Czym spowodowany jest świąd pochwy i jak sobie z nim radzić?

Pieczenie i swędzenie pochwy to dolegliwość, która może powodować dyskomfort i obniżać jakość życia wielu kobiet. Problem ten dotyka pacjentek w każdym wieku i może mieć różnorodne przyczyny – od infekcji grzybiczych, bakteryjnych, poprzez alergie, aż po zaburzenia hormonalne. Choć świąd pochwy bywa zazwyczaj krótkotrwały i łagodny, to w niektórych przypadkach może być objawem poważniejszych problemów zdrowotnych i dlatego nie warto go ignorować. W artykule poniżej omawiamy najczęstsze przyczyny swędzenia pochwy, wskazania do konsultacji lekarskiej oraz dostępne metody leczenia. Dla wielu kobiet istotne są również domowe sposoby na swędzenie miejsc intymnych, które są jednym z elementów profilaktyki przy nawracających infekcjach.

Czym jest świąd pochwy i sromu?

Świąd pochwy i sromu to uczucie intensywnego swędzenia w okolicach intymnych, które może obejmować zarówno wnętrze pochwy, jak i zewnętrzne części sromu, takie jak wargi sromowe, łechtaczka oraz przedsionek pochwy. Uczucie swędzenia może utrudniać siedzenie, powodować dekoncentrację, prowokować do drapania, a nawet uniemożliwiać aktywność seksualną. Często towarzyszy mu uczucie pieczenia, podrażnienia skóry i zmiany w wyglądzie wydzieliny z pochwy, co może znacząco wpływać na samopoczucie kobiety i jej komfort życia codziennego. 

Swędzenie pochwy i sromu jest to częsta dolegliwość ginekologiczna, będąca objawem wielu różnych stanów zdrowotnych, od infekcji grzybiczych i bakteryjnych, przez alergie, po zaburzenia hormonalne. Choć świąd pochwy może być wynikiem niegroźnych podrażnień, bywa również sygnałem poważniejszych problemów zdrowotnych, wymagających diagnozy oraz leczenia. 

Aby zastosować odpowiednią terapię, kluczowe jest określenie, jaki drobnoustrój odpowiada za wystąpienie objawów. W tym celu niezbędne jest przeprowadzenie szczegółowego wywiadu, obejmującego zebranie informacji o innych symptomach towarzyszących swędzeniu, takich jak rodzaj wydzieliny, ewentualny ból oraz zmiany skórne w okolicach intymnych. W niektórych wypadkach konieczne jest także wykonanie odpowiednich badań diagnostycznych.

Objawy świądu pochwy

U niektórych pacjentek intensywne swędzenie pochwy i sromu jest jedynym zauważalnym symptomem alergii lub infekcji intymnych, jednak zdecydowana większość kobiet doświadcza także innych objawów, takich jak:

• zaczerwienienie w okolicach intymnych, w tym warg sromowych, okolic łechtaczki oraz wejścia do pochwy,
• obrzęk zarówno mniejszych, jak i większych warg sromowych,
• ból i tkliwość w miejscach intymnych, szczególnie odczuwalne podczas współżycia, mycia lub zwykłego dotyku,
• upławy, często o nieprzyjemnym zapachu, nietypowej konsystencji (np. serowata lub pieniąca się) i kolorze (białe, szare, zielonkawe),
• pieczenie przy oddawaniu moczu oraz częstsze parcie na pęcherz,
• nocny dyskomfort związany ze świądem i uczuciem parcia na pęcherz,
• swędzenie pochwy po stosunku, 
• zmiany zanikowe nabłonka sromu i pochwy.

Swędzenie pochwy – możliwe przyczyny

Świąd pochwy może mieć wiele przyczyn, które można podzielić na infekcyjne i nieinfekcyjne. Do najważniejszych z nich zaliczamy: 

• Reakcje alergiczne na składniki obecne w produktach takich jak wkładki higieniczne, podpaski, czy tampony, zwłaszcza jeśli zawierają substancje zapachowe lub barwniki. Uczulenia mogą również wywoływać materiały, z których wykonana jest bielizna, dlatego warto unikać sztucznych, nieprzepuszczających powietrza tkanin. Alergie mogą być również spowodowane przez środki do prania, takie jak silnie perfumowane proszki i płyny do płukania.
• Grzybicę (kandydozę, drożdżycę) pochwy: szacuje się, że aż 75% kobiet przynajmniej raz w życiu doświadcza kandydozy pochwy i sromu, a około 40-50% przypadków ma charakter nawrotowy. Infekcję wywołują najczęściej grzyby z gatunku Candida albicans, które odpowiadają za 80-92% przypadków drożdżycy pochwy. Objawy obejmują białą, serowatą wydzielinę, która podrażnia błony śluzowe pochwy i sromu, powodując obrzęk, ból i intensywne swędzenie, szczególnie podczas stosunku i oddawania moczu. Czynniki sprzyjające zakażeniom grzybiczym to ciąża, cukrzyca, otyłość, terapia antybiotykami, sterydami lub lekami immunosupresyjnymi, osłabiona odporność, zaburzenia hormonalne, niewłaściwa higiena oraz stosowanie wkładek wewnątrzmacicznych.
• Rzęsistkowicę, czyli infekcję intymną wywołaną przez rzęsistka pochwowego (Trichomonas vaginalis). Choroba ta objawia się obfitymi, pienistymi, zielonkawymi upławami o nieprzyjemnym, mdłym zapachu, bolesnością przy oddawaniu moczu, pieczeniem, dyspareunią (bolesnością w trakcie stosunku) oraz obrzękiem pochwy i sromu. W skrajnych przypadkach obrzęk może być na tyle duży, że utrudnia współżycie oraz badanie ginekologiczne. Rzęsistkowica jest chorobą przenoszoną głównie drogą płciową.
• Infekcję bakteryjną (waginozę bakteryjną): w takim przypadku świąd nie jest zwykle mocno nasilony, ale pojawia się charakterystyczny rybi zapach wydzieliny z pochwy. Infekcja jest wynikiem zaburzenia równowagi mikroflory pochwy i intensywnego namnażania bakterii beztlenowych, takich jak Prevotella spp., Gardnerella vaginalis czy Mycoplasma hominis. Do czynników ryzyka należą m.in. duża liczba partnerów seksualnych, wielorództwo, stosowanie wkładki wewnątrzmacicznej, palenie papierosów oraz cukrzyca, a także niewłaściwa higiena, zwłaszcza w okresie menstruacji.
• Infekcje wirusowe wywoływane przez zakażenie wirusem HSV-2 (rzadziej HSV-1), odpowiedzialnym za opryszczkę narządów płciowych. Objawy początkowo obejmują ból, pieczenie i swędzenie, a następnie pojawiają się zaczerwienienia, pęcherzyki oraz owrzodzenia. Choroba często wiąże się z dyskomfortem podczas oddawania moczu, upławami, bólem stawów i mięśni oraz gorączką. Symptomy utrzymują się kilka tygodni, a infekcja ma tendencję do nawrotów. Opryszczka narządów płciowych jest szczególnie groźna w ciąży, gdyż może prowadzić do przedwczesnego porodu i zakażenia noworodka.
• Zmiany hormonalne występujące m.in. w okresie okołomenopauzalnym: niski poziom estrogenów może prowadzić do atrofii błony śluzowej pochwy i sromu. W efekcie nabłonek staje się cieńszy, mniej nawilżony i bardziej podatny na podrażnienia, co skutkuje suchością, pieczeniem i świądem. Może również dochodzić do plamień kontaktowych i dyspareunii. Zmniejszony poziom estrogenów powoduje wzrost pH pochwy, co zwiększa ryzyko infekcji. Leczenie obejmuje suplementację estrogenów, stosowanie preparatów nawilżających oraz dbałość o odpowiednią higienę i styl życia, w tym unikanie palenia papierosów.

Do pozostałych, rzadszych przyczyn świądu pochwy zalicza się także:

• podrażnienia mechaniczne, na przykład podczas stosunku seksualnego lub używania gadżetów erotycznych;
• nadmierną higienę, która prowadzi do przesuszenia okolic intymnych, w tym stosowanie irygacji pochwy;
• choroby przenoszone drogą płciową (STD), takie jak chlamydia, opryszczka narządów płciowych, HPV (kłykciny kończyste), rzeżączka i inne, które mogą powodować charakterystyczne objawy, w tym zmiany skórne, nietypowe upławy oraz uporczywy świąd;
• hemoroidy, których swędzenie i podrażnienie mogą rozprzestrzeniać się na okolice pochwy;
• dermatozy, takie jak liszaj twardzinowy, łuszczyca czy atopowe zapalenie skóry, które mogą objawiać się swędzeniem okolic intymnych;
• cukrzycę, zwiększającą ryzyko infekcji grzybiczych w wyniku zaburzeń mikroflory i podwyższonego poziomu glukozy, sprzyjającego rozwojowi drożdżaków;
• przewlekły stres i napięcie emocjonalne, które mogą wpływać na stan skóry i błon śluzowych, wywołując świąd;
• nowotwory sromu, który mogą objawiać się poprzez silne swędzenie, a także obecność guzków lub owrzodzeń w obrębie sromu.

Świąd pochwy w ciąży  

Swędzenie pochwy jest dosyć częstym problemem u kobiet w ciąży, wynikającym z licznych zmian hormonalnych zachodzących w organizmie przyszłej mamy. Wahania hormonalne wpływają na zmniejszenie nawilżenia błon śluzowych, co może prowadzić do ich suchości i swędzenia. Zmiany składu mikroflory pochwy oraz jej pH sprzyjają rozwojowi drożdżaków, szczególnie grzybów z rodzaju Candida albicans, prowadząc do częstszego występowania infekcji grzybiczych w ciąży. Leczenie grzybicy pochwy u ciężarnych musi zawsze odbywać się pod nadzorem lekarza, dlatego też w przypadku pojawienia się objawów zakażenia, kluczowe jest niezwłoczne skonsultowanie się z ginekologiem, ponieważ infekcje intymne mogą negatywnie wpłynąć na rozwijający się płód i wymagają szybkiego wdrożenie leczenia.

Kiedy konieczna jest konsultacja lekarska? 

Swędzenie pochwy (u kobiet nie będących w ciąży) powinno skłonić pacjentkę do jak najszybszej wizyty u ginekologa lub lekarza rodzinnego, zawsze wtedy gdy: 

• świąd staje się na tyle uciążliwy, że zakłóca codzienne funkcjonowanie i sen,
• odczuwany jest ból i nadwrażliwość w okolicach intymnych,
• wydzielina z pochwy ma nietypowy kolor, zapach lub konsystencję,
• występują trudności z oddawaniem moczu,
• pojawia się dyskomfort lub ból podczas stosunku seksualnego,
• objawy utrzymują się przez dłuższy czas i nie ustępują mimo zmiany nawyków higienicznych lub stosowania środków dostępnych bez recepty (np. clotrimazolum na grzybicę pochwy),
• istnieje podejrzenie choroby przenoszonej drogą płciową,
• pojawiły się zmiany skórne, takie jak owrzodzenia czy zaniki na błonie śluzowej pochwy i sromu.

Konsekwencje nieleczonej infekcji intymnej 

Nieleczona infekcja intymna może prowadzić do poważnych i nieodwracalnych skutków, które mogą być tym poważniejsze, im dłużej trwa dane zakażenie. Stan zapalny, zwłaszcza w przypadku infekcji bakteryjnych, może rozprzestrzeniać się na cewkę moczową, szyjkę macicy i jajowody, prowadząc do powstania zrostów, a w konsekwencji do niepłodności. Nieleczona infekcja intymna może również wywoływać powstawanie ropni w miednicy mniejszej, wymagających interwencji chirurgicznej, ponieważ leczenie zachowawcze z użyciem antybiotyków bywa zazwyczaj niewystarczające w tej sytuacji. 

Jak lekarz ustala przyczynę swędzenia pochwy i sromu?  

Podczas wizyty ginekologicznej lekarz prowadzi wywiad z pacjentką, zwracając uwagę na okoliczności, w których występują dolegliwości, ich intensywność, czas trwania oraz dodatkowe objawy związane z życiem intymnym. Następnie przeprowadza badanie na fotelu ginekologicznym, dokładnie oceniając okolice sromu oraz wnętrze pochwy za pomocą wzierników, szczególnie zwracając uwagę na zaczerwienienie, zmiany skórno-śluzówkowe oraz charakter wydzieliny z dróg rodnych. Może również przeprowadzić przezpochwowe badanie ultrasonograficzne (USG TV) oraz pobrać wymaz z pochwy i wykonać cytologię, a także skierować pacjentkę na badania krwi lub moczu. Jeśli na sromie występują zmiany o niejasnym pochodzeniu, które nie reagują na leczenie, lekarz powinien pobrać próbkę zmienionych tkanek do oceny przez patomorfologa.

Uporczywe swędzenie pochwy – metody leczenia  

Leczenie uporczywego świądu pochwy zależy od przyczyny, która je wywołała. Jeśli objaw pojawił się po wprowadzeniu nowych środków higienicznych lub piorących, należy natychmiast przerwać ich stosowanie. W wielu przypadkach objawy powinny ustąpić same, a jeśli to nie nastąpi, konieczne może być wprowadzenie doustnych leków przeciwhistaminowych. W przypadku kandydozy stosuje się miejscowe kremy lub czopki dopochwowe zawierające substancje przeciwgrzybicze. U pacjentek z nasilonymi objawami wdraża się niekiedy leczenie doustne, które zazwyczaj trwa dłużej. Leczenie infekcji bakteryjnych polega na podawaniu metronidazolu, zarówno doustnie, jak i miejscowo. Rzęsistkowicę leczy się natomiast chemioterapeutykami przeciwpierwotniakowymi, takimi jak nifuratel. Jeśli chodzi o opryszczkę narządów płciowych, obecnie nie istnieje lek, który mógłby całkowicie wyeliminować wirusa. W trakcie nawrotów choroby stosuje się środki przeciwwirusowe, takie jak acyklowir, które hamują jego namnażanie.

Ważne jest, aby ściśle przestrzegać zaleceń lekarza i nie przerywać terapii, nawet jeśli po kilku zastosowaniach leków objawy ustępują, ponieważ może to prowadzić do szybkiego nawrotu dolegliwości. Swędzenie wynikające z atrofii sromu, spowodowane spadkiem stężenia estrogenów w okresie okołomenopauzalnym, można łagodzić za pomocą kremów, tabletek lub krążków dopochwowych zawierających estrogen. Jeśli przyczyną świądu jest niewystarczające nawilżenie prowadzące do mikrourazów i otarć, warto sięgnąć po preparaty nawilżające i regenerujące śluzówkę pochwy, które najczęściej zawierają kwas hialuronowy lub jego sole. Produkty te są dostępne w postaci globulek, kremów i żeli. W przypadku innych przyczyn podrażnienia i świądu, takich jak liszaj, konieczne może być stosowanie terapii miejscowej z wykorzystaniem steroidów.

W trakcie walki z infekcjami intymnymi kluczowe jest przestrzeganie podstawowych zasad higieny. Należy myć okolice intymne co najmniej dwa razy dziennie przy użyciu neutralnych środków oraz regularnie wymieniać wkładki higieniczne. Warto również zwiększyć spożycie przetworów mlecznych, które są naturalnym źródłem probiotyków wspierających kolonizację korzystnych bakterii. Co ważne, w czasie leczenia infekcji intymnych należy unikać alkoholu oraz zachować wstrzemięźliwość seksualną; w niektórych przypadkach konieczne może być też równoczesne leczenie partnera.

Co należy robić po zakończeniu leczenia świądu pochwy i sromu?  

Dolegliwości w postaci swędzenia sromu i pochwy mają tendencje do nawrotów. Aby im zapobiegać warto pamiętać o tzw. domowych sposobach łagodzenia świądu pochwy, które choć same w sobie nie leczą infekcji i nie powinny być wykorzystywane jako alternatywa terapii i wizyty u lekarza, to jednak stanowią ważny element profilaktyki. 

Do sposobów tych zalicza się m.in.:

• korzystanie z delikatnych, hipoalergicznych środków do higieny intymnej, które nie powodują podrażnień oraz unikanie nadmiernej higieny, która może zaburzyć równowagę mikroflory pochwy i sromu (zwłaszcza irygacje pochwy są niewskazane),
• rezygnację z używania zapachowych kosmetyków, papieru toaletowego i podpasek oraz unikanie potencjalnych alergenów, takich jak nowe środki do prania,
• stosowanie podpasek zamiast tamponów, szczególnie w ostatnich dniach menstruacji.  
• mycie krocza ciepłą wodą, zawsze w kierunku od przedsionka pochwy do odbytu,  
• podcieranie się od przodu do tyłu po wypróżnieniach,
• unikanie wilgotnego środowiska w okolicach intymnych, na przykład siedzenia w mokrym kostiumie kąpielowym.
• noszenie przewiewnej, oddychającej bielizny, najlepiej bawełnianej,  
• stosowanie prezerwatyw podczas stosunku,  
• przyjmowanie probiotyków wspierających odbudowę flory bakteryjnej pochwy.
• używanie delikatnych środków nawilżających do pochwy, takich jak globulki.