Jakie są przyczyny, objawy i sposoby leczenia nadczynności tarczycy u mężczyzn?

Nadczynność tarczycy jest stanem, gdy gruczoł wydziela większą ilość hormonów niż wynosi zapotrzebowanie organizmu. Takie zaburzenie przeważnie dotyczy kobiet, ale może występować także u mężczyzn. Objawy nadczynności tarczycy często wiążą się z obecnością wola i wynikają z nadmiaru hormonów i ich działania. Nieleczone zaburzenia pracy tego gruczołu mogą prowadzić do groźnego dla życia przełomu tarczycowego, dlatego wszystkie niepokojące dolegliwości powinny zostać skonsultowane z lekarzem endokrynologiem. Dowiedz się, jakie są objawy i sposoby leczenia nadczynności tarczycy u mężczyzn.

Jakie są funkcje tarczycy?

Tarczyca jest niedużym gruczołem położonym u podstawy szyi. Składa się z dwóch płatów, które łączy cieśń, czyli węzina. Miąższ narządu budują otoczone błoną podstawną pęcherzyki. Na błonie podstawanej leżą komórki nabłonkowe zwane komórkami pęchrzykowymi.  Pecherzyki   wypełnione są koloidem.

Tarczyca jest gruczołem. Do jej zadań należą produkcja, gromadzenie i uwalnianie hormonów. Trijodotyronina (T3) i tyroksyna (T4) regulują procesy metaboliczne, które zachodzą w różnych narządach. Decydują przede wszystkim o przemianach cukrów, tłuszczów i białek. Dodatkowo pobudzają wytwarzanie ciepła, dzięki czemu uczestniczą  w zachowaniu homeostazy, czyli równowagi organizmu.

Pomiędzy pęcherzykami znajdują się komórki C, które produkują kalcytoninę. Hormon ten ma za zadanie kontrolować gospodarkę wapnia w organizmie.

Jak wygląda regulacja hormonów tarczycy?

Trijodotyronina i tyroksyna kontrolują kluczowe procesy metaboliczne, dlatego ich poziom musi odpowiadać potrzebom organizmu. Komórki pęcherzykowe tarczycy wytwarzają hormony T3 i T4, które następnie przechodzą do koloidu w pęcherzyku i tam są magazynowane. Proces ten może zachodzić prawidłowo tylko, jeśli w organizmie znajduje się odpowiednia ilość jodu. Hormony tarczycy powstają bowiem w wyniku przyłączania tego pierwiastka do cząsteczki białka. Z tego powodu niedobór lub nadmiar jodu może poważnie zaburzać wytwarzanie trijodotyroniny i tyroksyny.

Produkcja hormonów tarczycowych przebiega pod kontrolą hormonu tyreotropowego, czyli TSH, który powstaje w przysadce mózgowej. Podwzgórze uwalnia z kolei tyreoliberynę (TRH), która pobudza wytwarzanie tyreotropiny. W ten sposób pośrednio wpływa na komórki tarczycy i wydzielane przez nie hormony. Narządy w tej osi pozostają w równowadze, ponieważ nawzajem kontrolują swoją pracę.

Jak działają hormony tarczycy?

Kiedy zwiększa się zapotrzebowanie na hormony tarczycowe w komórkach organizmu, gruczoł uwalnia do krwi przede wszystkim tyroksynę. Ma ona od 3 do 8 razy słabsze działanie niż T3, ale jej cząsteczka cechuje się większą stabilnością. Tyroksyna to postać przejściowa hormonu, która wiąże się z białkami transportowymi. Dzięki temu może dłużej krążyć we krwi i stanowi jego niezbędny zapas w organizmie.

Trijodotyronina (T3) jest natomiast aktywną formą hormonu. Wykazuje silne działanie i pobudza procesy metaboliczne w komórkach. Trijodotyronina powstaje po odłączeniu jodu od cząsteczki tyroksyny. Przekształcenie T4 do T3 zachodzi bezpośrednio w sąsiedztwie narządów, na które działa hormon.

Czym jest nadczynność tarczycy?

Nadczynność tarczycy, czyli hipertyreoza, to stan, gdy poziom wydzielanych hormonów tarczycowych przewyższa aktualne zapotrzebowanie organizmu. Zdecydowanie częściej pojawia się u kobiet, jednak może dotyczyć także mężczyzn.

Tyreotoksykoza oznacza natomiast stan, w którym  w organizmie znajduje się nadmiar hormonów tarczycy, produkowanych przez tarczycę (endogennych) lub dostarczonych z zewnątrz (egzogennych).  Obejmuje zatem przypadki jawnej nadczynności tarczycy – sytuacje, gdy T3 i T4 są wytwarzane poza gruczołem, np. przy wolu jajnikowym, i po przedawkowaniu leków na niedoczynność tarczycy. Nie każda nadczynność tarczycy spełnia kryteria tyreotoksykozy, a tyreotoksykoza nie zawsze wynika z nadmiernej aktywności tarczycy. Mimo to te dwa pojęcia często są stosowane wymiennie.

Jakie mogą być przyczyny występowania nadczynności tarczycy u mężczyzn?

W krajach, gdzie nie występują niedobory jodu, główną przyczyną nadczynności tarczycy jest choroba Gravesa-Basedowa. Mieszkańcy terenów, na których może brakować tego pierwiastka, są z kolei bardziej narażeni na występowanie hipertyreozy na podłożu wola guzkowego toksycznego.

Tarczyca może wydzielać nadmiar hormonów na skutek:

• długotrwałego pobudzania receptora tyreotropiny (TSH) – np. przez autoprzeciwciała, jak w chorobie Gravesa-Basedowa, samoistnie, m.in. w przypadku wola guzkowego toksycznego i pojedynczego guzka autonomicznego lub przez duże ilości TSH uwalnianego przez gruczolaka przysadki;
• uszkodzenia gruczołu – np. w przebiegu zapalenia i uwolnienia zmagazynowanych tam zapasów.

Jakie są objawy nadczynności tarczycy u mężczyzn?

Objawy jawnej nadczynności tarczycy wynikają z obecności wola lub nadmiaru hormonów i ich toksycznego działania. Postaci subklinicznej mogą nie towarzyszyć dolegliwości i wówczas nieprawidłowości są widoczne tylko w badaniach diagnostycznych.

Nadczynność tarczycy może przebiegać z obecnością pojedynczego guzka lub wola, czyli widocznego i wyczuwalnego powiększenia całego narządu. Gruczoł zaczyna wówczas uciskać sąsiednie organy, np. tchawicę. Z tego powodu nadczynności tarczycy mogą towarzyszyć trudności w oddychaniu i przełykaniu oraz kaszel.

Nadmiar hormonów tarczycowych pobudza procesy metaboliczne w organizmie i powoduje charakterystyczny zespół objawów. Należą do nich m.in.:

• nerwowość, niepokój i lęk,
• trudności w skupieniu uwagi,
• bezsenność,
• kołatanie serca,
• duszność,
• duża potliwość,
• zaczerwienienie skóry,
• wytrzeszcz gałek ocznych,
• zmniejszenie masy ciała pomimo zwiększonego apetytu,
• biegunka,
• osłabienie siły mięśni.

Jak rozpoznać nadczynność tarczycy u mężczyzn?

Nadczynność tarczycy mogą sugerować charakterystyczne objawy kliniczne. Ostateczną diagnozę może postawić jednak wyłącznie lekarz po dokładnym zebraniu wywiadu medycznego, zapoznaniu się z historią choroby, zbadaniu pacjenta i przeanalizowaniu wyników badań dodatkowych.

Nadmiar hormonów tarczycy można ocenić w badaniach laboratoryjnych krwi. Lekarz najczęściej zleca wówczas określenie w osoczu poziomu:

• tyreotropiny (TSH),
• wolnej trijodotyroniny (fT3) i wolnej tyroksyny (fT4),
• przeciwciał przeciwko receptorowi TSH, kiedy podejrzewa chorobę Gravesa-Basedowa.

Dodatkowe testy mogą także dostarczyć informacje o pracy innych narządów i pośrednio potwierdzić zaburzenia funkcji gruczołu, np. badanie morfologiczne krwi, lipidogram czy EKG. Dużą rolę pełnią także badania obrazowe tarczycy, m.in. USG lub scyntygrafia, które pozwalają na ocenę budowy i funkcji narządu.

Badanie stężenia tyreotropiny (TSH) we krwi

W przebiegu nadczynności tarczycy stężenie TSH we krwi może utrzymywać się poniżej normy (jeżeli zaburzenie dotyczy pracy tarczycy) lub być wysokie (np. przy gruczolaku przysadki mózgowej).

Przykładowy zakres  referencyjny dla TSH: 0,4–4,0 mIU/l [2], może różnić się od zakresów przyjmowanych przez inne laboratoria. Zakresy zależą od metody badania i grupy referencyjnej.

Badanie poziomu wolnych hormonów tarczycowych we krwi

Diagnostyka nadczynności tarczycy obejmuje także ocenę poziomu wolnej trijodotyroniny (fT3) i wolnej tyroksyny (fT4) we krwi. Stężenia hormonów tarczycowych w przebiegu hipertyreozy zwykle przekraczają normę (w postaci jawnej) lub pozostają prawidłowe (w postaci subklinicznej).

Przedziały referencyjne:

• fT4: 10–25 pmol/l (8-20 ng/l),
• fT3: 2,25–6 pmol/l (1,5-4 ng/l). Przyjęte zakresy zależą od metody badania i grupy referencyjnej.

Badanie stężenia przeciwciał przeciwko receptorowi TSH

Choroba Gravesa-Basedowa stanowi jedną z najczęstszych przyczyn nadczynności tarczycy. Należy do zaburzeń autoimmunologicznych. Za wystąpienie objawów są odpowiedzialne przeciwciała przeciwko receptorowi dla tyreotropiny (TSH), które po połączeniu ze swoim recepotrem na powierzchni tarczycy pobudzają komórki pęcherzykowe do produkcji hormonów.

Wartości referencyjne: <1IU/l (w niektórych metodach <2 IU/l) [2]

Jak wygląda leczenie nadczynności tarczycy u mężczyzn?

Pojawienie się objawów nadczynności tarczycy powinno skłonić pacjenta do zgłoszenia się na wizytę do lekarza endokrynologa. Nieleczona hipertyreoza może być stanem zagrażającym życiu, jeżeli dojdzie do tzw. „przełomu tarczycowego”.

Decyzję o włączeniu stosownego leczenia podejmuje lekarz. Zależy ona od stanu zdrowia pacjenta, jego możliwości oraz oczekiwań. Istnieje możliwość wprowadzenia leczenia:

• farmakologicznego, czyli przyjmowania leków tyreostatycznych, które hamują produkcję hormonów tarczycowych;
• jodem promieniotwórczym, które polega na kontrolowanym uszkodzeniu nadaktywnych komórek tarczycy po podaniu radioizotopu,
• operacyjnego, gdy istnieje konieczność usunięcia części lub całego gruczołu, np. przy podejrzeniu nowotworu złośliwego.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. D.R. Ferrier, Biochemia, Edra Urban & Partner, Wrocław 2018, s. 469–470.
2. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s.1274–1309.
3. V. Kumar i in., Robbins Patologia, tłum. W.T. Olszewski, Edra Urban & Partner, Wrocław 2019, s. 880–895.