Grypa hiszpanka – objawy i przebieg. Historia epidemii grypy hiszpanki

Hiszpanka, określana również jako pandemia grypy z 1918 roku, stanowi jeden z najbardziej tragicznych i wpływowych wydarzeń w historii medycyny. Wywołana przez wariant wirusa grypy A H1N1, śmiercionośna epidemia rozprzestrzeniła się na całym świecie. Zainfekowała około jednej trzeciej globalnej populacji i przyczyniła się do śmierci dziesiątek milionów ludzi. Pomimo upływu ponad wieku od tej katastrofalnej pandemii, jej przebieg oraz długofalowe skutki na zdrowie publiczne wciąż dostarczają cennych lekcji, które mogą kształtować nasze podejście do zarządzania przyszłymi kryzysami zdrowotnymi.

Geneza grypy hiszpanki

Choć sama nazwa „grypa hiszpańska” sugeruje, że epidemia rozpoczęła się w Hiszpanii, to w rzeczywistości jej źródło pozostaje niejasne. Niektóre badania wskazują, że pierwsze udokumentowane przypadki choroby miały miejsce już w 1916 roku wśród żołnierzy stacjonujących we Francji i w Anglii, jednak zostały one wówczas zlekceważone jako „drobne infekcje dróg oddechowych”. Dopiero w 1918 roku, gdy epidemia wybuchła na szeroką skalę, zaczęto łączyć te wcześniejsze ogniska z nadchodzącą katastrofą.

Naukowcy uważają, że ten agresywny wariant wirusa grypy A H1N1 najprawdopodobniej powstał w organizmach zwierząt, takich jak świnie lub ptaki wodne, a następnie przeniósł się na ludzi. Ta nowa, bardziej zjadliwa, odmiana wirusa okazała się wyjątkowo groźna, ponieważ ludzki układ odpornościowy nie był w stanie jej rozpoznać i skutecznie z nią walczyć.

📌 Zobacz także: Grypa typu A – choroba, która nie daje o sobie zapomnieć

Przebieg epidemii grypy hiszpanki

Pandemia grypy hiszpanki przebiegała w trzech następujących po sobie falach:

Pierwsza fala (wiosna 1918)

Pierwsza fala epidemii, która pojawiła się wczesną wiosną 1918 roku, charakteryzowała się stosunkowo łagodnymi objawami i niską śmiertelnością. Początkowo wielu lekarzy i urzędników nie traktowało tej choroby poważnie, uznając ją za „zwykłą grypę”.

Druga fala (jesień 1918)

Kilka miesięcy później, latem 1918 roku, nastąpiła druga, znacznie groźniejsza fala epidemii. Tym razem objawy były dużo poważniejsze, a śmiertelność sięgała nawet 20% wśród zakażonych. Wirus grypy okazał się wyjątkowo zjadliwy – powodował krwotoki z różnych narządów, sinicę skóry oraz szybko postępujące zapalenie płuc, które często prowadziło do zgonu.

Trzecia fala (zima 1918/1919)

Trzecia i ostatnia fala grypy hiszpanki miała miejsce zimą 1918/1919 roku. Chociaż była mniej śmiercionośna niż druga fala, pochłonęła wiele ofiar, szczególnie wśród młodych, zdrowych dorosłych w wieku 20-40 lat – to grupa, która zwykle jest najmniej podatna na ciężki przebieg grypy.

Grypa hiszpanka – objawy

Objawy grypy hiszpanki to m.in.:

1. Gorączka – często bardzo wysoka, dochodząca do 40°C.
2. Bóle mięśni i stawów – silne bóle ciała, szczególnie w nogach i plecach.
3. Ogólne osłabienie – pacjenci odczuwali skrajne zmęczenie i brak energii.
4. Bóle głowy – często intensywne.
5. Kaszel – suchy kaszel, który z czasem mógł stać się wilgotny i prowadzić do odkrztuszania plwociny z krwią.
6. Ból gardła – ostry, intensywny ból.
7. Duszności – wiele przypadków rozwijało się w kierunku zapalenia płuc, co prowadziło do trudności w oddychaniu.
8. Sinica – skóra pacjentów, szczególnie wokół ust i paznokci, przybierała niebieskawy odcień z powodu niedotlenienia.
9. Krwotoki – niektórzy pacjenci mieli krwotoki z nosa, dziąseł, a nawet wewnętrzne krwawienia.
10. Objawy neurologiczne – w niektórych przypadkach odnotowano zaburzenia świadomości, majaczenie, a także zmiany nastroju.

Chociaż większość osób chorowała na grypę w sposób typowy, u dużej części pacjentów występowały bardzo ciężkie objawy układu oddechowego, które prowadziły do szybkiego pogorszenia stanu zdrowia, zapalenia płuc i niewydolności oddechowej. Wiele zgonów następowało w ciągu kilku dni od wystąpienia pierwszych objawów.

Przyczyny wysokiej śmiertelności

Naukowcy do dziś nie są w pełni zgodni, co dokładnie sprawiło, że grypa hiszpanka okazała się tak zabójcza. Jedną z teorii jest nadmierna reakcja układu odpornościowego, określana mianem „burzy cytokinowej”, która prowadziła do poważnych powikłań, takich jak krwotoczne zapalenie płuc.

Dodatkowo, czynniki takie jak niedożywienie, złe warunki sanitarne oraz ograniczony dostęp do opieki medycznej w czasie I wojny światowej i tuż po jej zakończeniu, z pewnością przyczyniły się do wysokiej śmiertelności wśród zarażonych. Warto również podkreślić, że grypa hiszpanka atakowała w szczególności osoby w sile wieku, czyli grupę, która zwykle jest najmniej narażona na ciężki przebieg chorób zakaźnych.

Wyzwania w diagnozie i w leczeniu grypy hiszpanki

Epidemia grypy hiszpanki przypadła na okres, gdy medycyna borykała się z ogromnymi ograniczeniami. Lekarze musieli polegać wyłącznie na objawach klinicznych, ponieważ nie dysponowali jeszcze odpowiednimi narzędziami diagnostycznymi, takimi jak testy molekularne czy hodowle wirusów. Możliwości leczenia były również bardzo ograniczone – nie istniały wówczas żadne skuteczne leki przeciwwirusowe ani szczepionki. Personel medyczny mógł jedynie stosować leczenie objawowe, takie jak podawanie leków przeciwgorączkowych, nawadnianie oraz próby zwalczania infekcji. Niestety, niektóre z ówczesnych metod terapeutycznych, takie jak upusty krwi czy przedawkowanie aspiryny, okazały się wręcz szkodliwe dla pacjentów.

📌 Dowiedz się więcej o teście na grypę typu A i B antygeny.

Lekcje na przyszłość

Epidemia grypy hiszpanki dostarczyła wielu cennych lekcji, które mogą kształtować nasze podejście do zarządzania kryzysami zdrowotnymi:

1. Szybka reakcja i skuteczna komunikacja – kluczem jest natychmiastowe reagowanie na pojawiające się zagrożenia oraz otwarta, przejrzysta komunikacja z opinią publiczną. Ukrywanie lub bagatelizowanie problemów może mieć katastrofalne skutki.
2. Rozwój narzędzi diagnostycznych i terapeutycznych – postęp w dziedzinie medycyny, w tym opracowanie skutecznych testów oraz leków przeciwwirusowych, jest kluczowy dla efektywnej walki z nowymi patogenami.
3. Wzmocnienie systemów ochrony zdrowia – pandemia unaoczniła konieczność inwestowania w silne, dobrze przygotowane systemy opieki zdrowotnej, zdolne do sprawnego reagowania na zagrożenia epidemiologiczne.
4. Prewencja i edukacja społeczna – działania zapobiegawcze, takie jak kwarantanna, noszenie maseczek czy higiena rąk, okazały się kluczowe w powstrzymywaniu rozprzestrzeniania się grypy hiszpanki. Edukacja społeczna w tym zakresie ma ogromne znaczenie.

Choć epidemia hiszpanki należy do przeszłości, jej tragiczna spuścizna wciąż rzuca cień na nasze zrozumienie i gotowość do radzenia sobie z zagrożeniami zdrowotnymi. Tylko poprzez wyciąganie wniosków z tej bolesnej lekcji historii możemy mieć nadzieję na lepsze przygotowanie się na przyszłe wyzwania.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska