Czym są przywry? Rodzaje, przyczyny rozwoju, leczenie

Przywra (łac. Trematoda) to gromada pasożytniczych płazińców. Są to organizmy o płaskim, liściowatym lub wydłużonym ciele, które prowadzą pasożytniczy tryb życia, zarówno w organizmach zwierząt, jak i ludzi. Występują głównie w ciałach kręgowców, w tym ryb, gadów, ptaków i ssaków, ale ich cykl życiowy często wymaga obecności jednego lub więcej żywicieli pośrednich.

Przywra – co to jest?

Przywry, to pasożytnicze płazińce, które mają spłaszczone grzbietowo-brzusznie ciało, pokryte oskórkiem chroniącym przed trawieniem w organizmach gospodarzy. Mogą osiągać od kilku milimetrów do kilku centymetrów długości, w zależności od gatunku. Ich ciało pokryte jest naskórkiem (tegumentem), który chroni je przed enzymami trawiennymi gospodarza oraz umożliwia absorpcję składników odżywczych z otoczenia. Ciało przywr jest wyposażone w narządy przyczepne, takie jak przyssawki (zwykle dwie: jedna gębowa, umieszczona w okolicy otworu gębowego i jedna brzuszna, służąca do przyczepiania się do tkanek żywiciela) oraz hakowate struktury (u niektórych gatunków), które ułatwiają przytwierdzanie się do gospodarza.

Przywry mają uproszczony układ pokarmowy, składający się z otworu gębowego, gardzieli, przełyku i dwupniowego jelita ślepo zakończonego. Nie posiadają odbytu, więc niestrawione resztki są wydalane przez otwór gębowy. 

Układ wydalniczy przywr zbudowany jest z protonefrydiów, które pełnią funkcję osmoregulacyjną i wydalniczą. Natomiast układ nerwowy składa się z pary zwojów mózgowych i kilku pni nerwowych, połączonych poprzecznymi komisurami.

Przywry wykazują dużą płodność, co pozwala im skutecznie rozmnażać się w organizmach gospodarzy. Przywry są hermafrodytami, mają zarówno męskie, jak i żeńskie narządy płciowe, co zwiększa ich zdolność do reprodukcji w trudnych warunkach. 

Cykl życiowy przywr jest złożony i obejmuje kilku żywicieli oraz różne stadia rozwojowe. Najczęściej składa się z następujących etapów:

1. Jajo – z którego wykluwa się larwa (miracidium).
2. Miracidium – swobodnie pływająca larwa, która aktywnie wnika do organizmu pierwszego żywiciela pośredniego, najczęściej ślimaka.
3. Sporocysta – nieruchoma forma pasożytnicza w ciele ślimaka, w której rozwijają się kolejne stadia larwalne.
4. Redia – bardziej rozwinięta larwa, która rozmnaża się partenogenetycznie, tworząc cerkarie.
5. Cerkaria – aktywna, wolno żyjąca larwa, która opuszcza ciało ślimaka i poszukuje kolejnego żywiciela pośredniego lub końcowego.
6. Metacerkaria – forma inwazyjna, która przekształca się w dorosłego pasożyta w ciele żywiciela ostatecznego.

Przywry wywołują choroby pasożytnicze, znane jako trematodozy. Zarażenie następuje najczęściej przez spożycie zakażonej wody, surowego mięsa, ryb lub kontakt z wodą, w której żyją larwy pasożytów.
Przywra może powodować różne objawy w zależności od gatunku i miejsca jego bytowania. Najczęstsze symptomy to bóle brzucha, biegunka, nudności i utrata apetytu.

Przykłady:

• fasciola hepatica (motylica wątrobowa) – pasożytuje w wątrobie przeżuwaczy i przewodach żółciowych ssaków, w tym ludzi. Przywra wątrobowa powoduje fasciolizę.
• schistosoma (przywra krwi) – powoduje schistosomatozę, groźną chorobę występującą głównie w tropikach.
• przywra jelitowa (Fasciolopsis buski) – pasożytuje w jelitach ludzi i zwierząt, powodując objawy takie jak bóle brzucha, biegunka, a czasem niedożywienie, szczególnie przy długotrwałej infekcji.
• przywra trzustkowa (Opistorchis spp.) – atakuje trzustkę i drogi żółciowe, prowadząc do zapalenia trzustki, cholestazy i objawów ze strony układu pokarmowego, takich jak ból i wzdęcia.

Przywry wpływają na populację swoich żywicieli i mogą pełnić rolę wskaźników ekologicznych. Walka z przywrami polega na przerwaniu ich cyklu życiowego, np. poprzez eliminację żywicieli pośrednich (ślimaków), stosowanie środków chemicznych, poprawę higieny i unikanie spożywania surowych lub niedogotowanych produktów, takich jak ryby czy rośliny wodne.

Przywry mogą mieć ogromny potencjał reprodukcyjny. Jeden osobnik może produkować tysiące jaj dziennie.

Niektóre gatunki przywr są zdolne do manipulacji zachowaniem żywiciela, np. powodując, że ślimak staje się łatwym celem dla drapieżników, co umożliwia kontynuację ich cyklu życiowego.

Przywry stanowią niezwykle ciekawy przykład adaptacji do pasożytniczego trybu życia, a ich złożone cykle rozwojowe i wpływ na środowisko czynią je ważnym obiektem badań biologicznych.

📌 Sprawdź: Jakie są objawy pasożytów u dzieci? Badania, leczenie, profilaktyka

Przywra jelitowa – jak wygląda leczenie?

Leczenie przywry jelitowej (Fasciolopsis buski) wymaga złożonego podejścia, które obejmuje diagnozę, terapię farmakologiczną oraz środki wspomagające mające na celu złagodzenie objawów i zapobieganie nawrotom. 

Diagnoza

Leczenie przywry jelitowej rozpoczyna się od prawidłowej diagnozy, która opiera się na:

• wywiadzie lekarskim: lekarz gromadzi informacje o objawach, ustala możliwy kontakt z zanieczyszczoną wodą, spożycia surowych lub niedogotowanych roślin wodnych (np. orzechów wodnych, bambusa). 
• badaniach laboratoryjnych: analiza próbki kału (wykrycie jaj przywry w kale to podstawowa metoda diagnostyczna), testy serologiczne (mogą być stosowane w celu potwierdzenia obecności przeciwciał przeciwko pasożytowi), endoskopia lub obrazowanie (może być użyte, jeśli występują poważne objawy jelitowe).

Przywry – jak się ich pozbyć? 

Leczenie farmakologiczne. Najważniejszym elementem leczenia jest zastosowanie odpowiednich leków przeciwpasożytniczych. W leczeniu przywry jelitowej stosuje się:

• Prazykwantel: to lek pierwszego wyboru
  • Dawkowanie: zwykle 25 mg/kg masy ciała trzy razy dziennie przez 1–3 dni.
  • Mechanizm działania: powoduje skurcz i porażenie mięśni pasożyta, co prowadzi do jego śmierci.
  • Skutki uboczne: mogą wystąpić nudności, zawroty głowy, bóle brzucha czy wysypka skórna.
• Niklozamid (rzadziej stosowany):
  • Działa przeciwko dojrzałym formom pasożyta w jelitach.
  • Blokuje proces wchłaniania glukozy przez pasożyty.
• Triklabendazol:
  • Stosowany w przypadku niektórych gatunków przywr, zwłaszcza gdy prazikwantel jest nieskuteczny
  • Niezwykle skuteczny.

Leczenie objawowe i wspomagające

W przypadku ciężkich objawów (np. biegunki, bólu brzucha, niedożywienia) wdraża się dodatkowe leczenie, które polega na podawaniu elektrolitów i płynów doustnie lub dożylnie w przypadku odwodnienia. Należy wprowadzić dietę lekkostrawną, bogatą w białko i witaminy. Dodatkowo trzeba unikać produktów, które mogą podrażniać jelita (np. ostre przyprawy, tłuste potrawy).

Jeśli pasożyt doprowadził do niedoborów składników odżywczych, wprowadza się suplementy witaminowe i mineralne.

Aby zapobiec nawrotom choroby, stosuje się następujące środki:

• unikanie spożycia surowych roślin wodnych, szczególnie w rejonach endemicznym;
• gotowanie żywności lub blanszowanie roślin wodnych niszczy larwy pasożyta;
• poprawa warunków sanitarnych, stosowanie czystej wody do gotowania i mycia produktów spożywczych, unikanie zanieczyszczonej wody w celach konsumpcyjnych lub higienicznych;
• edukacja zdrowotna np. kampanie informacyjne w rejonach endemicznych.

Po zakończeniu leczenia, konieczna jest ponowna kontrola kału po kilku tygodniach, by potwierdzić całkowitą eliminację pasożyta.

W przypadku braku efektu leczenia, należy ponownie ocenić diagnozę i rozważyć możliwość reinfekcji lub oporności na leczenie. W przypadku poważnych powikłań, takich jak niedrożność jelit, może być konieczne leczenie chirurgiczne polegające na usunięciu części jelita.

Jakie badanie krwi na przywry wykonać?

Badania krwi na przywry są wykonywane w celu wykrycia obecności tych pasożytów w organizmie. Przywry to pasożyty, które mogą infekować różne narządy, w tym wątrobę, płuca i jelita, powodując poważne choroby. W diagnostyce zakażeń przywrami stosuje się badania laboratoryjne, w tym testy serologiczne, badania krwi ogólne oraz testy molekularne.

Podstawowe badania krwi 

Badania serologiczne (testy na przeciwciała)

Badania serologiczne wykrywają przeciwciała wytwarzane przez układ odpornościowy w odpowiedzi na zakażenie przywrami. Są one szczególnie przydatne w diagnozowaniu przewlekłych i utajonych zakażeń, gdy pasożyty mogą być trudne do wykrycia w kale lub moczu.

• ELISA (test immunoenzymatyczny) – To jedno z najczęściej wykonywanych badań serologicznych. Wykrywa specyficzne przeciwciała IgG przeciwko różnym gatunkom przywr. Jest stosunkowo czuły i pozwala na wykrycie infekcji, nawet gdy pasożyty nie są jeszcze obecne w kale.
• Western blot – bardziej precyzyjne badanie serologiczne, które wykrywa konkretne białka pasożyta. Może być stosowane do potwierdzenia wyników ELISA.
• Immunofluorescencja pośrednia (IFA) – test, który wykrywa specyficzne przeciwciała przeciwko przywrom, stosowany rzadziej niż ELISA.

 Testy serologiczne mogą nie być wystarczające do potwierdzenia aktywnej infekcji, ponieważ przeciwciała mogą pozostawać w organizmie nawet po skutecznym leczeniu.

Badania krwi ogólne – wskaźniki infekcji

Choć nie wykrywają bezpośrednio pasożytów, niektóre badania mogą sugerować obecność przywr:

• Morfologia krwi z rozmazem – może wykazać eozynofilię (zwiększoną liczbę eozynofili), która często występuje w przypadku infekcji pasożytniczych.
• Podwyższona aktywność enzymów wątrobowych (ALT, AST, ALP, GGT) – może wskazywać na uszkodzenie wątroby spowodowane przez przywry wątrobowe, np. Fasciola hepatica.
• Hipergammaglobulinemia – podwyższony poziom immunoglobulin, co może świadczyć o przewlekłej infekcji pasożytniczej.

Badania w kierunku przywr warto wykonać, jeśli występują:

• objawy wskazujące na infekcję, np. bóle brzucha, gorączka, przewlekłe zmęczenie, żółtaczka, kaszel z krwią (w przypadku paragonimozy);
• historia podróży do krajów tropikalnych lub kontakt z wodami słodkowodnymi w rejonach endemicznych (np. Afryka, Azja, Ameryka Południowa);
• podejrzenie zakażenia po spożyciu surowych ryb, skorupiaków lub dzikiego mięsa.

Przywry to pasożyty o skomplikowanym cyklu życiowym, które mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Ich obecność w organizmie często pozostaje niezauważona, dlatego kluczowe znaczenie ma profilaktyka – unikanie spożywania surowych lub niedogotowanych produktów oraz dbałość o higienę. Skuteczna kontrola i leczenie infekcji wymagają zarówno świadomości zagrożeń, jak i odpowiednich działań medycznych oraz sanitarnych.

Mgr Aleksandra Rutkowska