Jak wygląda badanie poziomu ferrytyny w organizmie? Jaka jest jej norma?

Ferrytyna jest częścią układu białek, które odpowiadają za gospodarkę żelaza w organizmie. Magazynuje  jony tego pierwiastka w formie nietoksycznej dla organizmu. Znajduje się m.in. w wątrobie, śledzionie i szpiku kostnym. Występuje także w osoczu krwi, co jest wykorzystywane dla  określenia jej stężenia w organizmie. Ferrytyna należy do tzw. „białek ostrej fazy”, które towarzyszą  obecności stanu zapalnego. Wysoki poziom tego wskaźnika może towarzyszyć np. chorobom autoimmunologicznym, zaburzeniom metabolicznym i nowotworom. Dowiedz się, jak wygląda badanie stężenia ferrytyny i jakie wyniki znajdują się w granicach normy.

Jak wygląda gospodarka żelaza w organizmie?

Organizm człowieka zawiera około 3–4 g żelaza [2]. Pierwiastek ten pełni funkcję regulatorową, ponieważ buduje wiele białek enzymatycznych oraz uczestniczy w transporcie tlenu jako składnik hemoglobiny.

Codzienna dieta zawiera około 10–15 mg żelaza [3], ale tylko jego niewielka część zostaje przyswojona i wykorzystana, np. do budowy krwinek czerwonych. Jony tego pierwiastka są wchłaniane z pożywienia w bliższym odcinku jelita cienkiego. Nasilenie tego procesu  zależą od zapotrzebowania organizmu. Oznacza to, że zachodzi intensywniej, gdy występują niedobory żelaza i zwalnia, gdy udaje się odbudować jego zapasy. Jony tego pierwiastka po wchłonięciu w jelicie są transportowane w krwi po związaniu z transferyną. Ostatecznie docierają do komórek np. wątroby lub szpiku kostnego.

Przyswajalne przez człowieka żelazo  można znaleźć przede wszystkim w:

• mięsie i jego przetworach, np.: wołowinie, cielęcinie, baraninieczy podrobach;
• rybach, m.in. sardynkach;
• jajach, a zwłaszcza w żółtku jaja kurzego;
• produktach zbożowych, m.in.: chlebie żytnim, płatkach owsianych, otrębach pszennych, kaszach;
• nasionach i ziarnach, np. dyni i słonecznika;
• orzechach, a zwłaszcza pistacjowych, włoskich i migdałach;
• warzywach i nasionach roślin strączkowych, w tym: pietruszce, grochu, fasoli, soczewicy, soi, burakach czy szpinaku;
• świeżych i suszonych owocach, np.: poziomkach, malinach, czarnych, białych i czerwonych porzeczkach, awokado, śliwkach, morelach, figach i daktylach.

Gospodarka żelaza a ferrytyna

Żelazo wchodzi w skład hemoglobiny, która znajduje się w krwinkach czerwonych, czyli erytrocytach. Uczestniczy  transportowaniu tlenu i dwutlenku węgla między pęcherzykami płucnymi i tkankami. Erytrocyty powstają w szpiku kostnym w procesie erytropoezy. Pełnią swoją funkcję we krwi, a następnie są rozkładane w układzie siateczkowo-śródbłonkowym w śledzionie i wątrobie. Odzyskane w ten sposób żelazo może zostać zmagazynowane lub ponownie wykorzystane do budowy kolejnych cząsteczek hemoglobiny.

Lokalizacja poszczególnych etapów metabolizmu tego pierwiastka pokrywa się z miejscem występowania jego zapasów. Ferrytyna ma za zadanie magazynować żelazo. Stanowi jego aktywną pulę zapasową, która może zostać od razu wykorzystana do syntezy.

Co to jest ferrytyna?

W organizmie dorosłej osoby znajduje się około 1–1,5 g ferrytyny.[3] Występuje przede wszystkim w wątrobie, śledzionie, szpiku kostnym i mięśniach. W mniejszych ilościach białko to można znaleźć niemal we wszystkich komórkach, np. w nabłonku jelita i łożysku oraz płynach ustrojowych, w tym także we krwi.

Ferrytyna pełni dwie zasadnicze funkcje:

• magazynuje – tworzy zapasy żelaza w kluczowych narządach. Jej stężenie w osoczu pośrednio wskazuje na zawartość pierwiastka w organizmie. Przyjmuje się, że 1 mikrogram ferrytyny w litrze krwi odpowiada 8 mg żelaza w puli rezerwowej [3];
• informuje o stanie zapalnym, który toczy się w organizmie (należy do „białek ostrej fazy”).

Jak wygląda badanie poziomu ferrytyny?

Stężenie ferrytyny jest oznaczane w surowicy krwi za pomocą metod immunochemicznych. Do badania należy się odpowiednio przygotować, aby jego wyniki były wiarygodne. Krew powinna zostać pobrana rano, czyli między godziną 7 a 10. Ważne, by pacjent pozostawał na czczo. Zaleca się, by ostatni posiłek zjeść nie później niż do godziny 18 poprzedniego dnia.

Jakie są normy dla stężenia ferrytyny we krwi?

Wartości referencyjne w badaniu ferrytyny określają, jakie stężenie tego białka we krwi odpowiada właściwej ilości żelaza w organizmie.

Prawidłowy poziom ferrytyny mieści się w przedziałach [3]:

• 10–200 mikrogramów/l (średnio 35 mikrogramów/l) dla kobiety,
• 15–400 mikrogramów/l (średnio 90 mikrogramów/l) dla mężczyzny.

Ze względu na różnice wynikające z zastosowanej metody zakresy referencyjne w różnych laboratoriach mogą być różne. Należy pamiętać, by uzyskaną wartość odnosić do zakresu podanego na raporcie wyniku.

Jakie mogą być przyczyny niskiego poziomu ferrytyny?

Niskie wartości stężenia ferrytyny w surowicy mogą wskazywać na niedokrwistość, czyli anemię. Zredukowana liczba czerwonych krwinek wynika najczęściej z niedoboru żelaza. Niski poziom tego pierwiastka w organizmie sprawia, że zmniejszają się jego zapasy. W konsekwencji takiego stanu dochodzi do hamowania produkcji erytrocytów oraz ferrytyny. Dla potwierdzenia można wykonać badanie morfologiczne krwi, które wykaże obniżenie stężenia hemoglobiny i obecność krwinek czerwonych o mniejszych rozmiarach.

Niski poziom ferrytyny może wiązać się także z wiekiem, stanem zdrowia lub niektórymi procesami fizjologicznymi, dlatego występuje np.:

• u dzieci, zwłaszcza w porównaniu z populacją dorosłych;
• u kobiet przed menopauzą, ponieważ regularnie tracą one krew wraz z hemoglobiną i żelazem podczas miesiączki;
• w przebiegu niedoczynności tarczycy, np. w chorobie Hashimoto;
• u kobiet w ciąży;
• w zespołach złego wchłaniania, takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego;
• przy niedoborze witaminy C, która poprawia przyswajanie żelaza z pokarmu;
• w konsekwencji przewlekłego krwawienia np. z przewodu pokarmowego, układu moczowego i dróg rodnych oraz u osób, które regularnie oddają krew, co prowadzi do utraty żelaza.

Jakie mogą być przyczyny podwyższonego stężenia ferrytyny?

Wysoki poziom ferrytyny wskazuje przede wszystkim na obecność procesu zapalnego, który toczy się w organizmie. Podobnie jak CRP, ferrytyna należy do „białek ostrej fazy”, a co za tym idzie, jej stężenie w surowicy krwi podnosi się nawet kilkakrotnie, gdy dochodzi do zakażenia oraz w przebiegu chorób przewlekłych.

Podwyższone stężenie ferrytyny może także wskazywać na przeciążenie organizmu żelazem, zwłaszcza, gdy towarzyszy mu zwiększone wysycenie białka transportowego – transferyny. Takie przeładowanie może nastąpić, gdy pacjent zbyt intensywnie suplementuje ten pierwiastek i po licznych przetoczeniach krwi. Przeciążenie żelazem pojawia się także w przebiegu hemochromatozy, która jest chorobą uwarunkowaną genetycznie. Nadmiar tego pierwiastka odkłada się przede wszystkim w wątrobie, trzustce i sercu, co prowadzi do nieodwracalnego uszkodzenia zajętych narządów. Chorobie towarzyszą zwykle mało specyficzne objawy, np. zmęczenie, nadmierna pigmentacja skóry oraz nieprawidłowe wartości enzymów wątrobowych w badaniach biochemicznych krwi.

Zbyt wysokie stężenie ferrytyny może pojawić się także:

• w przebiegu chorób wątroby, np. alkoholowego zapalenia wątroby, przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu B i C oraz w marskości tego narządu,
• u kobiet w ciąży,
• w przypadku zaburzeń autoimmunologicznych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, choroba Stilla lub zespół aktywacji makrofagów,
• u pacjentów, którzy leczą się onkologicznie,
• w przebiegu przewlekłej choroby nerek.

Jak wygląda leczenie zaburzeń gospodarki żelaza?

Wyniki badań, które mogą wskazywać na występowanie zaburzeń gospodarki żelaza, powinny zostać skonsultowane z lekarzem. Podczas stawiania diagnozy specjalista bierze pod uwagę całościowy stan pacjenta, objawy oraz czynniki, które potencjalnie mają wpływ na zmienione parametry testu.

Leczenie zaburzeń gospodarki żelaza ma zwykle charakter przyczynowy i różni się w zależności od rodzaju problemu. Niedobór tego pierwiastka może być wskazaniem do rozpoczęcia suplementacji lub zmiany diety. Nadmiar jest z kolei sygnałem, że należy ograniczyć przyjmowanie dodatkowych preparatów zawierających składniki mineralne. Jeżeli nieprawidłowości metabolizmu żelaza pojawiają się na skutek zaostrzenia choroby przewlekłej lub zakażenia, leczenie powinno skupić się na usunięciu czynnika sprawczego zaburzenia.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. U. Demkow i in., Diagnostyka laboratoryjna, Oficyna Wydawnicza Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Warszawa 2015, s. 48–54.
2. D. R. Ferrier, Biochemia, tłum. D. Chlubek, Edra Urban & Partner, Wrocław 2018, s. 465–467.
3. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 1680–1683.
4. E. Kosiorowska, M. Hartleb, Ferrytyna – strategia diagnostyczna dla wysokich stężeń osoczowych, „Gastroenterologia Praktyczna” 2016, nr 4, s. 37–45.