Hipotensja – przyczyny i objawy niedociśnienia

Dla prawidłowego funkcjonowania wszystkich tkanek i narządów konieczne jest zaopatrzenie ich w niezbędny do życia tlen oraz substancje odżywcze. Są one dostarczane do wszystkich komórek naszego organizmu za pomocą rozbudowanej sieci naczyń krwionośnych: tętnic, żył i naczyń włosowatych, które wraz z sercem tworzą układ krwionośny. W układzie tym serce odgrywa rolę pompy, która bezustannie tłoczy krew. Serce podejmuje pracę już w okresie prenatalnym około 6-7 tygodnia ciąży i pracuje nieprzerwanie przez całe nasze życie. Zaburzenia pracy serca i wynikające z nich nieprawidłowe krążenie krwi mogą niekorzystnie wpłynąć na funkcjonowanie organizmu i stan naszego zdrowia. Do utrzymania prawidłowych funkcji życiowych ustroju niezbędne jest nie tylko to, by serce pracowało, lecz by pracowało w sposób prawidłowy, tłocząc krew pod odpowiednim ciśnieniem.

Ciśnienie krwi historycznie

Początki pomiarów ciśnienia krwi sięgają roku 1733, kiedy to Stephen Hales, angielski duchowny, który prowadził także badania z zakresu botaniki i fizjologii, po wprowadzeniu mosiężnej rurki połączonej ze szklaną kapilarą do tętnicy nogi konia zaobserwował wzrost słupa krwi do „8 stóp i 3 cale nad poziomem lewej komory”, dokonując tym samym pierwszego w historii pomiaru ciśnienia krwi. Niemal 100 lat później, w 1828 roku Jean Léonard Marie Poiseuille skonstruował pierwszy manometr rtęciowy przeznaczony do pomiaru ciśnienia tętniczego. W kolejnych latach projekt Poiseuille’a został ulepszony i rozwinięty przez Carla Ludwiga o możliwość śledzenia wyników pomiaru w czasie rzeczywistym i zapisu fali ciśnienia tętniczego za pomocą kimografu. Uzyskany zapis wyglądał podobnie do tych wykorzystywanych w praktyce klinicznej współczesnej intensywnej terapii. 

Definicja prawidłowego ciśnienia krwi o nieprzekraczających wartościach 140 mmHg w przypadku skurczowego i 90 mm Hg w przypadku rozkurczowego ciśnienie krwi została po raz pierwszy zaproponowana w trzecim raporcie Wspólnego Komitetu Krajowego ds. Wykrywania, Oceny i Leczenia Wysokiego Ciśnienia Krwi w 1984 roku w Stanach Zjednoczonych.

Obecnie powszechnie akceptowany jest niekorzystny wpływ podwyższonych wartości ciśnienia krwi na zdrowie, a nadciśnienie jest istotnym czynnikiem ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych i mózgowo-krążeniowych. Niestety jednak świadomość większości osób w zakresie prawidłowego ciśnienia krwi ogranicza się do znajomości górnych granic normy, sprowadzając troskę o zdrowie sercowo-naczyniowe do zapobiegania i leczenia choroby nadciśnieniowej. Jednak równie istotnym i mogącym negatywnie wpłynąć na zdrowie jest stan określany jako hipotensja, w którym obserwuje się zbyt niskie ciśnienie krwi.

Czym jest hipotensja? Jakie są jej objawy i możliwe metody leczenia?

Jak działa serce?

Odpowiedź na to pytanie wydaje się prosta; dzięki rytmicznym skurczom serce tłoczy krew do naczyń krwionośnych, które następnie rozprowadzają ją po całym organizmie. Jednak dla zrozumienia czym jest hipotensja, przedstawioną powyżej odpowiedź musimy uzupełnić o kilka istotnych informacji. 

Ciśnienie krwi jest modulowane za pomocą dwóch głównych czynników: rzutu serca i całkowitego obwodowego oporu naczyniowego. Dlatego też każda patologia wpływająca na co najmniej jeden z tych parametrów, może spowodować zaburzenia ciśnienia krwi. Jak już wspomniano, w układzie krwionośnym serce działa niczym pompa generująca gradient ciśnienia umożliwiający rozprowadzanie krwi po całym organizmie. Ten potencjał nazywany jest rzutem serca. Pojemność minutową serca można wyznaczyć jako iloczyn objętość wyrzutowej i częstości akcji serca. Stąd też stany patofizjologiczne, które zmniejszają objętość wyrzutową lub tętno, jak np.: zaburzenia rytmu serca, niedomykalność zastawek, niewydolność serca, utrata dużej ilości krwi i tamponada serca, powodują zmniejszenie całkowitej pojemności minutowej serca, a przez to funkcjonalnie zmniejszają zdolność do wytwarzania ciśnienia krwi. 

Hipotensja – co to?

Hipotensja, czyli niedociśnienie oznacza spadek ogólnoustrojowego ciśnienia krwi. Chociaż nie obowiązuje jedna standardowa wartości graniczna hipotensyjnej, za obniżone ciśnienie krwi uważa się wartości ciśnienia poniżej 90/60 mmHg. Niedociśnienie jest chorobą o stosunkowo łagodnym przebiegu, często bezobjawowym, dlatego też w dużej liczbie przypadków przez długi czas pozostaje nierozpoznana. U większości pacjentów choroba diagnozowana jest dopiero wtedy, gdy ciśnienie krwi jest zbyt niskie, by zapewnić dostarczenie natlenowanej krwi do narządów wewnętrznych, co prowadzi do wystąpienia objawów wpływających na jakość życia pacjenta. Wyróżnia się: 

• hipotensję pierwotną, występującą najczęściej u szczupłych, wysokich osób w młodym wieku;
• hipotensję wtórną, rozwijającą się w wyniku zaburzeń endokrynologicznych, schorzeń układu krążenia, jak również w przypadku odwodnienia lub utraty dużej ilości krwi;
• hipotensję ortostatyczną, w przypadku której dochodzi do spadku ciśnienia skurczowego krwi podczas zmiany pozycji z leżącej na stojącą.

Hipotensja ortostatyczna

Istotne znaczenie kliniczne ma niedociśnienie ortostatyczne, które diagnozowane jest na podstawie obniżenia skurczowego ciśnienia krwi o ponad 20 mmHg lub rozkurczowego ciśnienia krwi o 10 mmHg w ciągu trzech minut od zmiany pozycji z leżącej do stojącej, po co najmniej pięciu minutach leżenia na plecach lub pod kątem 60 stopni na stole odchylanym. Hipotensja ortostatyczna pogarsza jakość życia i zwiększa ryzyko upadków, chorób układu krążenia, demencji, depresji i zgonu. Ten nagły spadek ciśnienia krwi jest zwykle wtórny w stosunku do osłabienia odruchu autonomicznego lub utraty objętości krwi.

U osób zmagających się z niedociśnieniem ortostatycznym obserwowane są objawy związane z hipoperfuzją mózgu, występuje również wysoki wskaźnik urazów wynikający z częstych upadków wymagających wielokrotnych hospitalizacji. Niedociśnienie ortostatyczne jest następstwem niewystarczającej reakcji fizjologicznej na ortostatyczne zmiany ciśnienia krwi; może mieć przebieg ostry lub przewlekły jak również bezobjawowy. 

Etiologia niedociśnienia ortostatycznego jest zróżnicowana i obejmuje:

• podłoże neurogenne (neuropatia obwodowa i choroby neurodegeneracyjne, jak np. choroba Parkinsona),
• nieneurogenne (zmniejszenie objętości płynów w następstwie odwodnienia, hiperglikemii, niedokrwistości czy krwotoku, schorzenia układu krążenia).

Należy także pamiętać, że hipotensja ortostatyczna może być następstwem przyjmowania niektórych leków, np. b-blokerów, leków przeciwnadciśnieniowych, diuretyków, trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych i przeciwpsychotycznych. Niedociśnienie ortostatyczne poprzez krótkotrwały efekt diuretyczny wywołać może także spożycie alkoholu.

U młodszych osób, u których nie nastąpiła utrata płynów, przyczyną hipotensji ortostatycznej jest najczęściej przewlekła niewydolność autonomiczna, która jest także przyczyną hipotensji poposiłkowej, występującej najczęściej u osób w podeszłym wieku. W jej przebiegu dochodzi do obniżenia ciśnienia skurczowego krwi o co najmniej 20 mmHg w ciągu około półtorej godziny od spożycia posiłku.

Hipotensja – objawy i leczenie

Najczęściej zgłaszanymi przez pacjentów objawami niedociśnienia są:

• zawroty głowy połączone z uczuciem osłabienia i utraty równowagi,
• krótkotrwałe utraty przytomności, w wyniku których dochodzi do powodujących urazy upadków.

Pozostałe symptomy hipotensji obejmują: zaburzenia widzenia i deficyty pola widzenia, trudności z koncentracją i spowolnienie poznawcze, uczucie zmęczenia i duszności oraz ból w klatce piersiowej i w obrębie kończyn dolnych.

Chociaż hipotensja często przebiega łagodnie lub bezobjawowo, wczesne wykrycie zapewnia lepsze wyniki leczenia i zapobiega niektórym powikłaniom, dlatego też w przypadku objawów wskazujących na zbyt niskie ciśnienie krwi, zaleca się kontakt z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej, który zleci wykonanie odpowiednich badań diagnostycznych i podejmie decyzje dotyczące terapii.

W przypadku bezobjawowego niedociśnienia zazwyczaj nie podejmuje się drastycznych interwencji terapeutycznych, jeśli jednak objawy występują, leczenie powinno skupiać się na ustaleniu i zwalczeniu przyczyny, w czym pomocne są nieinwazyjne badania obrazowe, laboratoryjne lub wskaźniki hemodynamiczne. W diagnostyce hipotensji wykorzystywane są także elektro- i echokardiogram, ważną rolę odgrywa również zapewnienie odpowiedniego nawodnienia organizmu. 

Dr n. o zdrowiu Piotr Choręza