Infekcja HPV a rak szyjki macicy – czy można zapobiec chorobie?

Każdego roku w Polsce odnotowuje się ponad 3000 nowych przypadków raka szyjki macicy. W przeciwieństwie do wielu innych nowotworów, jego rozwój nie jest uwarunkowany genetycznie – głównym czynnikiem ryzyka jest przewlekła infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), rozwijająca się w obrębie skóry i błon śluzowych. W artykule poniżej wyjaśniamy, w jaki sposób zakażenie wirusem HPV może prowadzić do rozwoju raka szyjki macicy i co zrobić, aby zmniejszyć ryzyko zmian nowotworowych. Przedstawiamy również najnowsze rekomendacje dotyczące profilaktyki i diagnostyki raka szyjki macicy, które znacznie zwiększają szanse na wczesne wykrycie choroby i skuteczne leczenie.

Wirus brodawczaka ludzkiego – dlaczego nam zagraża?

Za rozwój zdecydowanej większości (90-99%) przypadków raka szyjki macicy, odpowiada Human Papillomavirus (HPV): mały, kulisty wirus, należący do rodziny Papillomaviridae, który potrafi przetrwać w komórkach nabłonka przez długi czas, unikając reakcji układu odpornościowego i prowadząc do przewlekłej infekcji.

HPV to nie jeden, lecz ponad 200 różnych typów wirusa, które atakują komórki nabłonka skóry i błon śluzowych. Do zakażenia dochodzi głównie poprzez kontakty skórne i seksualne, a większość infekcji przebiega bezobjawowo i ustępuje samoistnie. Jednak w niektórych przypadkach wirus utrzymuje się w organizmie przez wiele lat, prowadząc do rozwoju zmian nowotworowych. Szczególnie niebezpieczne są wysokoonkogenne typy wirusa, które mogą powodować nowotwory szyjki macicy, ale także odbytu, prącia, głowy, szyi i krtani. Wirusy HPV typu 16 i 18, które są najczęściej wykrywane u polskich pacjentek, odpowiadają za około 70% przypadków raka szyjki macicy.

Skuteczną metodą ograniczenia ryzyka zakażenia HPV, a tym samym rozwoju raka szyjki macicy, jest szczepienie przeciwko wirusowi HPV oraz regularne wykonywanie rekomendowanych badań profilaktycznych: badaniem na nosicielstwo wirusa HPV oraz cytologii na podłożu płynnym. Niestety w Polsce wciąż szczepiony jest jedynie niewielki odsetek dziewcząt i chłopców, mimo tego, że nosicielstwo HPV pozostaje powszechne (szacuje się, że nawet 80% populacji w ciągu życia zetknie się z przynajmniej jednym typem tego wirusa).

W jaki sposób dochodzi do zarażenia wirusem HPV?

Wirus brodawczaka ludzkiego jest przekazywany przede wszystkim na drodze kontaktów seksualnych, a infekcja HPV należy do najczęściej diagnozowanych zakażeń przenoszonych drogą płciową. Problem jest o tyle większy, że stosowanie prezerwatywy, choć chroni przed zarażeniem się wirusem HIV i innymi infekcjami, w przypadku HPV nie jest wystarczające. Wiriony, czyli pojedyncze cząsteczki tego wirusa, są bowiem na tyle małe, że są w stanie przedostawać się przez prezerwatywę.

Czynnikami, które zwiększają ryzyko zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego są m.in:

• wczesny wiek inicjacji seksualnej,
• duża liczba partnerów/partnerek seksualnych,
• współistnienie innych zakażeń przenoszonych drogą płciową,
• palenie tytoniu,
• stosowanie antykoncepcji hormonalnej,
• stany obniżonej odporności (np. na skutek zarażenia wirusem HIV lub stosowania leków wpływających na odporność).

Do zakażenia HPV może również dochodzić w wyniku kontaktu ze skórą osoby chorej lub będącej bezobjawowym nosicielem wirusa, w tym także kontaktu pośredniego, np. poprzez stosowanie tego samego ręcznika, bielizny czy korzystanie ze wspólnego prysznica. Dzieci matek zakażonych HPV mogą zarazić się od nich w trakcie ciąży lub porodu, choć ryzyko to jest niewielkie.

Kiedy wirus HPV dostanie się do organizmu, może w nim bytować przez wiele lat, nie wywołując objawów infekcji i ujawnić się dopiero kilkanaście lat po zakażeniu, np. na skutek stanów obniżonej odporności, prowadząc do tzw. przetrwałej infekcji HPV. Przewlekła obecność onkogennych typów HPV (np. HPV 16 i 18) może prowadzić do integracji wirusowego DNA z DNA komórek gospodarza, co zwiększa ryzyko ich niekontrolowanego namnażania i powstawania zmian nowotworowych.

Czy wszystkie przypadki infekcji HPV są groźne dla zdrowia i życia?

Większość infekcji, wywołanych przez HPV, przebiega bezobjawowo i wygasza się samoistnie w ciągu 1-2 lat od zarażenia. W niektórych przypadkach zdarza się jednak, że wirus jest w stanie przetrwać w organizmie człowieka wiele lat, prowadząc do stopniowego rozwoju niekorzystnych zmian w komórkach nabłonka, czego konsekwencją jest m. in. powstawanie niegroźnych brodawek, tzw. kłykcin kończystych, jak również raka szyjki macicy.

Obecnie zidentyfikowano już ponad 100 typów wirusów HPV wywołujących różnego rodzaju zakażenia w obrębie skóry i błon śluzowych, w tym ok. 40, odpowiadających za zakażenia układu moczowo-płciowego, z czego co najmniej 13 należy do typów wysoko onkogennych.

W populacji europejskiej szczególne znaczenie ma 8 z nich: 16, 18, 31, 33, 35, 45, 56 i 58, a dwa pierwsze typy – 16 i 18 – są odpowiedzialne za ok. 70 % wszystkich przypadków raka szyjki macicy. Zakażenia tymi wirusami mogą prowadzić również do innych nowotworów, w tym m.in. odbytu, prącia, sromu, jamy ustnej i krtani.

Rozwój nowotworu, będącego skutkiem zakażenia wirusem HPV, przebiega powoli i trwa zazwyczaj co najmniej kilkanaście lat- średnio jest to ok. 20-25 lat. Najczęściej, zanim dojdzie do powstania komórek nowotworowych, w nabłonku szyjki macicy pojawiają się komórki z cechami dysplazji, które można wykryć w trakcie badania cytologicznego.

W grupie największego ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy znajdują się więc głównie te kobiety, które nie robią cytologii, nie zgłaszają się regularnie na badania ginekologiczne i nie są zaszczepione przeciwko HPV.