Dieta dla seniorów - czego nie może w niej zabraknąć?

Proces starzenia organizmu kobiety i mężczyzny wiąże się z fizjologicznym, czyli naturalnym postępującym sukcesywnie spadkiem zapotrzebowaniem na energię, którą pozyskujemy z pożywienia. Oznacza to, że osoby starsze po prostu potrzebują mniejszej dawki energii, aby utrzymać podstawowe funkcje życiowe. Oszacowano, że po 60 roku życia zapotrzebowanie na energię spada nawet o 300 kalorii w porównaniu z osobą w wieku 20 lat. Zatem, czy dieta dla seniora powinna być tylko mniej kaloryczna? Czy jest coś, czego nie powinno w niej zabraknąć?

Senior seniorowi nierówny

Wg badań ankietowych za seniora uznaje się osobę w wieku powyżej 65 lat. Trzeba jednak zauważyć, że jest to bardzo zróżnicowana grupa wiekowa. Znajdują się w niej osoby nadal aktywne zawodowo, pracujące fizycznie lub umysłowo, uprawiające sport, wiodące spokojne życie emeryta, ale także aktywnie podróżujące, w różnym stopniu zamożne i niestety mniej lub bardziej schorowane. W związku z powyższym nie można stworzyć jednego uniwersalnego jadłospisu dla każdego seniora, ponieważ każdy z nich ze względu na tryb swojego życia, ale także współtowarzyszące choroby wymaga innego zapotrzebowania na energię i indywidualnego podejścia żywieniowego.

Talerz żywieniowy – nie tylko dla seniorów

Talerz żywieniowy podpowiada w jaki sposób prawidłowo powinno komponować się posiłki niezależnie od wieku. Zwraca uwagę przede wszystkim na właściwe proporcje spożywanych produktów. Połowę talerza powinny zawsze zajmować owoce i warzywa, ze szczególnym uwzględnieniem warzyw. ¼ talerza powinny zajmować produkty będące źródłem węglowodanów, w tym pełnoziarniste produkty zbożowe (chleby, makarony, kasze, ryż); a ostatnią ćwiartkę – produkty będące źródłem białka, np. ryby, drób, przetwory mleczne, jajka, orzechy oraz nasiona roślin strączkowych. Zasady talerza żywieniowego podpowiadają również w jaki sposób zastępować niektóre produkty „bardziej zdrowymi”, np. wyroby mączne powinno zastępować się pełnoziarnistymi, używać olejów tłoczonych na zimno, należy wyeliminować z diety czerwone mięso – wieprzowe i wołowe (korzystną zmianą jest „przestawienie” się na drób oraz ryby). Formą przekąsek powinny być orzechy, a ilość spożywanych produktów mlecznych powinna pokrywać dzienne zapotrzebowanie organizmu na wapń.  Dieta powinna wykluczać nadmiar soli, cukru i słodzonych napojów, oraz produkty wysokoprzetworzone typu fast food, batony i wafelki.

Dieta seniora a sprawność intelektualna

Ze względu na zachodzące w organizmie, także w mózgu i układzie nerwowym, zmiany związane z procesem starzenia dobrym sposobem żywienia seniorów jest dieta MIND. Jest to specjalnie opracowany sposób żywienia, który poza korzystnym wpływem na szeroko pojęte zdrowie, pozwala zachować sprawność i bystrość umysłu, spowolnić starzenie mózgu, a nawet zapobiegać chorobie Alzheimera. W diecie tej główną rolę odgrywają zielone liściaste warzywa, rośliny strączkowe, owoce jagodowe, orzechy, oliwa z oliwek, pełnoziarniste zboża, ryby morskie, drób oraz czerwone wino.

Dieta seniora a choroby sercowo-naczyniowe

Ryzyko zachorowania na choroby sercowo-naczyniowe i wystąpienia groźnych incydentów, np. zawału serca i udaru mózgu wzrasta wraz z wiekiem. W związku z powyższym dieta dla osób starszych powinna być ukierunkowana na utrzymanie w ryzach tzw. „złego” cholesterolu, który jest uznawany za winowajcę tworzenia blaszek miażdżycowych i „zatykania” naczyń krwionośnych. Żeby nie prowadzić do gromadzenia się cholesterolu w organizmie należy dietę wzbogacić w warzywa i owoce, ograniczyć tłuszcze zwierzęce na korzyść roślinnych i tych pochodzących z ryb, wybierać produkty pełnoziarniste, unikać słodyczy i pić przynajmniej 1,5l wody w ciągu doby. Ponieważ przemiana metaboliczna alkoholu to głównie przemiana w tłuszcze, należy rozważyć także wyeliminowanie alkoholu z diety, ewentualnie rozważyć okazjonalne spożywanie czerwonego wina. Polifenole zawarte w czerwonym winie poprawiają profil lipidów, wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwzakrzepowe oraz poprawiają funkcję śródbłonka naczyń krwionośnych i wrażliwość tkanek na insulinę (niestety nie wykazują działania protekcyjnego w stosunku do innych narządów).

Dieta seniora a mocne kości

Osteoporoza jest podstępną chorobą, o długim i bezobjawowym przebiegu, polegającą na stopniowej utracie gęstości kości. Statystycznie dotyka częściej kobiet, jednak nie oznacza to, że zachorowania nie zdarzają się u mężczyzn. Jej bezpośrednią przyczyną jest niedobór wapnia i witaminy D, ale także wynikający z upływu lat spadek stężenia produkowanych hormonów – estrogenu u kobiet i testosteronu u mężczyzn. Warunkiem skutecznej terapii i zahamowania postępu osteoporozy jest właściwa podaż wapnia i ułatwiającej jego wchłanianie witaminy D. Stąd, jedzenie dla starszych ludzi powinno pokrywać dobowe zapotrzebowanie, co oznacza, że ilość spożywanego wapnia nie powinna być mniejsza niż 1,5g; natomiast dobowa dawka witaminy D powinna wynosić:

• dla osób >65-75 lat – 800 – 2000j/dobę/ przez cały rok;

• dla osób >75 lat – 2000-4000j/dobę/ przez cały rok;

• dla osób z otyłością wymagane jest podwojenie dawki witaminy D.

Jeśli senior nie spożywa produktów mlecznych, będących głównym źródłem wapnia w diecie, powinna zostać wprowadzona suplementacja wapnia dobrymi preparatami dostępnymi w aptece. W badaniach nad osteoporozą dowiedziono, że poza właściwą dawką wapnia i witaminy D, bardzo istotną rolę w zachowaniu gęstości kości odgrywa ruch. Udowodniono, że siłowe ćwiczenia fizyczne stymulują proces odbudowy kości (osteogenezę), a te wykonywane bez obciążenia (pływanie, jazda na rowerze) ograniczają postęp choroby.

Dieta seniora a przewód pokarmowy

Proces starzenia dotyczy także przewodu pokarmowego. Wiąże się on ze spadkiem aktywności enzymów i hormonów żołądkowo – jelitowych biorących udział w trawieniu pokarmu. W związku z powyższym u niektórych seniorów wraz z wiekiem może pojawić się np. nietolerancja laktozy, która objawia się występowaniem dyskomfortu w jamie brzusznej po spożyciu produktów mlecznych. W takim przypadku jedzenie dla seniora powinno zostać zmodyfikowane w sposób wykluczający z diety produkty z laktozą. Rozwiązanie problemu stanowi obecna na rynku szeroka oferta bezlaktozowych produktów spożywczych, które również są cennym źródłem wapnia i mogą pokrywać jego dobowe zapotrzebowanie.

Dieta dla osób starszych – rola dietetyka klinicznego

Niestety seniorski wiek idzie w parze z tzw. chorobami wieku podeszłego. Często są to choroby nowotworowe, cukrzyca, przewlekła choroba nerek, choroby neurologiczne – Alzheimera i Parkinsona itp. W przypadku zdiagnozowania choroby warto rozważyć wizytę u dietetyka klinicznego, którego zadaniem jest skomponowanie indywidualnej diety i wytłumaczenie pacjentowi powagi sposobu odżywiania w trakcie powrotu do zdrowia. Właściwe żywienie pacjentów wraz ze stosowaniem zaleconej przez lekarza farmakoterapii jest sposobem na diametralną poprawę stanu zdrowia, spowolnienie procesu chorobowego oraz profilaktykę powikłań towarzyszących chorobie.

Autor: Dr n.med. Beata Skowron