Jakie badania wykonać w kierunku dysplazji tanatoforycznej?

Dysplazja tanatoforyczna (TD) to rzadko występująca, noworodkowa dysplazja szkieletowa, która prowadzi do szybkiego zgonu dziecka niedługo po urodzeniu. Cechą charakterystyczną tej choroby jest karłowatość kończyn i niedorozwój szkieletu. Przyczyną dysplazji są mutacje genu FGFR3. W poniższym artykule charakteryzujemy przyczyny i objawy dysplazji tanatoforycznej oraz opisujemy, jak wygląda proces diagnostyczny. 

Co to jest dysplazja tanatoforyczna?

Dysplazja tanatoforyczna (ang. thanatophoric dysplasia, TD) to jedna z najrzadziej występujących, letalnych dysplazji szkieletowych. Zazwyczaj kończy się śmiercią w okresie noworodkowym lub w łonie matki. Najczęściej zgon spowodowany jest niewydolnością oddechową, wynikającą z wąskiej klatki piersiowej i hipoplastycznych (słabo wykształconych) płuc. W sporadycznych przypadkach życie dziecka z dysplazją tanatoforyczną zostaje wydłużone przy zaawansowanym wsparciu medycznym i jest ono w stanie dożyć wczesnego dzieciństwa. Takie dzieci są upośledzone umysłowo, wymagają ciągłego podłączenia do respiratora i stałej opieki medycznej. Nie potrafią samodzielnie funkcjonować.

Częstość występowania dysplazji tanatoforycznej szacuje się na 1 na 20 000-50 000 żywych urodzeń. Wyróżnia się dwa typy dysplazji tanatoforycznej.

• Typ 1 charakteryzuje się słabo rozwiniętym szkieletem, niedorozwojem kości miednicy i kręgosłupa, zniekształceniem lub brakiem czaszki oraz zakrzywionymi kościami długimi.

• Typ 2 wyróżnia się charakterystyczną budową czaszki (czaszka trójpłatowa w kształcie koniczyny), przedwczesnym zrastaniem się szwów czaszkowych oraz w odróżnieniu od typu 1 TD, kości długie mają większe rozmiary i nie są zakrzywione.

Pierwszy opis dysplazji tanatoforycznej pochodzi z 1967 roku. Jego autorem jest francuski pediatra Pierre Maroteaux.

Przyczyny i objawy dysplazji tanatoforycznej

Przyczyną dysplazji tanatoforycznej jest mutacja w genie FGFR3 zlokalizowanym na chromosomie 4, kodującym receptor czynnika wzrostu fibroblastów-3. Gen ten uczestniczy w rozwoju i prawidłowej budowie tkanki kostnej i tkanki mózgowej. Białko kodowane przez gen FGFR3 bierze udział w procesie regulacji kostnienia śródchrzęstnego poprzez hamowanie podziałów komórkowych i stymulację dojrzewania i różnicowania komórek. Mutacje w opisanym genie powodują między innymi zaburzenie wzrostu kości, wynikające z nadmiernego kostnienia.

Choroba ta może być dziedziczona w sposób autosomalny dominujący, czyli wystarczy posiadanie jednej kopii uszkodzonego genu, aby rozwinęły się objawy. W większości przypadków mutacja ta ma charakter sporadyczny i powstaje „de novo”, dlatego jeśli przypadki dysplazji tanatoforycznej wystąpiły w rodzinie, nie ma znacząco zwiększonego ryzyka wystąpienia choroby w kolejnych pokoleniach. Szacuje się, że rodzice posiadający już jedno dziecko chore na dysplazję tanatoforyczną mają 2% ryzyka urodzenia się kolejnego potomstwa z opisaną wadą genetyczną. Dane literaturowe wskazują, że zaawansowany wiek ojca może mieć wpływ na zwiększenie ryzyka wystąpienia choroby u potomstwa.

Charakterystycznymi objawami dysplazji tanatoforycznej jest opóźnienie wzrastania, duże wymiary czaszki, wielkogłowie z ciemieniem przednim dużych rozmiarów, wystające czoło, wysoce zmineralizowane kości czaszki, poszerzenie komór mózgu, spłaszczone trzony kręgów, wąska klatka piersiowa, wygięte kości podudzi, wytrzeszcz gałek ocznych, niewykształcona środkowa część twarzy, uogólnione osłabione napięcie mięśniowe, czaszka w kształcie trójlistnej koniczyny, krótkie palce u rąk i nóg, wady w budowie i funkcjonowaniu układu moczowego i krwionośnego oraz padaczka.

Dysplazja tanatoforyczna – badania

Dysplazja tanatoforyczna może być zidentyfikowana już na etapie życia płodowego. Badanie ultrasonograficzne płodu w drugim trymestrze może wskazywać na wielowodzie, mikromelię ryzomeliczną (krótkie kończyny w odcinkach proksymalnych), hipoplastyczną klatkę piersiową (nieodpowiednio wykształconą), długość kończyn mniejszą niż trzeci percentyl dla wieku ciążowego, trójpłatową czaszkę, niewykształconą środkową część twarzy, pogłębioną nasadę nosa i obecność wybrzuszenia w części skroniowej. Diagnozę prenatalną można potwierdzić z wykorzystaniem badania genetycznego analizującego obecność mutacji w genie FGFR3. Materiałem do badania są komórki płodu uzyskane za pomocą amniopunkcji, wykonywanej najczęściej w 15-18 tygodniu ciąży lub fragmenty kosmówki pobrane około 10-12 tygodnia ciąży.

Diagnostyka różnicowa dysplazji tanatoforycznej obejmuje achondrogenezę, achondroplazję, ciężką hipofosfatazję, karłowatość kampomeliczną, zespoły SADDAN, dysplazję dyssegmentalną typu Silvermana i Handmakera i ryzomeliczną chondrodysplazję punktową. 

Obecnie wyleczenie dysplazji tanatoforycznej nie jest możliwe. Podczas ciąży kobieta otoczona jest specjalistyczną opieką, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia powikłań w okresie prenatalnym. W większości przypadków po porodzie dziecko wymaga podłączenia do respiratora, zastosowania sztucznej wentylacji i tracheostomii. Współtowarzysząca dysplazji padaczka leczona jest farmakologicznie, obecne wodogłowie może wymagać zastosowania zastawek a zwężenia połączenia czaszkowo-szyjnego zastosowania dekompresji podpotylicznej. Jednak większość przypadków choroby kończy się śmiercią w okresie życia płodowego albo zaraz po urodzeniu.