HPV w jamie ustnej – objawy, przyczyny, leczenie

Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (ang. Human Papilloma Virus, HPV) jest jedną z przyczyn powstawania nieprawidłowych zmian w obrębie skóry i błony śluzowej jamy ustnej, gardła i narządów płciowych. Obecnie zidentyfikowano ponad 200 typów wirusa HPV, ale tylko niektóre z nich zakażają błonę śluzową jamy ustnej. W poniższym artykule wyjaśniamy, jakie są objawy, leczenie i drogi zakażenia wirusem HPV w jamie ustnej. 

Istnieje ponad dwieście typów wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) sklasyfikowanych według genotypu i zmian w sekwencji DNA, ale tylko niektóre z nich zakażają błonę śluzową jamy ustnej. Do wariantów niskoonkogennych zalicza się typ HPV – 6 i HPV – 11 – wywołują one najczęściej brodawki i zmiany łagodne w obrębie jamy ustnej, natomiast typ 16 i 18 może być przyczyną rozwoju zmian nowotworowych, co w konsekwencji prowadzi do raka gardła i krtani. Czas inkubacji wirusa HPV w organizmie człowieka może wynosić od kilku tygodni do kilku lat, dlatego w większości przypadków bardzo trudno jest ustalić moment zakażenia.

Czym są brodawczaki w jamie ustnej?

Łagodne zmiany jamy ustnej związane z zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego obejmują kurzajkę zwykłą (brodawkę zwykłą) (VV), brodawczaka płaskonabłonkowego (SP), kłykciny kończyste (CA) i wieloogniskową hiperplazję nabłonka (MEH). Zmiany te wykazują wspólne cechy kliniczne i histologiczne.

• Brodawka zwykła jest najczęstszą skórną manifestacją zakażenia wirusem, może występować w dowolnym miejscu na skórze, ale najczęściej występuje w okolicy okołopaznokciowej rąk. Chociaż brodawka zwykła występuje powszechnie na skórze, można wykryć ją również w obrębie jamy ustnej, głównie na podniebieniu. 
• Brodawczak płaskonabłonkowy – jest bardzo często identyfikowaną zmianą w obrębie jamy ustnej zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Wynika z zakażenia wirusem HPV jamy ustnej. Powierzchnia brodawczaka strukturą i kształtem przypomina kalafior. Brodawczaki zazwyczaj mają kształt szypułkowy, a ich kolor waha się od białego do różowo-czerwonego. Zmiany te występują najczęsciej pojedynczo a ich wielkość przekracza 5 mm. 
• Kłykciny kończyste – są zmianami charakterystycznymi dla narządów płciowych. Mogą występować również na języku lub górnej wardze w wyniku zakażenia HPV jamy ustnej, ale jest to zjawisko stosunkowo rzadkie. Kłykciny kończyste występują pojedynczo lub w większych grupach.
• Wieloogniskowa hiperplazja nabłonka (choroba Hecka) – charakterystyczna jest obecność wielu zmian, różniących się wielkością i obejmujących różne miejsca w jamie ustnej. Zmiany grudkowo-guzkowe mają tendencję do występowania na błonie śluzowej policzków i warg, są koloru błony śluzowej i mają płaską powierzchnię. Zmiany o postaci brodawkowatej występują częściej na błonie śluzowej języka i dziąseł, są koloru białego i mają nierównomiernie wykształconą powierzchnię. 

HPV w gardle – drogi zakażenia

Chociaż wirus brodawczaka ludzkiego jest uważany za najczęstszą infekcję przenoszoną drogą płciową, HPV może być również przenoszony drogą nieseksualną np. poprzez kontakt skóra do skóry (w szczególności, kiedy powłoki skórne są uszkodzone), skóra do błony śluzowej lub błona śluzowa do błony śluzowej, np. podczas pocałunków. Inne proponowane mechanizmy zakażenia drogą ustną, szczególnie u dzieci, obejmują autoinokulację (samozakażenie, przeniesienie wirusa z okolic intymnych, zmian skórnych do jamy ustnej). Przypuszcza się, że dziecko może zarazić się wirusem HPV od chorej matki podczas karmienia piersią. Rzadsze przypadki zakażenia HPV jamy ustnej odnotowuje się w wyniku kontaktu pośredniego, np. używania tych samych sztućców, szklanek, szczoteczek do zębów co osoba zakażona. 

HPV w gardle – objawy

Zakażenie wirusem HPV w jamie ustnej najczęściej przebiega bezobjawowo, ale w niektórych przypadkach mogą pojawić się widoczne zmiany. Zalicza się do nich:

• brodawki i zmiany skórne – małe, grudkowate narośla przypominające brodawki, najczęściej na języku, podniebieniu, dziąsłach lub wewnętrznej stronie policzków,
• nadżerki lub owrzodzenia – mogą być bolesne i długo się utrzymywać,
• przewlekły ból gardła – niezwiązany z infekcją bakteryjną lub wirusową,
• chrypka lub trudności w mówieniu – jeśli wirus zaatakuje krtań,
• dyskomfort przy przełykaniu – uczucie ciała obcego w gardle,
• przebarwienia błony śluzowej – białe lub czerwone plamy,
• powiększone węzły chłonne – szczególnie jeśli infekcja jest zaawansowana,

Brodawczaki w jamie ustnej – badania

W przypadku zakażenia wirusem HPV jamy ustnej należy udać się do lekarza, który oceni zmiany pod kątem ich wyglądu, lokalizacji i ewentualnych objawów towarzyszących. Dodatkowo wykonuje się wymaz z jamy ustnej i test na obecność HPV i określenie podtypu molekularnego wirusa. Jeśli lekarz uzna to za konieczne, wykonuje się biopsję zmiany i badanie histopatologiczne w celu potwierdzenia brodawczaka lub wykluczenia nowotworu. W przypadku podejrzenia zmian nowotworowych wykonuje się immunohistochemię, która pozwala określić, czy wirus HPV ma wpływ na rozwój choroby. 

HPV w jamie ustnej – do jakiego lekarza należy się udać?

W przypadku podejrzenie zakażenia wirusem HPV jamy ustnej należy bezzwłocznie zgłosić się do lekarza rodzinnego, który wypisze skierowanie do odpowiedniej poradni specjalistycznej:

• laryngologicznej (najczęściej) – specjalisty od chorób gardła, krtani i jamy ustnej. Może ocenić zmiany i skierować na dalsze badania,
• dermatologicznej jeśli zmiany mają charakter brodawek lub nadżerek, dermatolog może je zdiagnozować i zaproponować leczenie,
• stomatologicznej – jeśli zmiany są w obrębie dziąseł, języka czy błony śluzowej jamy ustnej,
• onkologicznej – jeśli występują podejrzane zmiany, które wymagają dalszej diagnostyki w kierunku nowotworów jamy ustnej.

Brodawczak w jamie ustnej – leczenie

Leczenie brodawczaka w jamie ustnej, wywołanego wirusem HPV zależy od lokalizacji, wielkości zmiany i ryzyka onkologicznego. Najczęściej stosuje się leczenie chirurgiczne obejmujące wycięcie zmiany, krioterapię (zamrażanie ciekłym azotem – metoda rzadziej stosowana w przypadku zmian zlokalizowanych w jamie ustnej), laseroterapię, elektrokoagulację (wypalanie zmiany prądem elektrycznym, stosowane w niektórych przypadkach). U części pacjentów stosuje się wspomagająco leczenie farmakologiczne. 

HPV w jamie ustnej – profilaktyka

Najskuteczniejszą metodą profilaktyki zakażenia wirusem HPV jest szczepienie przeciw HPV. Szczepionka zalecana jest zarówno dla dziewcząt, jak i chłopców w wieku 9–26 lat, ale może być stosowana także u dorosłych. Szczepionki chronią przed najczęstszymi onkogennymi typami HPV (16, 18) oraz tymi, które wywołują brodawki (6, 11). Do innych działań profilaktycznych zalicza się: 

• higienę jamy ustnej i unikanie urazów błony śluzowej (regularne mycie zębów i używanie płynów do płukania ust zmniejsza ryzyko infekcji, unikanie gryzienia paznokci, ołówków czy innych twardych przedmiotów, które mogą powodować mikrourazy sprzyjające zakażeniu)
• unikanie palenia tytoniu i nadmiernego spożycia alkoholu (tytoń i alkohol osłabiają odporność błony śluzowej jamy ustnej, zwiększając podatność na infekcję HPV i ryzyko rozwoju nowotworów)
• regularne wizyty u dentysty i laryngologa
• ograniczenie liczby partnerów seksualnych i stosowanie prezerwatyw zmniejsza ryzyko infekcji
• wzmacnianie odporności (zdrowa dieta, aktywność fizyczna i odpowiednia ilość snu pomagają organizmowi skuteczniej walczyć z zakażeniami wirusowymi w tym HPV).