodu pokarmowego wykonana może zostać kolonoskopia (badanie endoskopowe jelita grubego, w którym kamera wprowadzana jest przez odbyt) lub gastroskopia (badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego, w którym kamera wprowadza jest przez przełyk). W postawieniu rozpoznania pomocne będą również badania morfologiczne krwi, które dostarczają wielu cennych informacji o stanie organizmu. Plan leczenia ustala lekarz gastrolog.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. J. Dembińska-Kieć, W. Naskalski, B. Solnica, Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Wydawnictwo Medicon, Gdańsk 2017.
2. P. Gajewski, A. Szczeklik, Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019.
3. E. Giulia, Historia wewnętrzna. Jelita – najbardziej fascynujący organ naszego ciała, Wydawnictwo Feeria, Łódź 2015.