Fluor w organizmie – czym skutkuje jego nadmiar i niedobór?

Fluor w organizmie jest potrzebny do optymalnego rozwoju zębów i kości. Stosowany w prawidłowych dawkach jest bezpieczny, pozytywnie wpływa na organizm i nie powoduje negatywnych skutków zdrowotnych. Warto jednak wiedzieć, że nadmierne ilości fluoru wywierają liczne toksyczne działania. Przewlekła fluoroza może prowadzić m.in. do deformacji kości, defektów szkliwa zębów oraz uszkodzeń układu nerwowego.

Fluor – właściwości. Jaką rolę pełni w organizmie człowieka?

Fluor jest niemetalem. Zalicza się do jednych z najbardziej aktywnych pierwiastków, przez co nie występuje w przyrodzie w stanie wolnym, a w postaci licznych związków. W temperaturze pokojowej jest trującym żółto-zielonym gazem o charakterystycznym ostrym, zapachu. Związki fluoru występują w przyrodzie powszechnie. Znajdują się w glebie, wodach gruntowych i powierzchniowych, powietrzu i organizmach żywych. Przez człowieka wykorzystywane są w wielu gałęziach przemysłu, w elektrowniach jądrowych i medycynie.

Fluor w organizmie ludzkim pełni szereg istotnych funkcji. Jest niezbędny do prawidłowego rozwoju kości i zębów. Stymuluje powstawanie nowej tkanki kostnej i uczestniczy w przemianach fosforanu wapnia do apatytu, będącego głównym mineralnym składnikiem kości. Fluor zwiększa mineralizację tkanki zębów, ogranicza wzrost bakterii próchnicotwórczych, wspomaga remineralizację i zwiększa odporność zębów na działanie kwaśnego środowiska w jamie ustnej, dzięki czemu zapobiega próchnicy. U dzieci, większość dostarczanego fluoru, wykorzystywana jest w procesach rozwojowych kości i zębów. U osób dorosłych natomiast, fluor potrzebny jest do przebudowy kości.

Związki fluoru są wykorzystywane w stomatologii (są rekomendowane w profilaktyce domowej oraz profesjonalnej w gabinecie stomatologicznym, jako forma zapobiegania próchnicy), w leczeniu przeciwnowotworowym (fluorouracyl czyli fluorowana pochodna pirymidyna stosowana w terapii wielu nowotworów) oraz w leczeniu zakażeń układu moczowego (fluorochinolony np. ciprofloksacyna czy norfloksacyna).

Zawartość fluoru w ludzkim organizmie wynosi około 3 mg/kg masy ciała. Zapotrzebowanie na fluor zależy od wieku, płci i wagi. Niemowlętom, w ich pierwszych miesiącach życia, wystarcza ilość fluoru zawartego w mleku matki. Za wystarczające spożycie fluoru dla niemowlaków w wieku 7-11 miesięcy uważa się wartość 0,5 mg/dobę. Dla dzieci od 1 do 3 r.ż. – 0,7 mg/dobę, 4-6 r.ż. – 1 mg/dobę, a 7-9 r.ż. – 1,2 mg/dobę. Zarówno dla chłopców, jak i dziewczynek w wieku 10-12 lat, wystarczające spożycie fluoru osiąga wartość 2 mg/dobę, a dla młodzieży do 18 lat – 3 mg/dobę. Taka sama ilość fluoru będzie odpowiednia dla dorosłych kobiet, niezależnie od wieku, również kobiet ciężarnych i karmiących piersią. Dla dorosłych mężczyzn natomiast, optymalne spożycie fluoru wynosi 4 mg/dobę.

Jak sprawdzić poziom fluoru w organizmie?

Oznaczenie poziomu fluoru w surowicy krwi możesz wykonać w DIAGNOSTYCE. Takie badanie wykonuje się głównie w celu monitorowania stężenia fluoru w okresie stosowania preparatów z fluorem w profilaktyce chorób zębów. Oznaczenie stężenia fluoru w surowicy wykonuje się po pobraniu krwi żylnej, tak jak w przypadku wielu badań laboratoryjnych. Badanie nie wymaga żadnego specjalnego przygotowania.

Nadmiar fluoru w organizmie – czy fluor jest szkodliwy?

Fluor jest niezbędny do prawidłowego rozwoju i budowy kośćca oraz zębów. Dostarczany do organizmu w prawidłowych dawkach, jest bezpieczny i nie niesie żadnego zagrożenia dla zdrowia. Niemniej jednak, warto wiedzieć, że fluor jest pierwiastkiem silnie toksycznym. Duże ilości fluoru hamują oddychanie tkankowe i generują duże ilości wolnych rodników, przez co wywołują stres oksydacyjny. Wywierają negatywy wpływ na przemiany węglowodanów, lipidów, białek, upośledzają tolerancję glukozy oraz syntezę hormonów przytarczyc, tarczycy i przysadki mózgowej. Toksyczność i szkodliwość fluoru zależy od jego dawki oraz czasu narażenia na jego nadmiar.

U ludzi, częściej niż ostre zatrucie fluorem, spotyka się przewlekłą fluorozę. Pierwszym objawem zatrucia fluorem są kredowobiałe plamki pojawiające się na emalii zębów. (tzw. szkliwo plamkowate). W bardziej nasilonych postaciach zaburzenia, może dochodzić do powstania rozległych, rdzawych lub brunatnych plam i pasm. Szkliwo ciemnieje i pęka, a zęby stają się podatne na złamania. Nadmiar fluoru prowadzi również do upośledzenia metabolizmu kości i nieprawidłowości syntezy kolagenu. Dochodzi do nieprawidłowej mineralizacji tkanki kostnej. Kości stają się bardziej kruche, a więzadła są mniej elastyczne. Mogą pojawić się dolegliwości bólowe stawów i ograniczenie ruchomości. Efektem zatrucia fluorem są zaburzenia gospodarki wapnia, magnezu oraz fosforu. Zwiększa również absorpcję glinu, a związki fluorkowo-glinowe cechują się toksycznymi właściwościami.

Nadmiar fluoru w organizmie wywiera także negatywny wpływ na funkcjonowanie rozmaitych narządów, np. nerek, które są odpowiedzialne za usuwanie fluoru z organizmu, przez co stają się bardziej narażone na jego toksyczne działanie. Nadmiar fluoru prowadzi do uszkodzenia nabłonka kanalików nerkowych, zmian przerostowych i zanikowych miąższu nerek i z biegiem czasu efektem może być niewydolność nerek. Kolejnym narządem narażonym na zbyt wysoki poziom fluoru jest wątroba, w której dochodzi do powstania zmian zapalnych (a w skrajnych przypadkach nawet zmian martwiczych), hamowania syntezy białek i upośledzenia jej funkcji detoksykacyjnych. Fluor wykazuje także działanie neurotoksyczne. Jego nadmierne ilości mogą powodować neurodegenerację móżdżka, hipokampa i kory mózgu. Negatywnie wpływa na syntezę neurotransmiterów i ich receptory w mózgu. Przewlekłe narażenie na duże dawki fluoru są również szkodliwe dla układu mięśniowego oraz rozrodczego, zwiększając ryzyko bezpłodności i poronień. Nadmiar fluoru jest również toksyczny dla płodu.

Wśród objawów ostrego zatrucia fluorem wymienia się: ślinotok, łzawienie, wymioty i biegunkę, drżenie mięśniowe, zaburzenie czynności układu krążenia i oddechowego. Wdychanie fluorków może skutkować kaszlem, dusznością i uszkodzeniem układu oddechowego. Może pojawić się gorączka, dreszcze, ból w klatce piersiowej, objawy neurologiczne oraz zmiany skórne.

W skrajnych, bardzo ciężkich przypadkach fluorozy (zatrucia fluorem), skutkiem może być nawet zgon.

Przyczyny nadmiaru fluoru w organizmie

Do przyczyn narażenia na nadmierne ilości fluoru i zatrucia (zarówno ostrego jak i przewlekłego) zalicza się zbyt wysokie spożycie fluoru wraz z dietą oraz ekspozycję na szkodliwe związki fluoru w efekcie zanieczyszczenia środowiska. Ostre zatrucia fluorem u ludzi mogą być też spowodowane przypadkowym lub samobójczym spożyciem środków zawierających fluorki.

Przyczyną fluorozy u niemowląt może być przygotowywanie mleka modyfikowanego na wodzie bogatej w fluor czy nakładanie na szczoteczkę do zębów zbyt dużych ilości pasty.

Objawy i skutki niedoboru fluoru w organizmie

Skutkiem zbyt małego spożycia fluoru jest zmniejszenie wytrzymałości kości oraz obniżenie twardości szkliwa zębów. Niedobory fluorków prowadzą do hipomagnezemii i demineralizacji tkanki kostnej. Za niskie spożycie fluoru w wieku rozwojowym może prowadzić do wzrostu podatności szkliwa na działanie kwaśnego środowiska w jamie ustnej. Warto pamiętać, że mimo udowodnionej toksyczności fluoru, jego pozytywne oddziaływanie na organizm (w odpowiednich dawkach) także jest udowodnione. WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) rekomenduje profilaktyczne stosowanie fluorków w zapobieganiu chorobie próchnicowej, podkreślając skuteczność i bezpieczeństwo takich preparatów.

Jeśli masz wątpliwości co do stosowania pasty z fluorem, zawsze warto zapytać o radę swojego dentystę.

Przyczyny niedoboru fluoru w organizmie

Przyczyną niedoboru fluoru w organizmie jest jego niedostateczne spożycie. Pamiętaj, że podstawowym sposobem zapobieganie chorobie próchnicowej jest codzienne (dwukrotne) szczotkowanie zębów pastą z fluorem.

Fluor w organizmie człowieka – co obniża jego poziom, a co go zwiększa?

Fluor jest przyswajany głównie poprzez drogę pokarmową. Podstawowym źródłem fluoru dla człowieka jest woda pitna. Zawartość fluoru w żywności jest zwykle niewielka, z wyjątkiem potraw przygotowywanych na fluorkowanej wodzie. Za dobre źródło fluoru uważa się herbatę, produkty zbożowe, sery podpuszczkowe, warzywa liściaste, ryby morskie, orzechy oraz ziemniaki. Fluor dostaje się także do organizmu, dzięki pastom do zębów, zawierającym fluor w postaci fluorku sodu lub monofluorofosforanu. Wchłanianie fluoru z past do zębów jest prawie całkowite, z wody pitnej wynosi ponad 90%, a z żywności waha się między 30 a 60%, w zależności od regionu i rodzaju spożywanych posiłków.

Efektywność absorpcji fluoru z żywności ulega zmniejszeniu, przy obecności magnezu, fosforu i glinu.

Sprawdź również artykuły:

1. Krzem w organizmie
2. Magnez w organizmie
3. Cynk w organizmie

Bibliografia:

• Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie – pod red. M. Jarosza, E. Rychlik, K. Stoś, J. Charzewskiej
• „Korzystne i szkodliwe działanie fluoru” – I. Błaszczyk, E. Ratajczak- Kubiak, E. Birkner
• „Fluoroza u człowieka i zwierząt” – M. Palczewska-Komsa, E. Kalisińska, M. Szmidt, A. Stogiera
• „Indywidualna profilaktyka fluorkowa u dzieci i młodzieży – rekomendacje polskich ekspertów” – U. Kaczmarek, T. Jackowska, M. Mielnik-Błaszczak, A. Jurczak, D. Olczak-Kowalczyk