Czym są pleśniawki i jak je rozpoznać?

Pleśniawki to nic innego jak grzybicza infekcja błony śluzowej jamy ustnej wywołana przez drożdżaki. To bardzo często wstępujący i zwykle bolesny problem. Pleśniawki są kojarzone przede wszystkim z małymi dziećmi, lecz równie dobrze mogą rozwinąć się u osób dorosłych. Sprawdź, jakie objawy towarzyszą pleśniawkom i w jaki sposób leczy się te wykwity w jamie ustanej.

Co to są pleśniawki? Jakie są przyczyny ich powstania?

Zmiany grzybicze pojawiające się na błonie śluzowej jamy ustnej, wyglądające jak zsiadłe mleko, to tzw. pleśniawki. Są one typowe dla dzieci w wieku noworodkowym i niemowlęcym, choć mogą się rozwinąć również na późniejszym etapie życia. Za ich powstanie odpowiada infekcja drożdżakami należącymi do rodzaju Candida. Grzyby te naturalnie występują w jamie ustnej i przy odpowiednim poziomie nie powodują zaburzeń zdrowotnych. Jama ustna jest bowiem bardzo zróżnicowanym środowiskiem, w którym występuje wiele mikroorganizmów, w tym poza grzybami również bakterie, wirusy i nawet pierwotniaki. Ocenia się, że u 45–65% zdrowych niemowląt i 30–55% zdrowych dorosłych grzyby z rodzaju Candida występują w jamie ustnej jako komensale, nie powodując żadnych objawów. Pleśniawki pojawiają się wówczas, gdy nastąpi zachwianie równowagi i znacznie wzrośnie liczba drożdżaków w jamie ustnej, i najczęściej są one wywoływane przez gatunek Candida albicans, rzadziej przez gatunki Candida tropicalis lub Candida glabrata.

Czynniki predysponujące do rozwoju pleśniawek

Czynniki predysponujące do rozwoju pleśniawek mogą mieć charakter miejscowy lub ogólnoustrojowy. Należą do nich przede wszystkim:

• starszy lub bardzo młody wiek,
• nieprawidłowa higiena jamy ustnej,
• niedobory immunologiczne np. AIDS, cukrzyca, białaczka, przeszczep szpiku, leczenie onkologiczne,
• niedoczynność gruczołów ślinowych i związana z tym kserostomia,
• niedobory żywieniowe, w tym witaminowe,
• przyjmowanie antybiotyków i związane z tym zmiany w mikroflorze jamy ustnej,
• przyjmowanie sterydów wziewnych lub bezpośrednio na błonę śluzową jamy ustnej,
• przewlekłe drażnienie błony śluzowej jamy ustnej np. przez aparaty ortodontyczne.

Pleśniawki – objawy

Objawy towarzyszące nadmiernemu rozrostowi grzybów z rodzaju Candida mogą mieć różne nasilenie. Zdarzają się przypadki o przebiegu bezobjawowym, w których dolegliwości są delikatne lub uciążliwe na tyle, że utrudniają pobieranie pokarmu czy mówienie. Pleśniawkom towarzyszyć mogą dyskomfort, a nawet ból oraz nieprzyjemne pieczenie błony śluzowej jamy ustnej. U osób dorosłych zazwyczaj pojawiają się dodatkowo uczucie suchości i nieprzyjemny smak w ustach. Pacjenci czasami skarżą się na uogólnione złe samopoczucie, zaburzenia smaku i utratę apetytu.

Jak wyglądają pleśniawki?

Pleśniawki mają postać białych lub biało-czerwonych, niewielkich wykwitów. Występują w postaci rozlanej, gładkiej, białej płytki. Porównać je można wyglądem do ściętego mleka lub sera twarogowego. Nalot składa się ze złuszczonych komórek nabłonkowych i komórek odpowiedzi immunologicznej oraz z grzybni drożdżaków. Pleśniawki najczęściej rozwijają się na języku i podniebieniu. Wykazują tendencję do zlewania się ze sobą. Wówczas zajmują sporą część błony śluzowej jamy ustnej. Zmiany można zetrzeć, lecz pozostawiają przy tym zaczerwienioną powierzchnię z krwawiącymi punktami, co tylko nasila objawy towarzyszące.

Pleśniawki – diagnostyka

Diagnostyka pleśniawek jamy ustnej opiera się przede wszystkim na badaniu podmiotowym – szczegółowym wywiadzie z pacjentem, a w przypadku dzieci – z ich opiekunem, oraz badaniu przedmiotowym. Rozpoznanie pleśniawek stawia się w dużej mierze na podstawie charakterystycznego wyglądu zmian w jamie ustnej. Badanie przedmiotowe przeprowadza się następująco:

• ocena rejonu, w którym występuje ból, czy ujawniły się zmiany – lekarz zwraca uwagę na ich rozmiar, kształt, kolor, umiejscowienie, a także na jakiekolwiek zaczerwienienie czy obrzęk w tym rejonie;
• badanie pozostałej części jamy ustnej, ponieważ – choć pacjent tego może nie odczuwać – tam również mogą występować zmiany;
• ocena stanu zębów (próchnica) i przyzębia (krwawiące dziąsła).

Możliwość usunięcia nalotu przez pocieranie (np. gazą nałożoną na palec) jest ważną cechą w diagnostyce różnicowej kandydozy rzekomobłoniastej z innymi zmianami, które mają zbliżony obraz (np. leukoplakia, liszaj płaski). Ostatecznością jest badanie histologiczne pobranych nalotów. Materiał pobiera się z błony śluzowej jamy ustnej jałowym wacikiem i umieszcza w jałowej probówce. W analizie pod mikroskopem zostaje stwierdzona obecność złuszczonych komórek nabłonka, strzępek i zarodników grzybów z rodzaju Candida.

Pleśniawki jamy ustnej – leczenie

Jeżeli odporność chorego na pleśniawki jest prawidłowa, leczenie opiera się przede wszystkim na poprawie higieny jamy ustnej. Należy też zadbać o odpowiednią higienę przedmiotów mających kontakt z jamą ustną, np. uzupełnień protetycznych, piersi matki, smoczków. W ten sposób zmniejsza się rezerwuar grzybów w jamie ustnej. Początkowo leczenie ma charakter miejscowy. Antygrzybiczne działanie wykazują płukanki, żele do jamy ustnej oraz preparaty do pędzlowania, np. wodny roztwór gencjany, dwuglukonian chlorcheksydyny. Jeżeli w ciągu tygodnia zmiany nie ustępują, lekarz wprowadza leki przeciwgrzybicze. Mogą one mieć formę miejscową, a w ciężkich przypadkach wprowadza się leki ogólne. Stosuje się antybiotyki, takie jak nystatyna, natamycyna czy amfoterycyna. Poza leczeniem samych pleśniawek, ważne jest zidentyfikowanie przyczyny deficytu odporności, która spowodowała namnażanie się grzybów, i w miarę możliwości jej eliminacja. Jednocześnie u chorych powinna być prowadzona terapia witaminowa – chodzi o preparaty z grupy B, a także wprowadzona dieta uboga w węglowodany, oraz gorące i pikantne potrawy, cytrusy i twarde produkty, takie jak chipsy i sucharki, które mogą podczas gryzienia podrażniać wnętrze jamy ustnej. Należy za to stosować dietę bogatą w owoce i jarzyny, jogurty, kefiry, mleko. W celu łagodzenia objawów zalecane są napary ziołowe na pleśniawki w postaci herbatki do picia lub przemywania jamy ustnej. Sprawdzą się m.in. rumianek i szałwia.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia:

1. K. Emerich, A. Wal-Adamczak, M. Sobczak, Jama ustna dziecka bez tajemnic, Czelej, Lublin 2015.
2. R. Górska, Diagnostyka i leczenie chorób błony śluzowej jamy ustnej, Med Tour Press International, Otwock 2011.
3. P. Rutter, Opieka farmaceutyczna. Objawy, rozpoznanie i leczenie, Edra Urban & Partner, Wrocłąw 2018.
4. M. Szulc, Grzybicze zapalenie jamy ustnej, „Medycyna po Dyplomie” 2020, nr 11. Online: https://podyplomie.pl/medycyna/35398,grzybicze-zapalenie-jamy-ustnej [dostęp: 24.01.2023].