Herpangina – objawy, przyczyny, leczenie

Herpangina to ostra, wirusowa choroba zakaźna, najczęściej występująca u małych dzieci. Wywołują ją wirusy Coxsackie. Schorzenie zazwyczaj ustępuje samoistnie, ale jego objawy mogą być bardzo uciążliwe – choroba charakteryzuje się nagłym początkiem, wysoką gorączką oraz bolesnymi pęcherzykami i owrzodzeniami zlokalizowanymi w tylnej części gardła.

Herpangina – co to za choroba?

Herpangina, zwana inaczej opryszczkowym zapaleniem gardła, jest ostrą chorobą infekcyjną. Schorzenie wywołują głównie wirusy Coxsackie (należące do rodziny picornaviridae, rodzaj enterowirusy), będące drugim (po rynowirusach) czynnikiem wywołującym zakażenia wirusowe u ludzi.

Wirusy Coxsackie posiadają materiał genetyczny w postaci jednoniciowego RNA, który zamknięty jest w symetrycznej, dwudziestościennej strukturze białkowej (kapsydzie), zbudowanej z czterech różnych białek wirusowych. Patogeny nie posiadają lipidowej otoczki, co sprawia, że są wyjątkowo stabilne i odporne na działanie kwasów (w tym kwasu żołądkowego). Wirusy te wykazują także dużą odporność na typowe środki dezynfekujące, takie jak alkohol czy detergenty, co pozwala im przez długi czas przetrwać w środowisku o temperaturze pokojowej. Po raz pierwszy zostały opisane w 1948 roku przy okazji badań nad wirusem polio, kiedy zauważono, że wywołują objawy przypominające poliomyelitis. Swoją nazwę wirusy zawdzięczają amerykańskiemu miastu Coxsackie, gdzie zostały po raz pierwszy wyizolowane.

Warto przeczytać: https://diag.pl/pacjent/artykuly/wirusowe-zapalenie-gardla-jak-sobie-z-nim-radzic/

Herpangina u dzieci jest zjawiskiem powszechnym – w populacji pediatrycznej najczęściej diagnozuje się ją u osób w wieku od 3 do 10 lat. Herpangina u dorosłych występuje rzadziej i ma łagodniejszy przebieg. Obecnie nie ma dostępnej skutecznej szczepionki chroniącej przed wirusami Coxsackie, które wywołują herpanginę.

Herpangina – przyczyny

Czynnikiem najczęściej wywołującym herpanginę są określone wirus Coxsackie z grupy A, a także wirusy Coxsackie grupy B, echowirus i enterowirus 71.  Częstą chorobą związaną z herpanginą jest choroba dłoni, stóp i ust (HFMD, ang. Hand, foot and mouth disease), którą wywołują wirus Coxsackie A6, A16 i enterowirus 71). Patogeny rozprzestrzeniają się drogą kropelkową – to znaczy, że przenoszą się poprzez mikroskopijne krople śliny lub wydzieliny z dróg oddechowych, które uwalniane są podczas kaszlu, kichania, mówienia, a nawet oddychania. Do zakażenia dochodzi również drogą jelitową w wyniku kontaktu z zanieczyszczonymi rękami, przedmiotami lub powierzchniami, zwłaszcza jeśli nie są przestrzegane podstawowe zasady higieny. Okres wylęgania wirusa wynosi od 3 do 6 dni.

Na zakażenie szczególnie narażone są małe dzieci, zwłaszcza te, uczęszczające do żłobków, przedszkoli oraz innych placówek opiekuńczo-wychowawczych, gdzie kontakt między dziećmi jest bardzo bliski i intensywny. W takich środowiskach dzieci często dzielą się zabawkami, jedzą przy wspólnych stolikach, a także dotykają tych samych powierzchni, co sprzyja transmisji wirusa. Dodatkowo, małe dzieci często nie mają jeszcze dobrze wykształconych nawyków higienicznych – nie zakrywają ust podczas kaszlu, często wkładają ręce i przedmioty do buzi i rzadko myją ręce w sposób dokładny i regularny. Z tego powodu kontrolowanie rozprzestrzeniania się infekcji wśród dzieci bywa bardzo trudne, a pojedynczy przypadek może doprowadzić do niewielkich ognisk epidemicznych w przedszkolach czy żłobkach. Z tego powodu, bardzo ważne jest promowanie higieny rąk u dzieci i personelu opiekującego się nimi, a także czasowe izolowanie chorego dziecka do momentu, aż ustąpią objawy, by ograniczyć transmisję wirusa w grupie.

Herpangina – objawy

Herpangina charakteryzuje się gwałtownym początkiem – zwykle pojawia się wysoka gorączka, której może towarzyszyć złe samopoczucie, ból głowy, brak apetytu, wymioty oraz ostry ból gardła. Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów jest ból podczas połykania (odynofagia), który może być na tyle nasilony, że dziecko odmawia jedzenia i picia, co zwiększa ryzyko odwodnienia.

W ciągu pierwszych 1.–2. dni od wystąpienia gorączki pojawiają się zmiany (w liczbie od kilku do kilkunastu sztuk) w jamie ustnej – początkowo są to drobne, czerwone plamki zlokalizowane głównie w jej tylnej części: na podniebieniu miękkim, języczku, migdałkach podniebiennych oraz łukach podniebienno‑gardłowych (zmiany nie występują w jamie ustnej i na języku). Wykwity szybko przekształcają się w drobne, otoczone czerwoną obwódką, szarawe pęcherzyki o średnicy 1–2 mm, które następnie pękają, tworząc bolesne, płytkie owrzodzenia o średnicy powyżej 5 mm. U niektórych chorych występuje także nadmierne ślinienie się oraz ból szyi, zwłaszcza przy ruchach głowy. U dzieci mogą również pojawić się objawy ogólne, takie jak drażliwość, ospałość czy bóle mięśni. Może dojść również do zapalenia ślinianek i powiększenia węzłów chłonnych szyjnych.

Przeczytaj także: https://diag.pl/pacjent/artykuly/zapalenie-krtani-co-prowadzi-do-rozwoju-tej-choroby/

U osób z obniżoną odpornością niekiedy pojawiają się zmiany pęcherzykowe na pośladkach, stopach i dłoniach (w przypadku koinfekcji wirusem wywołującym chorobę dłoni, stóp i jamy ustnej).

Herpangina – diagnostyka

Herpangina powoduje zmiany o charakterze pęcherzykowo-pęcherzowym i zwykle nie wymaga wykonywania specjalistycznych badań. Lekarz, na podstawie wywiadu oraz badania fizykalnego, najczęściej jest w stanie zdiagnozować schorzenie. W niektórych przypadkach może zadecydować o konieczności wykonania badań wirusologicznych, badań krwi czy wymazu z gardła w celu potwierdzenia rozpoznania/wykluczenia innych schorzeń.

Herpangina – ile trwa choroba?

Choroba ma zazwyczaj łagodny przebieg i ustępuje samoistnie w ciągu trzech do siedmiu dni. Po tym czasie większość objawów całkowicie ustępuje. W bardzo rzadkich przypadkach może dojść do powikłań, z których najczęstsze to odwodnienie wynikające z niedostatecznego przyjmowania płynów. W takich sytuacjach może być konieczna pomoc lekarza, który oceni stan zdrowia chorego i ewentualnie zaleci nawodnienie dożylne.

Herpangina – leczenie

Leczenie herpanginy opiera się przede wszystkim na łagodzeniu objawów, ponieważ nie ma dostępnych, w pełni skutecznych leków przeciwwirusowych, działających bezpośrednio na wirusy Coxsackie, które są przyczyną choroby. Głównym celem terapii jest więc poprawa komfortu chorego oraz zapobieganie odwodnieniu.

W przypadku gorączki i bólu gardła zaleca się stosowanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych wskazanych przez lekarza (ich dawkowanie powinno być zgodne z wiekiem chorego i wskazaniami specjalisty). Środki te poprawiają samopoczucie: obniżają temperaturę, ale również zmniejszają ból przy przełykaniu, co może ułatwić przyjmowanie płynów i pokarmów.

Preparaty stosowane miejscowo w leczeniu schorzenia zazwyczaj zawierają kombinację substancji o różnorodnym działaniu. W ich skład wchodzą środki antyseptyczne, a także substancje o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym i znieczulającym miejscowo. Często dodatkowo zawierają składniki łagodzące objawy, takie jak np. przekrwienie błony śluzowej gardła. Jednak ich stosowanie należy skonsultować z lekarzem, zwłaszcza, jeśli herpangina rozwinęła się u dziecka.

Ważne, aby choremu zapewnić odpowiednie warunki do odpoczynku i regeneracji. Należy ubierać go lekko i wygodnie, aby zapobiec przegrzaniu organizmu. Przewiewne ubrania z naturalnych materiałów, takich jak bawełna, pozwalają skórze oddychać i pomagają w utrzymaniu optymalnej temperatury ciała.

Sprawdź również: https://diag.pl/pacjent/artykuly/domowe-sposoby-na-bol-gardla-12-skutecznych-metod/

W trakcie choroby bardzo istotne jest nawadnianie organizmu – jest to szczególnie istotne u osób, które z powodu bólu często unikają picia. Najlepiej sprawdzają się chłodne lub letnie napoje, które nie podrażniają zmienionego zapalnie gardła – dobrze tolerowana jest woda czy słaba herbata. Ulgę może przynieść także chłodne mleko lub delikatne napoje mleczne, jeśli dziecko je dobrze znosi. W przypadku gorączki i zmniejszonego apetytu warto sięgnąć po płyny zawierające elektrolity, zapobiegające zaburzeniom równowagi elektrolitowej organizmu. Należy natomiast unikać napojów gorących, gazowanych oraz kwaśnych (takich jak soki cytrusowe), ponieważ mogą one dodatkowo podrażniać bolesne zmiany w gardle i utrudniać picie.

W trakcie choroby warto wprowadzić dietę niepodrażniającą, opartą na miękkich i chłodnych produktach. Najlepiej tolerowane są potrawy łagodne w smaku, o kremowej konsystencji. Należy unikać pokarmów gorących, ostrych, kwaśnych oraz twardych, które mogą dodatkowo uszkodzić zmienioną zapalnie śluzówkę jamy ustnej i gardła.

Herpangina – powikłania

Powikłania herpanginy zdarzają się stosunkowo rzadko. Najpowszechniejszym powikłaniem jest odwodnienie oraz zaburzenia równowagi elektrolitowej, zwłaszcza u najmłodszych dzieci, które mają trudności z przyjmowaniem płynów z powodu bólu gardła. Czasami mogą pojawić się wtórne zakażenia bakteryjne w jamie ustnej i gardle, a także zapalenie ucha środkowego. W bardzo rzadkich przypadkach herpangina może prowadzić do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, a jeszcze rzadziej do zapalenia mięśnia sercowego lub porażenia nerwów czaszkowych, które opisano jedynie w pojedynczych przypadkach.

Herpangina a angina

Mimo podobnych nazw, herpangina i angina (czyli ostre paciorkowcowe zapalenie gardła) to dwie różne choroby, które mogą dawać podobne objawy, takie jak ból gardła i gorączka, ale różnią się przede wszystkim przyczyną i wyglądem zmian:

• herpangina jest wywoływana przez wirusy z grupy enterowirusów (wirusy Coxsackie). Natomiast angina to infekcja bakteryjna, najczęściej spowodowana przez Streptococcus pyogenes (paciorkowca grupy A);
• herpangina często zaczyna się nagle, chory ma wysoką gorączkę, której towarzyszy silny ból gardła, wymioty i brak apetytu. Charakterystyczne są drobne pęcherzyki i owrzodzenia zlokalizowane głównie w tylnej części gardła – na migdałkach, podniebieniu miękkim i łukach podniebiennych. W anginie natomiast gardło i migdałki są silnie zaczerwienione i obrzęknięte (ale nie występują pęcherzyki jak w herpanginie), często z obecnością ropnych nalotów. Gorączka i ból gardła są również intensywne;
• herpangina jest chorobą wirusową, więc leczenie ma charakter objawowy – podaje się leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe oraz dba o nawodnienie i odpoczynek. Angina wymaga leczenia antybiotykiem.