Infekcja HPV a rak szyjki macicy – czy można zapobiec chorobie?

Każdego roku w Polsce ponad 3 tysiące kobiet słyszy diagnozę raka szyjki macicy. W przeciwieństwie do innych rodzajów nowotworów, na jego powstawanie praktycznie nie wpływają wrodzone predyspozycje genetyczne.

Wirus brodawczaka ludzkiego – dlaczego nam zagraża?

Za rozwój zdecydowanej większości (90-99 %) przypadków raka szyjki macicy, odpowiada wirus brodawczaka ludzkiego, czyli HPV (Human Papilloma Virus). Spośród kilkuset istniejących typów tego wirusa, kilka z nich wykazuje działanie wysoko onkogenne, czyli prowadzące do powstawania zmian nowotworowych, które mogą być zlokalizowane w obrębie szyjki macicy, ale też odbytu, prącia, głowy, szyi i krtani. Wirusy HPV typu 16 i 18, które są najczęściej wykrywane u polskich pacjentek, odpowiadają za około 70% z wszystkich przypadków raka szyjki macicy.

Ryzyko wystąpienia nowotworu można znacznie zmniejszyć poprzez szczepienia przeciwko wysoko onkogennym typom HPV i regularne wykonywanie badań cytologicznych. Niestety w Polsce wciąż szczepiony jest jedynie niewielki odsetek dziewcząt i chłopców, a nosicielstwo wirusów HPV pozostaje powszechne, szczególnie w młodszych grupach wiekowych. Szacuje się, że w ciągu całego życia nawet 80 % populacji może mieć kontakt z co najmniej jednym z typów wirusa.

W jaki sposób dochodzi do zarażenia wirusem HPV?

Wirus brodawczaka ludzkiego jest przekazywany przede wszystkim na drodze kontaktów seksualnych, a infekcja HPV należy do najczęściej diagnozowanych zakażeń przenoszonych drogą płciową. Problem jest o tyle większy, że stosowanie prezerwatywy, choć chroni przed zarażeniem się wirusem HIV i innymi infekcjami, w przypadku wirusa HPV nie jest wystarczające. Wiriony, czyli pojedyncze cząsteczki tego wirusa, są bowiem na tyle małe, że są w stanie przedostawać się przez prezerwatywę.

Do zakażenia HPV może również dochodzić w wyniku kontaktu ze skórą osoby chorej lub osoby, będącej bezobjawowym nosicielem wirusa, w tym także kontaktu pośredniego, np. poprzez stosowanie tego samego ręcznika, bielizny czy korzystanie ze wspólnego prysznica. Dzieci matek zakażonych HPV mogą zarazić się od nich w trakcie ciąży lub porodu, choć ryzyko to jest niewielkie.

Czynnikami, które zwiększają ryzyko zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego są przede wszystkim:

• wczesny wiek inicjacji seksualnej
• duża liczba partnerów/partnerek seksualnych
• współistnienie innych zakażeń przenoszonych drogą płciową
• palenie tytoniu
• stosowanie antykoncepcji hormonalnej,
• stany obniżonej odporności (np. na skutek zarażenia wirusem HIV lub stosowania leków wpływających na odporność).

Kiedy wirus HPV dostanie się już do organizmu, może przez wiele lat w nim bytować, nie wywołując objawów infekcji i ujawnić się dopiero kilkanaście lat po zarażeniu, np. na skutek stanów obniżonej odporności.

Czy wszystkie przypadki infekcji HPV są groźne dla zdrowia i życia?

Większość infekcji, wywołanych przez HPV, przebiega bezobjawowo i wygasza się samoistnie w ciągu 1-2 lat od zarażenia. W niektórych przypadkach zdarza się jednak, że wirus jest w stanie przetrwać w organizmie człowieka wiele lat, prowadząc do stopniowego rozwoju niekorzystnych zmian w komórkach nabłonka, czego konsekwencją jest m. in. powstawanie niegroźnych brodawek, tzw. kłykcin kończystych, jak również raka szyjki macicy.

Obecnie zidentyfikowano już ponad 100 typów wirusów HPV wywołujących różnego rodzaju zakażenia w obrębie skóry i błon śluzowych, w tym ok. 40, odpowiadających za zakażenia układu moczowo-płciowego, z czego co najmniej 13 należy do typów wysoko onkogennych.

W populacji europejskiej szczególne znaczenie ma 8 z nich: 16, 18, 31, 33, 35, 45, 56 i 58, a dwa pierwsze typy – 16 i 18 – są odpowiedzialne za ok. 70 % wszystkich przypadków raka szyjki macicy. Zakażenia tymi wirusami mogą prowadzić również do innych nowotworów, w tym m.in. odbytu, prącia, sromu, jamy ustnej i krtani.

Rozwój nowotworu, będącego skutkiem zakażenia wirusem HPV, przebiega powoli i trwa zazwyczaj co najmniej kilkanaście lat- średnio jest to ok. 20-25 lat. Najczęściej, zanim dojdzie do powstania komórek nowotworowych, w nabłonku szyjki macicy pojawiają się komórki z cechami dysplazji, które można wykryć w trakcie badania cytologicznego.

W grupie największego ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy znajdują się więc głównie te kobiety, które nie robią cytologii, nie zgłaszają się regularnie na badania ginekologiczne i nie są zaszczepione przeciwko HPV.