Encefalopatia wątrobowa – czym jest? Przyczyny i objawy

Encefalopatia wątrobowa jest odwracalnym zespołem objawów neurologicznych i psychiatrycznych u pacjentów z ciężkimi zaburzeniami czynności tego narządu. W początkowej fazie może dawać niespecyficzne symptomy, które z czasem ulegają nasileniu, a niekiedy prowadzą do wystąpienia śpiączki wątrobowej i śmierci. Jakie objawy wskazują na encefalopatię wątrobową? Jakie badania należy wykonać w celu jej rozpoznania? Odpowiedzi na te pytania i wiele innych znajdziesz w poniższym artykule!

Co to jest encefalopatia wątrobowa?

Encefalopatia wątrobowa jest zespołem objawów neurologicznych i psychiatrycznych u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby. Eksperci szacują, że powikłanie to dotyczy około 30–45% osób z marskością wątroby, ale może wystąpić również w przebiegu innych chorób tego narządu. Objawy encefalopatii wątrobowej są potencjalnie odwracalne, ale pod warunkiem postawienia wczesnej diagnozy i włączenia odpowiedniego leczenia pod okiem doświadczonego hepatologa.

Co powoduje encefalopatię wątrobową?

Przyczyny występowania encefalopatii wątrobowej nie są dokładnie poznane. Uważa się, że objawy neurologiczne i psychiatryczne u osób chorych są spowodowane obecnością we krwi neurotoksyn, czyli substancji działających szkodliwie na komórki ośrodkowego układu nerwowego. W warunkach prawidłowych neurotoksyny są metabolizowane w wątrobie. U pacjentów z zaburzeniami czynności tego narządu komórki wątrobowe nie pracują prawidłowo. Szkodliwe substancje przedostają się do krwi, a następnie przekraczają barierę krew-mózg. Do najczęściej wymienianych neurotoksyn odpowiadających za wystąpienie objawów encefalopatii wątrobowej należą:

• amoniak,
• krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe,
• merkaptany,
• tyramina,
• oktopamina,
• GABA (kwas gamma-aminomasłowy).

Neurotoksyny zaburzają m.in. procesy metaboliczne w komórkach nerwowych (neuronach) i hamują przekazywanie impulsów między neuronami.

Warto wspomnieć, że encefalopatia wątrobowa nie dotyczy wszystkich chorych z  niewydolnością wątroby. Wystąpienie objawów neurologicznych i psychiatrycznych u chorego jest zwykle wywołane obecnością tzw. czynnika wyzwalającego:

• pogorszenia czynności nerek,
• krwawienia z przewodu pokarmowego,
• odwodnienia,
• infekcji,
• zaparcia,
• nieprzestrzegania zaleceń dietetycznych (nadmiernym spożyciem białka),
• spożycia alkoholu,
• odstawienia leków,
• nadużywania leków przeciwbólowych lub moczopędnych.

Jakie są objawy encefalopatii wątrobowej?

Objawy encefalopatii wątrobowej są dość niespecyficzne. W początkowym stadium nieprawidłowości w sferze neurologicznej i psychiatrycznej są wykrywane jedynie podczas wykonywania specjalnie skonstruowanych testów i badań elektrofizjologicznych (np. EEG). Wyniki testów mogą wykazać m.in. zaburzenia uwagi czy pamięci. Powinny być one wykonywane regularnie u osób z objawami chorej wątroby.

Zgodnie z piśmiennictwem, do najczęstszych objawów encefalopatii wątrobowej należą:

• apatia,
• rozdrażnienie,
• zmiana zachowania,
• zaburzenia pamięci,
• nadmierna senność w ciągu dnia,
• dezorientacja,
• wzmożone napięcie mięśniowe,
• wzmożone odruchy neurologiczne,
• dodatni objaw Babińskiego (zgięcie grzbietowe palucha po podrażnieniu podeszwy stopy w okolicy bocznej),
• spowolnienie ruchowe,
• spowolnienie mowy,
• drżenie rąk,
• śpiączka wątrobowa.

Przeczytaj także: Hepatomegalia – co warto wiedzieć?

Rodzaje i stopnie encefalopatii wątrobowej

Ze względu na pierwotną przyczynę wystąpienia encefalopatii wątrobowej naukowcy podzielono to zaburzenie na 3 rodzaje. Wyróżnia się encefalopatię wątrobową:

• typu A – wywołaną ostrą niewydolnością wątroby (np. w przebiegu zatrucia);
• typu B – spowodowaną wytworzeniem zespolenia wrotno-systemowego, czyli sztucznego połączenia między żyłą wrotną a żyłą wątrobową;
• typu C – będącą konsekwencją marskości wątroby.

Ze względu na nasilenie objawów encefalopatii wątrobowej dzieli się ją na 5 stopni:

• 0 (encefalopatia minimalna) – nieprawidłowości są wykrywane jedynie w testach;
• 1 – występują dyskretne zmiany neurologiczne i psychiatryczne (zmniejszenie uwagi, trudności w wykonaniu podstawowych działań arytmetycznych, zaburzenia rytmu snu);
• 2 – pojawiają się: apatia, dezorientacja co do czasu, zaburzenia osobowości, drżenia;
• 3 – chory odczuwa nadmierną senność, jest zdezorientowany, zachowuje się nietypowo, pojawia się u niego nadmierna sztywność mięśni;
• 4 (śpiączka wątrobowa) – pacjent jest w śpiączce, nie reaguje na bodźce.

Pierwsze dwa stopnie encefalopatii wątrobowej uważa się za tzw. postać utajoną, często niezauważalną przez najbliższe otoczenie. Zaburzenia neurologiczne i psychiatryczne mogą wystąpić jako pojedynczy epizod, nawracać lub przyjąć formę encefalopatii wątrobowej przewlekłej.

Jak wykryć encefalopatię wątrobową?

Postawienie diagnozy encefalopatii wątrobowej wymaga wykonania wielu badań. Oprócz szczegółowego wywiadu z pacjentem i badania fizykalnego konieczne jest również przeprowadzenie testów oceniających m.in. jego zdolności poznawcze. Jednym z kluczowych oznaczeń z krwi jest badanie amoniaku. Stężenie tej substancji we krwi służy nie tylko do postawienia rozpoznania encefalopatii wątrobowej u osoby z objawami tego zaburzenia, ale także do monitorowania postępów leczenia. Niezbędne jest również wykonanie pakietu badań na wątrobę – oznaczenia aktywności ALT, AST, GGTP, ALP, stężenia bilirubiny, albuminy oraz poddania się testom w kierunku wirusowych zapaleń wątroby typu B i C. W procesie diagnostycznym wykorzystuje się również badania obrazowe (tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny głowy) i EEG.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian