Żelazo

 Pomiar stężenia żelaza w surowicy krwi . Żelazo (Fe) w organizmie wchodzi w skład: hemoglobiny (67%),  ferrytyny i hemosyderyny (30%)  oraz transferyny,  mioglobiny, cytochromów i katalaz. Ilość żelaza w organizmie zależy od: podaży w pokarmie, wchłaniania w przewodzie pokarmowym,  utraty  w przewodzie  pokarmowym, w drogach rodnych lub moczowych (utrata wraz z komórkami nabłonka)  oraz od rozmieszczenia żelaza w ustroju. Pomiar  stężenia żelaza w surowicy nie zawsze odzwierciedla poziom zapasów pierwiastka w ustroju. Jego stężenie wykazuje dobową zmienność,  nawet do 40%.  Istotny wpływ na wynik badania ma także obecność ostrych stanów zapalnych,  które w rezultacie prowadzą do obniżenia stężenia osoczowego żelaza, przy zachowaniu prawidłowych rezerw. Należy także pamiętać, że zmiany poziomu żelaza w surowicy obserwuje się dopiero w późniejszych etapach niedoboru tego pierwiastka. Stężenie fizjologiczne poziomu żelaza jest zmienne.  Średnie stężenie jest niższe u kobiet niż u mężczyzn, przy czym u kobiet wykazuje zmienność w przebiegu cyklu miesięcznego i spadek w drugiej połowie ciąży. Wraz z wiekiem u obu płci ulega  obniżeniu. U dzieci tuż po urodzeniu jest wyższe niż u dorosłych, potem spada i  między 3. a 7. rokiem życia osiąga poziom charakterystyczny dla dorosłych.Niedobór żelaza w organizmie prowadzi do niedokrwistości  z niedoboru żelaza i może wynikać z niedostatecznej podaży, np. w przypadku diety ubogiej w żelazo, zaburzenia wchłaniania,  okresu intensywnego wzrostu, ciąży lub przy niewyrównanej utracie w następstwie krwawień.Podwyższony poziom żelaza może być konsekwencją przedawkowania preparatów żelaza, hemolizy wewnątrznaczyniowej, chorób wątroby oraz hemochromatozy wrodzonej. 

Hemoliza zawyża wynik.  Zmienność dobowa stężenia żelaza dochodzi  do 40%. Oznaczenie zakłóca duże stężenia bilirubiny i trójglicerydów.  Czas oddzielenia surowicy od skrzepu nie powinien przekraczać 2 godzin.

Przyczyny wzrostu: niedokrwistość hemolityczna, wielokrotne przetoczenia krwi, hemochromatoza, nadmierna podaż (preparaty), niedokrwistość aplastyczna, zespół mielodysplastyczny, uszkodzenie wątroby (np. wirusowe zapalenia wątroby).

Przyczyny obniżenia:  zmniejszona podaż (achlorhydria,  resekcja żołądka, zaburzenia wchłaniania, biegunki), krwawienia z przewodu pokarmowego, dróg moczowych, obfite miesiączki, ostre stany zapalne, choroby przewlekłe (m. in. nowotwory).

Badanie żelaza to test diagnostyczny, który polega na pomiarze stężeń tego pierwiastka we krwi żylnej. Żelazo stanowi niezbędny element procesu syntezy hemoglobiny. To właśnie dzięki temu białku krwinki czerwone są w stanie skutecznie transportować tlen z płuc do tkanek całego organizmu. Hemoglobina warunkuje także czerwony kolor krwi. Poza hemoglobiną żelazo obecne jest również w poszczególnych enzymach, które uczestniczą w licznych procesach komórkowych. We krwi omawiany pierwiastek w większości występuje w formie związanej ze specyficznym białkiem transportowym – transferryną.

Żelazo dostarczane jest do organizmu wraz z pożywieniem, a następnie wchłaniane jest w jelicie cienkim. Najlepszą biodostępnością charakteryzuje się żelazo pochodzenia zwierzęcego – z tego powodu na rozwój niedoborów tego pierwiastka szczególnie narażone są osoby stosujące diety restrykcyjne, takie jak np. dieta wegetariańska lub wegańska. Niedobory żelaza mogą prowadzić do spadku ilości hemoglobiny oraz rozwoju niedokrwistości (nazywanej też anemią) wraz z charakterystycznym zestawem objawów chorobowych.

W przebiegu niektórych jednostek chorobowych może dochodzić również do wystąpienia zbyt wysokich stężeń żelaza we krwi. Zjawisko nadmiaru żelaza także związane jest z szeregiem dolegliwości chorobowych oraz zwiększa ryzyko wystąpienia poszczególnych komplikacji zdrowotnych.

Przeprowadzenie badania stężeń żelaza we krwi zaleca się wszystkim osobom, które doświadczają objawów typowych dla niedokrwistości. W konsekwencji niedoborów żelaza dochodzi do zaburzeń syntezy hemoglobiny w szpiku kostnym oraz rozwoju anemii. Objawy zbyt niskich stężeń hemoglobiny wynikają z niedostatecznej podaży tlenu do tkanek organizmu. Mogą one obejmować dolegliwości takie jak:

• Uogólnione pogorszenie samopoczucia,
• Zwiększona męczliwość,
• Bladość błon śluzowych i skóry,
• Uczucie duszności po wysiłku fizycznym,
• Przyspieszone tętno (tachykardia),
• Nadmierna senność w ciągu dnia,
• Wypadanie włosów,
• Bóle i zawroty głowy.

Badanie stężenia żelaza najczęściej wykonywane jest równocześnie z innymi testami diagnostycznymi, takimi jak np. morfologia krwi obwodowej. Dzięki oznaczeniu kilku parametrów oraz zestawieniu uzyskanych danych możliwe jest precyzyjne wykrycie przyczyn objawów chorobowych oraz sprawne włączenie skutecznego leczenia. W celu zaplanowania optymalnego panelu diagnostycznego najlepiej skonsultować się z lekarzem.

Normy wyników stężenia żelaza we krwi mogą nieznacznie różnić się pomiędzy poszczególnymi laboratoriami. Z tego powodu w celu weryfikacji otrzymanych danych należy zestawić wykryte poziomy żelaza z zakresem referencyjnym, który każdorazowo umieszczany jest na wydawanej pacjentowi dokumentacji. Warto pamiętać, że prawidłowe stężenia żelaza we krwi są różne dla kobiet i mężczyzn. Właściwa ocena przyczyn nieprawidłowych poziomów żelaza we krwi może wymagać dodatkowego oznaczenia innych parametrów oraz wzięcia pod uwagę dodatkowych obciążeń zdrowotnych – z tego powodu wyniki badania żelaza najlepiej skonsultować z lekarzem, który jednocześnie będzie w stanie zaplanować dalsze postępowanie leczniczo-diagnostyczne.

Niedobór żelaza, czyli zbyt niskie stężenie tego pierwiastka we krwi może wynikać z wielu czynników. Jedną z częstszych przyczyn tego zjawiska jest niedostateczna podaż żelaza w diecie, co najczęściej dotyczy osób stosujących dietę wegetariańską oraz wegańską. Kolejnym źródłem niedoboru żelaza mogą być przedłużające się krwawienia, wynikające na przykład z wrzodów przewodu pokarmowego lub rozwijających się tam nowotworów. Intensywne, krótkie krwawienia (np. w przypadku obfitych miesiączek lub na skutek rozległego urazu) także mogą prowadzić do obniżenia się stężeń żelaza we krwi.

Niektóre choroby układu pokarmowego mogą skutkować obniżoną zdolnością organizmu do przyswajania omawianego pierwiastka ze spożywanych produktów – zjawisko to także może być przyczyną niedoborów żelaza we krwi. Kolejną przyczyną niskiego żelaza we krwi może być przewlekłe stosowanie określonych leków jak, jak np. IPP (inhibitorów pompy protonowej), które stosowane są w leczeniu wrzodów żołądka oraz nadkwasoty.

Nadmiar żelaza, w porównaniu z niedoborami tego pierwiastka jest zjawiskiem występującym względnie rzadko. Przyczyną tej nieprawidłowości mogą być intensywne przetoczenia krwi podczas operacji chirurgicznych lub nadmierna, nieprawidłowa suplementacja tego pierwiastka, niezgodna z zaleceniami lekarskimi.

Za rozwój nadmiaru żelaza w organizmie mogą odpowiadać także określone choroby genetyczne, które skutkują występowaniem zaburzeń metabolizmu żelaza, jak np. hemochromatoza. Dodatkowo, podwyższone stężenia omawianego pierwiastka mogą występować w przebiegu niektórych chorób, m.in. marskości wątroby, niewydolności serca, niewydolności nerek, cukrzycy lub RZS (reumatoidalnego zapalenia stawów).

Właściwie zbilansowana dieta jest najprostszym, najbardziej skutecznym sposobem na uniknięcie rozwoju niedoborów żelaza oraz związanych z nimi powikłań zdrowotnych. Najlepszym źródłem żelaza są produkty pochodzenia zwierzęcego, jednak możliwe jest zastąpienie ich produktami roślinnymi, w których także występują duże ilości tego pierwiastka.

W celu zapobieganie niedoborom żelaza w swoim codziennym jadłospisie należy uwzględnić produkty bogate w żelazo, takie jak m.in.:

• Wątróbka wołowa i wieprzowa,
• Kaszanka,
• Nerki zwierzęce,
• Fasola,
• Szpinak,
• Soczewica,
• Jaja kurze.