Jak wykryć nieproszonego gościa w przewodzie pokarmowym?
Pasożyty to organizmy mogące wykorzystywać organizm ludzki jako źródło pokarmu i środowisko życia. Najczęściej atakują przewód pokarmowy człowieka, do którego mogą dostać się różnymi drogami. Do zarażenia dochodzi zazwyczaj w wyniku spożycia cyst lub jaj pasożyta wraz z brudnymi owocami, warzywami, niedogotowanym mięsem, poprzez wypicie nieprzegotowanej wody pochodzącej z nieprzebadanego źródła oraz w wyniku nieprzestrzegania zasad higieny w kontakcie ze zwierzętami domowymi.
Pasożyty obejmują bardzo szeroką grupę organizmów. Do najbardziej znanych parazytów układu pokarmowego zalicza się pierwotniaki (tj. lamblię jelitową lub, pełzaka czerwonki), orzęski (np. sparkosza okrężnicy), robaki płaskie (np. tasiemca nieuzbrojonego, tasiemca uzbrojonego, bąblowce, bruzdogłowca szerokiego ), nicienie (owsika ludzkiego, glistę ludzką, włosogłówkę). Przykładami pasożytów występujących na terenach tropikalnych i subtropikalnych są m.in. tęgoryjec dwunastnicy i węgorek jelitowy.
Zakażenie pasożytnicze – zarażenie (infestacja) przez długi czas może przebiegać bezobjawowo, szczególnie w fazie utajenia. Osoba zarażona może być nieświadoma rozwijającej się choroby. Objawy mogą być bardzo zróżnicowane. W zależności od typu pasożyta, intensywności zarażenia oraz wrażliwości osobniczej mogą wystąpić m. in. biegunki, zaparcia, wymioty, bóle brzucha, gorączka, osłabienie, utrata masy ciała, brak apetytu, niedokrwistość. Należy pamiętać, że leki pasożytnicze nie są obojętne dla organizmu. Ich profilaktyczne przyjmowanie, bez potwierdzenia choroby za pomocą odpowiednich badań, nie jest wskazane.
Badania laboratoryjne służące do identyfikacji pasożytów
Podstawowym badaniem laboratoryjnym jest mikroskopowe badanie kału. Umożliwia ono zidentyfikowanie cyst, jaj i larw pasożytów. Bardzo ważne by wykonać je jeszcze przed rozpoczęciem leczenia. W celu oceny skuteczności stosowania leków przeciwpasożytniczych próbkę kału należy pobrać 1-3 tygodnie od zakończenia terapii. Rekomenduje się by materiał do badań pobierać trzykrotnie w odstępach 2-3 dniowych, w okresie 10 dni. W przypadku pacjentów powracających z krajów tropikalnych zaleca się 4-krotne pobieranie próbek (ostatnie badanie po prowokacji środkami czyszczącymi). Zwiększa to prawdopodobieństwo wykrycia zarażenia, ponieważ niektóre formy pojawiają się w kale cyklicznie.
Coraz częściej badanie kału wykonuje się z wykorzystaniem systemu Parasep SF, czyli jednorazowego sprzętu służącego do wstępnej preparatyki badanego materiału. Takie przygotowanie próbki pozwala na jej dokładniejsze oczyszczenie przed badaniem mikroskopowym, zwiększa efektywność wykrycia zakażenia oraz skraca czas wykonania badania. Należy pamiętać, że wykrywanie owsików jest wyjątkiem wśród pasożytów jelitowych. Nie diagnozuje się ich poprzez badanie kału lecz za pomocą przylepca naklejanego w okolicach odbytu.
Oprócz mikroskopowego badania kału dostępne są też metody immunoenzymatyczne pozwalające na wykrywanie swoistych antygenów pasożyta w kale. Najczęściej stosuje się je do potwierdzenia zarażenia takimi pasożytami jak: giardia jelitowa, pełzak czerwonki czy Cryptosporidium. Badania te mają mniejsze znaczenie niż podstawowe badanie mikroskopowe kału i stanowią uzupełnienie diagnostyki.
Badania krwi
We krwi możliwe jest oznaczenie swoistych przeciwciał różnych klas (IgG, IgM, IgA, IgE) wytwarzanych przez organizm człowieka po kontakcie z pasożytem, np. przeciwciał przeciwko Giardia lamblia w klasach IgM i IgG, przeciwciał przeciwko tasiemcowi w klasach IgM i IgG. Warto podkreślić, że w pierwszych miesiącach infestacji przeciwciała mogą być jeszcze niewykrywalne. Badania serologiczne mają wysokie znaczenie w retrospektywnym potwierdzeniu przebycia zarażenia, np. podczas pobytu w krajach tropikalnych. Należy również pamiętać, że podwyższone miano przeciwciał może utrzymywać się przez wiele lat, mimo braku aktywnego procesu chorobowego.
Badania z zakresu biologii molekularnej
W trudniejszych diagnostycznie przypadkach możliwe jest wykonanie badań genetycznych z zakresu biologii molekularnej. Wskazaniami do wykonania takich badań są: podejrzenie niskiej intensywności infestacji (niemożliwej do wykrycia badaniami podstawowymi), trudno dostępna narządowo lokalizacja pasożyta (pobieranie materiału może być zabiegiem inwazyjnym), trudności w różnicowaniu gatunków oraz potrzeba określenia wrażliwości na leki. Badania te stanowią też uzupełnienie badań obrazowych oraz ujemnego wyniku mikroskopowego badania kału. Materiałem może być krew, kał lub inna tkanka chorego.
W badaniach molekularnych wykorzystuje się m.in. metodę PCR – reakcji łańcuchowej polimerazy (ang. polymerase chain reaction), reakcji łańcuchowej polimerazy w czasie rzeczywistym RT-PCR (ang. real-time PCR), nested PCR, metodę izometrycznej amplifikacji z zastosowaniem pętli LAMP (ang. loop mediated isothermal amplification) oraz metodę fluorescencyjnej hybrydyzacji in situ FISH (ang. fluorescent in situ hybridization).
mgr Justyna Kata-Bury
