Czym jest hipoplazja mostowo-móżdżkowa? Typy, przyczyny, diagnozowanie 

Hipoplazja mostowo-móżdżkowa to rzadkie, genetycznie uwarunkowane schorzenie, które wpływa na rozwój mózgu, szczególnie w obszarze móżdżku oraz mostu. Charakteryzuje się niedorozwojem tych struktur, co prowadzi do szeregu poważnych problemów neurologicznych. W artykule przyjrzymy się bliżej chorobie, jej objawom, przyczynom oraz metodom diagnozowania.

Definicja hipoplazji mostowo-móżdżkowej

Hipoplazja mostowo-móżdżkowa (Pontocerebellar hypoplasia, PCH) to grupa rzadkich zaburzeń neurodegeneracyjnych, które manifestują się w prenatalnym okresie życia. Schorzenie charakteryzuje się hipoplazją (niepełnym wykształceniem) lub atrofią (stopniowym zmniejszaniem się objętości) móżdżku oraz mostu, co prowadzi do zaburzeń w rozwoju neurologicznym. 

Typy hipoplazji mostowo-móżdżkowej

PCH typu 1

Objawy typowe to ciężka mikrocefalia, upośledzenie rozwoju ruchowego i umysłowego, hipotonia przechodząca w spastyczność, zanik rdzenia kręgowego (spinal muscular atrophy-like symptoms). Przyczyną PCH typu 1 są mutacje w genie EXOSC3, które prowadzą do zaniku neuronów rogów przednich rdzenia kręgowego.

PCH typu 2

W tym typie występuje ciężkie opóźnienie rozwoju psychomotorycznego, hipotonia przechodząca w spastyczność, dysfunkcje oddechowe. PCH typu 2 powodują mutacje w genach TSEN54, TSEN2, TSEN34. U chorych występuje wada neuronów móżdżku oraz degeneracja mostu. Uszkodzenie mózgu jest bardziej rozległe niż w PCH typu 1.

📌 Przeczytaj więcej na temat hipoplazji mostowo-móżdżkowej typu 2.

PCH typu 3

Objawy typowe to mikrocefalia, postępujące upośledzenie funkcji neurologicznych. Objawy mogą przypominać ataksję. PCH typu 3 powodują mutacje w genie PCLO. Obserwowana jest niewielka móżdżkowa i mostowa hipoplazja z umiarkowanym zanikiem rdzenia kręgowego.

PCH typu 4

W typie 4 PCH stwierdza się ciężkie opóźnienie rozwoju psychomotorycznego, hipotonię i spastyczność, zaburzenia oddechowe. Przyczyną są mutacje w genach związanych z obróbką RNA, takich jak TSEN54 (rzadziej niż w PCH typu 2). U chorych występują rozległe uszkodzenia mostu, móżdżku i innych części mózgu.

PCH typu 5 

Charakteryzuje go bardzo ciężka mikrocefalia, upośledzenie rozwoju psychomotorycznego, ograniczona długość życia (zgon zwykle w pierwszych miesiącach życia). Typ 5 PCH wywołują mutacje w genie RARS2. Obserwowana jest ciężka hipoplazja mostu i móżdżku.

PCH typu 6

Drgawki, znaczące opóźnienie rozwoju, objawy obejmujące dystonię i sztywność mięśniową występują w PCH typu 6. Podłożem jej są mutacje w genie CASK (zwykle u dziewcząt, ponieważ gen znajduje się na chromosomie X). Typowa jest zmniejszona objętość mostu i móżdżku.

PCH typu 7

W typie 7 PCH występują progresywne objawy neurologiczne, atrofia mięśniowa. Odpowiadają za nie mutacje w genie CLP1. Obserwowana jest rozległa degeneracja neuronów w ośrodkowym układzie nerwowym.

PCH typu 8 

PCH typu 8 charakteryzuje zmienna ekspresja objawów, w tym ciężka ataksja i drgawki. Chorobę powodują mutacje w genie CHMP1A. Stwierdza się rozległe zmniejszenie objętości mózgu, w tym mostu i móżdżku.

Objawy hipoplazji mostowo-móżdżkowej

Objawy hipoplazji mostowo-móżdżkowej są bardzo różnorodne i zależą od stopnia uszkodzenia mózgu. Wiele z nich pojawia się już w okresie niemowlęcym. Głównym objawem jest mikrocefalia, czyli zmniejszenie objętości głowy. Często to pierwszy objaw zauważony przez rodziców. Dzieci z hipoplazją mostowo-móżdżkową często mają trudności z osiąganiem kamieni milowych rozwoju, takich jak siadanie, chodzenie czy mówienie. Wiele dzieci doświadcza trudności w koordynacji ruchowej, co może prowadzić do upadków i kontuzji. Obserwuje się u nich również zaburzenia neurologiczne – napady padaczkowe, spastyczność oraz inne problemy neurologiczne.

Dzieci mogą mieć trudności z karmieniem, co często wymaga interwencji medycznej. W niektórych przypadkach występują problemy ze wzrokiem, które mogą być wynikiem uszkodzenia mózgu. Dzieci mogą wykazywać różne problemy emocjonalne, w tym lęk i depresję, oraz zaburzenia behawioralne.

Przyczyny hipoplazji mostowo-móżdżkowej

Część typów hipoplazji mostowo-móżdżkowej jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, że dziecko musi odziedziczyć mutację genetyczną od obojga rodziców, aby rozwinąć chorobę. Zidentyfikowano wiele genów związanych z tym schorzeniem. Pierwszą grupą są geny odpowiedzialne za rozwój mózgu. Mutacje w nich mogą prowadzić do nieprawidłowego rozwoju móżdżku i mostu. Drugą grupą są mutacje w genach wpływających na procesy metaboliczne, co może oddziaływać na rozwój neurologiczny.

Oprócz czynników genetycznych istnieją czynniki środowiskowe, które przyczyniają się do rozwoju hipoplazji mostowo-móżdżkowej. Ekspozycja na toksyny (niektóre substancje chemiczne) wywiera negatywny wpływ na rozwój mózgu płodu. Infekcje, takie jak wirus cytomegalii, mogą prowadzić do uszkodzenia mózgu u rozwijającego się płodu.

Diagnostyka hipoplazji mostowo-móżdżkowej

Diagnostyka hipoplazji mostowo-móżdżkowej jest procesem złożonym i wymaga zastosowania różnych metod. Lekarz przeprowadza wywiad medyczny, w którym pyta o m.in. historię rodzinną, doświadczane objawy, styl życia. Wykonuje badanie przedmiotowe, w tym neurologiczne. Kluczowym narzędziem diagnostycznym jest rezonans magnetyczny mózgu (MRI). W obrazie MRI typowe dla hipoplazji mostowo-móżdżkowej są m.in.: wyraźnie zmniejszona objętość mostu i móżdżku, utrata normalnej struktury mostu (w zaawansowanych przypadkach), charakterystyczne zmiany w budowie kory mózgowej, nieprawidłowości w istocie białej. 

Lekarz zleca panel genów związanych z PCH – najczęściej mutacje w genach TSEN54, TSEN2, TSEN34 (typy 2 i 4), EXOSC3 (typ 1), RARS2 (typ 5), CASK (typ 6), CLP1 (typ 7). Sekwencjonowanie całego materiału genetycznego kodującego białka (WES) jest przydatne, gdy panel genów nie ujawnia mutacji lub w celu identyfikacji nowych wariantów genetycznych. Dla rozpoznania hipoplazji mostowo-móżdżkowej stosuje się testy molekularne. Pozwalają one na wykrycie mutacji punktowych, delecji (utraty fragmenty chromosomu) lub duplikacji (powielenia części chromosomu).

W razie konieczności wykonywane są badania dodatkowe. Mogą to być elektroencefalografia (EEG), wykorzystywana do oceny czynności elektrycznej mózgu, czy elektromiografia (EMG), wykonywana w przypadkach z podejrzeniem uszkodzenia obwodowego układu nerwowego. Badania laboratoryjne zlecone zostają, aby wykluczyć zaburzenia metaboliczne. Oznaczenia enzymatyczne wykonuje się zaś w kierunku wrodzonych chorób metabolicznych.

W celu potwierdzenia diagnozy PCH konieczne jest wykluczenie innych schorzeń, które mogą powodować podobne objawy. Są to inne wrodzone wady rozwojowe mózgu (np. agenezja ciała modzelowatego, malformacja Dandy’ego-Walkera) czy choroby neurodegeneracyjne (np. leukodystrofie, zespoły mitochondrialne). Diagnostyka różnicowa powinna obejmować również infekcje okołoporodowe (np. wirus cytomegalii, toksoplazmozę) i zespoły metaboliczne (np. glikozylacje białek, choroby mitochondrialne).

Hipoplazja mostowo-móżdżkowa to złożone schorzenie, które wymaga współpracy wielu specjalistów, aby zapewnić pacjentom najlepszą możliwą opiekę. Zrozumienie objawów, przyczyn oraz metod diagnozowania jest kluczowe dla poprawy jakości życia osób dotkniętych tą chorobą. Współpraca z lekarzami, terapeutami oraz organizacjami wsparcia może znacząco wpłynąć na rozwój i dobrostan dzieci z hipoplazją mostowo-móżdżkową.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian