Jak rozpoznać kaszel palacza? Czy świadczy o chorobie?

Kaszel to odruch obronny organizmu, mający na celu usunięcie z dróg oddechowych ciał obcych lub nadmiaru wydzieliny. Przewlekły, codzienny kaszel nie jest stanem fizjologicznym ani normą, a zawsze sygnałem, że w organizmie dzieje się coś niepokojącego. W przypadku osób palących, uporczywy kaszel, potocznie nazywany kaszlem palacza, jest bezpośrednim dowodem na uszkodzenie i stan zapalny w obrębie układu oddechowego.

Kaszel palacza – co to właściwie jest?

Dym tytoniowy zawiera setki związków chemicznych, w tym liczne toksyny oraz substancje (ponad 70) o udokumentowanym działaniu rakotwórczym. Jest sklasyfikowany przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC) jako kancerogen (czynnik rakotwórczy) grupy 1, co oznacza, że jego działanie jest udowodnione ponad wszelką wątpliwość. Należą do nich min: benzopiren, nitrozoaminy, benzen czy formaldehyd.

Wprowadzanie tych substancji do płuc prowadzi do ciągłego podrażnienia i zmian w strukturach odpowiedzialnych za oczyszczanie dróg oddechowych – przede wszystkim w nabłonku rzęskowym (wyspecjalizowane komórki wyściełające oskrzela, wyposażone w mikroskopijne włoski – rzęski). Toksyczne składniki dymu upośledzają funkcję nabłonka rzęskowego, uniemożliwiając skuteczne usuwanie śluzu i zanieczyszczeń. Kaszel staje się odruchem kompensacyjnym mającym na celu przywrócenie drożności dróg oddechowych. Jest to pierwszy i najważniejszy objaw, który może zwiastować rozwój poważnych, przewlekłych chorób płuc, w tym:

• przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP),
• przewleklego zapalenia oskrzeli,
• astmy oskrzelowej,
• raka płuc.

Kaszel palacza to przewlekły kaszel, który występuje u osób regularnie palących wyroby tytoniowe. Jego bezpośrednią przyczyną jest ciągłe podrażnianie i uszkodzenie dróg oddechowych przez tysiące toksycznych i rakotwórczych substancji zawartych w dymie papierosowym.

Jak rozpoznać kaszel palacza?

Rozpoznanie jest stosunkowo proste: przewlekły kaszel u osoby regularnie palącej najczęściej odpowiada obrazowi tzw. kaszlu palacza. Istnieje oczywiście kilka bardziej charakterystycznych objawów:

• przewlekły charakter – kaszel trwa najczęściej tygodniami lub miesiącami, według definicji medycznej, kaszel przewlekły to ten, który utrzymuje się przez 8 tygodni lub dłużej,
• nasilony rano, po przebudzeniu – po nocy nagromadzona wydzielina musi zostać usunięta,
• suchy, drażniący – wraz z postępem podrażnienia i wzrostem ilości śluzu, staje się zazwyczaj kaszlem mokrym, z odkrztuszaniem śluzowej lub śluzowo-ropnej wydzieliny (flegmy),
• chrypka – podrażnienie gardła, strun głosowych,
• duszność – szczególnie wysiłkowa wynikająca z obniżonych rezerw oddechowych i upośledzonej wymiany gazowej w płucach.

Czy kaszel palacza świadczy o chorobie?

Tak i nie – odpowiedź zależy od kontekstu. Wiele osób pali przez lata, a kaszel jest ich codziennym objawem bez rozpoznania choroby. Pacjenci często nie zgłaszają innych dolegliwości, jednak funkcjonowanie ich układu oddechowego jest już istotnie zaburzone. Jeśli uszkodzenie czy zniszczenie rzęsek w nabłonku oskrzeli oraz toczący się stan zapalny nie uznamy na chorobę, to należałoby uznać, że choroba zaczyna się dopiero wtedy, gdy organizm przestaje radzić sobie z jej skutkami, czyli wtedy gdy powstaje POCHP, astma albo zmiany nowotworowe.

Przewlekły kaszel palacza to wczesny objaw, świadczący o szkodach wyrządzonych w układzie oddechowym, należy jednak też mieć na uwadze, że palenie papierosów działa szkodliwie na wiele różnych tkanek i organów w naszym organizmie.

Kaszel palacza po rzuceniu palenia

U wielu osób po zaprzestaniu palenia obserwuje się przejściowe nasilenie kaszlu. Dlaczego? Po zaprzestaniu palenia rzęski, które dotychczas były uszkodzone lub zahamowane przez dym, odradzają się i zaczynają ponownie „przepychać” nagromadzoną wydzielinę z oskrzeli i płuc, dlatego „kaszlu” jest pozornie więcej. To zjawisko może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy, w wyjątkowych przypadkach nawet dłużej.  Taki kaszel po rzuceniu palenia uznaje się za pozytywny objaw świadczący o tym, że organizm próbuje oczyścić drogi oddechowe z nagromadzonych uszkodzeń. 

Po podjęciu decyzji o rzuceniu palenia warto zasięgnąć porady lekarza, aby wspomóc oczyszczanie organizmu farmakologią, załagodzić stany zapalne oraz przeprowadzić diagnostykę obrazową potencjalnych, poważniejszych uszkodzeń. Rzucenie palenia jest najlepszą decyzją, jaką można dla siebie i swojego organizmu zrobić, ale po czasie warto również sprawdzić, czy nie doszło już do powstania zmian nowotworowych.

Kaszel palacza ustępuje całkowicie, po określonym czasie, po pełnym rzuceniu palenia.

Kaszel palacza – jak się go pozbyć?

Pełne „pozbycie się” kaszlu palacza często jest możliwe dopiero wtedy, gdy działa przyczyna, czyli gdy osoba całkowicie zaprzestanie palenia i umożliwi regenerację dróg oddechowych. Jednak są metody, które mogą pomóc złagodzić objaw:

• rzucenie palenia – bez tego trudniej będzie osiągnąć trwałą poprawę,
• leki rozszerzające oskrzela, sterydy wziewne, mukolityki (leki rozrzedzające śluz) – w przypadku współistnienia chorób (np. POChP, przewlekłe zapalenie oskrzeli),
• poradnie antynikotynowe – oferują wsparcie w rzucaniu palenia, obejmujące konsultacje psychologiczne i lekarskie, a także pomoc w farmakoterapii.

Domowe sposoby na kaszel palacza

Metody te mogą wspierać proces oczyszczania dróg oddechowych i łagodzić podrażnienia, ale nigdy nie zastąpią rzucenia palenia.

• nawodnienie – duża ilości płynów (2-2,5 litra dziennie, najlepiej wody lub ciepłych naparów ziołowych) pomaga upłynnić wydzielinę, ułatwiając jej odkrztuszanie,
• inhalacje – z soli fizjologicznej nawilżają drogi oddechowe i pomagają rozrzedzić zalegającą flegmę,
• nawilżanie powietrza – nawilżacze w pomieszczeniach, zwłaszcza w sypialni, redukuje suchość błony śluzowej i łagodzi kaszel,
• napary z ziół o działaniu powlekającym (np. prawoślaz, porost islandzki, rumianek) lub wykrztuśnym (np. tymianek, podbiał),
• miód – łyżeczka miodu (dodana do herbaty lub spożywana bezpośrednio) działa powlekająco na podrażnioną śluzówkę gardła.

Dr n.med. Iwona Chromik