IgE podwyższone – co może oznaczać? Diagnostyka alergii i chorób pasożytniczych

Podwyższony poziom przeciwciał IgE może występować w przebiegu reakcji alergicznych i infestacji pasożytniczych. Z kolei u osób zdrowych ich stężenie we krwi jest bardzo niskie, ponieważ w większości wiążą się z komórkami układu odpornościowego. Badania laboratoryjne pozwalają na oznaczenia całkowitego stężenia przeciwciał IgE i ich poszczególnych frakcji alergenoswoistych. W zależności od wieku poziom immunoglobulin we krwi może się zmieniać. Z tego powodu o podwyższonym stężeniu IgE u dzieci świadczy inna wartość niż w przypadku dorosłych. Dowiedz się, jakie badania wykonać przy podejrzeniu alergii lub zarażenia pasożytami.

Co to jest IgE?

Przeciwciała, czyli immunoglobuliny, pełnią bardzo ważną funkcję w odpowiedzi układu odpornościowego na pojawienie się w organizmie substancji, które mogą okazać się szkodliwe. Powstają w dojrzałych limfocytach B, czyli plazmocytach. Przeciwciała mają zdolność do precyzyjnego wiązania się z antygenami, czyli różnymi cząstkami pochodzącymi z organizmu lub środowiska zewnętrznego, które są rozpoznawane przez układ odpornościowy i wywołują jego odpowiedź.

Immunoglobuliny klasy E (IgE) występują we krwi w niewielkich ilościach. Przede wszystkim łączą się z odpowiednimi receptorami na komórkach układu odpornościowego. Najwięcej cząsteczek wiążących IgE występuje na komórkach tucznych, czyli mastocytach, granulocytach zasadochłonnych (bazofilach) i kwasochłonnych (eozynofilach).

Za co odpowiada IgE?

Przeciwciała IgE pełnią bardzo ważną rolę w obronie organizmu przeciwko pasożytom i w reakcjach alergicznych. Określone antygeny, które wywołują odpowiedź układu odpornościowego, są łączone ze specyficznymi immunoglobulinami. Przeciwciała pozostają związane z komórkami tucznymi, a w mniejszym stopniu także z bazofilami i eozynofilami. Przyłączenie antygenu do takiego kompleksu powoduje uwolnienie wielu substancji, które były dotychczas magazynowane przez komórki układu odpornościowego. Należą do nich m.in.

• histamina i serotonina, które występują głównie w mastocytach;
• główne białko zasadowe (MBP, ang. Major Basic Protein) obecne w eozynofilach. Jest ono silnie toksyczne szczególnie dla larw pasożytów, np. przywr Schistosoma;
• cytokiny, które wywołują i podtrzymują stan zapalny;
• proteoglikany;
• liczne enzymy, które rozkładają białka i ułatwiają rozprzestrzenianie się komórek i czynników powodujących zapalenie.

Dodatkowo, po połączeniu antygenu z IgE obecną na mastocytach lub bazofilach, w komórkach powstają nowe substancje, które podtrzymują i nasilają odpowiedź immunologiczną. Wśród nich można wymienić np.:

• substancje i cytokiny podtrzymujące stan zapalny;
• czynnik aktywujący płytki krwi.

Co to jest alergia?

Alergia IgE-zależna to inaczej nadwrażliwość typu I. W jej przebiegu pod wpływem małej dawki antygenu, która u osoby zdrowej nie powoduje żadnych dolegliwości, może dochodzić do charakterystycznych reakcji z udziałem układu odpornościowego. Taki stan wynika z niewłaściwej odpowiedzi immunologicznej. Może prowadzić do uszkodzenia tkanek, a nawet zagrożenia życia. Antygeny, które biorą udział w reakcjach nadwrażliwości typu I, to tzw. alergeny. Za objawy alergii mogą odpowiadać substancje w różnej postaci. Z tego powodu można wyróżnić:

• alergie wziewne, np. na pyłki roślin, roztocze kurzu domowego, grzyby pleśniowe i drożdżopodobne, a także alergeny zwierząt domowych;
• alergie pokarmowe, m.in. na jaja, ryby, owoce morza, mleko, orzeszki ziemne i inne orzechy, niektóre zboża, a także produkty, które powstają na bazie wymienionych pokarmów;
• alergie na leki, np. antybiotyki,  środki kontrastowe używane podczas badań obrazowych czy zwiotczające wykorzystywane przez anestezjologów.
• nadwrażliwość na jady owadów np. osy, pszczoły, szerszenia czy trzmiela.

Niekiedy objawy alergii mogą pojawiać się po kontakcie z antygenem przypominającym budową alergen, na który pacjent jest uczulony. Taka cząsteczka również potrafi wiązać się z receptorami na mastocytach, eozynofilach i bazofilach, powodując uwolnienie zmagazynowanych substancji. Podobieństwo antygenów prowadzi do pojawienia się tzw. alergii krzyżowej.

Jakie choroby mogą wiązać się z alergią?

Nadwrażliwość wynika z nieprawidłowego działania układu odpornościowego, który rozpoznaje neutralne antygeny jako substancje szkodliwe i konieczne do zwalczenia. Reakcje alergiczne mogą dotyczyć różnych narządów i pojawiać się po kontakcie z wieloma alergenami. Z tego powodu w przebiegu nadwrażliwości może rozwinąć się m.in.:

• astma, czyli złożona choroba spowodowana przewlekłym zapaleniem dróg oddechowych. Długotrwałe zwężenie oskrzeli z kolei znacznie ogranicza przepływ powietrza. Do jej objawów należą przede wszystkim kaszel, świszczący oddech, duszność czy uczucie „ściskania” w klatce piersiowej. Astma może mieć podłoże alergiczne. Wówczas rozpoczyna się zwykle w dzieciństwie i towarzyszą jej inne choroby o podobnym podłożu. Z kolei astma o podłożu niealergicznym dominuje u dorosłych. Kontakt z alergenami, zwłaszcza wziewnymi, sprzyja rozwojowi astmy i zwiększa częstość jej napadów i zaostrzeń;
• alergiczny nieżyt nosa charakteryzuje się częstym kichaniem, świądem i zaczerwienieniem nosa. Towarzyszy mu także obustronny wyciek wodnistej wydzieliny i niedrożność nosa oraz pogorszenie lub utrata węchu. Potocznie alergiczny nieżyt nosa bywa określany jako „katar sienny”. Może mieć charakter sezonowy, np. w przebiegu alergii na pyłki roślin lub całoroczny, spowodowany alergenami takimi jak sierść kota czy psa, kurz, roztocza i pleśń;
• alergiczne zapalenie spojówek często towarzyszy alergicznemu nieżytowi nosa. Proces może obejmować także rogówkę. W przebiegu alergicznego zapalenia spojówek pojawiają się najczęściej: ból i zaczerwienienie oka, świąd, a także obrzęk powiek;
• alergiczne (atopowe) zapalenie skóry to zespół zmian zapalnych w obrębie skóry, który wiąże się z nieprawidłową budową bariery skórnej i miejscową nadwrażliwością na alergeny. Najczęściej pojawiają się wówczas zaczerwienienie, grudki, pęcherzyki, którym towarzyszy silny świąd;
• pokrzywka – rozwija się w wyniku rozszerzenia i zwiększenia przepuszczalności naczyń krwionośnych na skutek kontaktu z alergenem. Wówczas pojawia się obrzęk skóry właściwej i charakterystyczny bąbel;
• nadwrażliwość na pokarmy przebiegająca z objawami z przewodu pokarmowego, objawami skórnymi i  uogólnionymi (anafilaksją, porównaj –  poniżej);
• nadwrażliwość na leki przebiegająca z objawami skórnymi i  uogólnionymi (anafilaksją);
• alergia na jady owadów – reakcja miejscowa i/lub zagrażająca życiu anafilaktyczna;
• anafilaksja – ciężka, uogólniona reakcja nadwrażliwości, która może stanowić zagrożenie dla życia. Wyjątkowo silna odpowiedź układu odpornościowego na kontakt z alergenem przebiegająca dodatkowo ze spadkiem ciśnienia tętniczego to wstrząs anafilaktyczny. Anafilaksja zwykle rozwija się pod wpływem takich antygenów jak: niektóre pokarmy, jady owadów błonkoskrzydłych, leki, krew, jej składniki i produkty krwiopochodne, immunoglobuliny i surowice zwierzęce. Jej objawy mogą dotyczyć różnych układów. Należą do nich m.in. obrzęk naczynioruchowy, zaczerwienienie skóry, pokrzywka, obrzęk górnych dróg oddechowych, świsty, chrypka, kaszel, duszność, nieżyt nosa, nudności, wymioty czy ból brzucha.

W przypadku każdej z tych manifestacji należy określić jej mechanizm. Reakcja może rozwijać się w sposób alergiczny lub niealergiczny. Dodatkowo ich objawy należy odróżnić od dolegliwości towarzyszących chorobom infekcyjnym czy nietolerancjom, np. nietolerancji histaminy.

Jaka jest rola IgE w rozwoju alergii?

Pierwszy kontakt z alergenem nie wywołuje żadnych objawów. Wówczas antygen jest prezentowany komórkom układu odpornościowego w obrębie węzła chłonnego. Przy udziale substancji aktywujących pobudzają one limfocyty B do produkcji przeciwciał IgE i komórek pamięci. IgE wiążą się następnie z receptorami obecnymi na komórkach tucznych, bazofilach i eozynofilach. Ten etap określany jest mianem uczulenia, które często może przebiegać bezobjawowo. Kolejny kontakt z alergenem prowadzi do połączenia antygenu z przeciwciałem przylegającym do komórki układu odpornościowego. Powstanie takiego kompleksu prowadzi do uwolnienia substancji zmagazynowanych w mastocytach i granulocytach, które odpowiadają za przebieg objawowej reakcji alergicznej.

Jak wyglądają badania stężenia IgE?

Oznaczenie poziomu IgE we krwi ma duże znaczenie w diagnostyce alergii, zakażeń pasożytniczych i wielu innych chorób. Badania laboratoryjne pozwalają na określenie stężenia całkowitego przeciwciał w klasie E (określane niekiedy jako IgE całkowite lub IgE total) i alergenoswoistch IgE we krwi.

O czym świadczy wysokie IgE całkowite?

Stężenie całkowite immunoglobulin IgE może zależeć od wieku. Z tego powodu wartości referencyjne dla tego parametru zmieniają się na przestrzeni życia i wynoszą odpowiednio [1]:

• u noworodków: 5-10 IU/ml;
• u niemowląt: 30 IU/ml;
• u dzieci między 7 a 10 rokiem życia: około 300 IU/ml;
• u dorosłych: poniżej 100 IU/ml.

Zakresy podawane przez różne źródła mogą być różne, w zależności od przedziałów wiekowych czy doboru grup referencyjnych.

Podwyższony poziom IgE we krwi może pojawiać się w przebiegu m.in.:

• alergii;
• infestacji pasożytniczych;
• niektórych infekcji grzybiczych takich jak infekcyjna aspergiloza oskrzelowo-płucna;
• chorób wirusowych, np. mononukleozy zakaźnej;
• procesów nowotworowych, które dotyczą komórek układu odpornościowego, np. chłoniaka Hodgkina czy szpiczaka IgE;
• chorób o podłożu autoimmunologicznym – głównie pęcherzycy;
• niektórych wrodzonych niedoborów odporności u dzieci;
• polekowego śródmiąższowego zapalenia nerek;
• marskości alkoholowej wątroby.

Z tego powodu pomiar stężenia przeciwciał klasy E może być wykorzystywany w diagnostyce tych procesów chorobowych. Należy jednak pamiętać, że prawidłowe całkowite stężenie IgE nie pozwala na wykluczenie alergii. Warto wówczas poszerzyć diagnostykę o dodatkowe badania.

O czym świadczy podwyższone stężenie alergenoswoistych IgE?

Badanie poziomu alergenoswoistch IgE ma duże znaczenie, gdy pojawiają się trudności diagnostyczne. Pozwalają one dokładnie określić, jaki alergen wywołuje reakcję alergiczną. Badanie jest szczególnie przydatne u osób uczulonych na pokarmy.  Przykładowo u chorych z nadwrażliwością na mleko typu I oznaczenie alergenoswoistch IgE umożliwia zidentyfikowanie konkretnego białka, które powoduje objawy.

W przypadku laboratoryjnego badania stężenia alergenowo swoistych IgE nasilenie alergii można określić za pomocą przynależności do określonej klasy [1]. Prawdopodobieństwo alergii na dany alergen jest tym wyższe, im wyższe stężenie swoistej dla niego IgE stwierdzono u badanego:

• klasa 0, czyli wynik ujemny: poniżej 0,35 IU/ml;
• klasa 1: 0,35–0,7 IU/ml;
• klasa 2: 0,7–3,5 IU/ml
• klasa 3: 3,5–17,5 IU/ml;
• klasa 4: 17,5 – 50 IU/ml;
• klasa 5: wynik 50 IU/ml i wyżej.

Inne badania w diagnostyce alergii

Diagnostyka alergii obejmuje wiele badań, które umożliwiają określenie nasilenia reakcji i możliwych alergenów. W zależności od objawów, dotychczasowego przebiegu choroby czy wieku pacjenta lekarz może zlecić je w różnej konfiguracji. Należą do nich m.in. badania:

• stężenia eozynofili we krwi i wydzielinach;
• poziomu tryptazy we krwi, czyli jednego z enzymów zmagazynowanych w mastocytach i bazofilach;
• oznaczenie histaminy we krwi i metylohistaminy w moczu;
• testy skórne;
• próby prowokacyjne;
• badanie cytologiczne wymazu z nosa.

Niektóre laboratoria oferują pakiety przeznaczone do diagnostyki alergii, np. e-pakiet alergiczny.

Inne badania w diagnostyce infestacji pasożytniczych

Rozpoznanie infestacji pasożytami i określenie gatunku odpowiedzialnego za wystąpienie objawów zwykle obejmuje m.in.:

• badanie materiału pobranego od chorego pod mikroskopem;
• metody serologiczne, czyli oznaczanie antygenów i swoistych przeciwciał;
• wykrywanie materiału genetycznego pasożytów za pomocą PCR.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia:

1. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 2121–2137.
2. J. Gołąb i in., Immunologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2017, s. 307−312, 327−355.