Jedzenie w nocy – jak wpływa na metabolizm i wagę?

Wyniki wielu przeprowadzonych w ostatnim dwudziestoleciu badań wykazały, że nawyki żywieniowe, a także pory spożywania posiłków mogą wywierać istotny wpływ na zdrowie co skład i jakość spożywanych produktów. Zatem, czy chęć na podjadanie w porze nocnej może świadczyć o chorobie? Jakie skutki na naszego zdrowia ma np. jedzenie słodyczy w nocy?

Jedzenie a zegar biologiczny

Zarówno zwierzęta jak i ludzie synchronizują swoje zegary biologiczne oparte na samoregulującej się maszynerii biochemicznej kontrolowanej przez zlokalizowane w podwzgórzu jądra nadskrzyżowaniowe do dwudziestoczterogodzinnego cyklu zależnego od światła słonecznego, bodźców dietetycznych i pory snu. Wykazano, że pory spożywania posiłków wpływają na funkcję zegarów obwodowych kluczowych narządów metabolicznych, takich jak wątroba i trzustka, które działają wspólnie z podwzgórzem, regulując równowagę energetyczną i rytmy hormonalne. Zaburzenie tych sygnałów, spowodowane m.in. jedzeniem w porze nocnej może przyczynić się ro rozregulowania rytmu dobowego, co wywiera szereg niekorzystnych skutków zdrowotnych. 

To właśnie od rytmu okołodobowego zależnych jest wiele procesów fizjologicznych, w tym temperatura ciała, sen, metabolizm lipidów i węglowodanów, a także pewne wzorce żywieniowe. 

Przypuszcza się, że poza składem i jakością produktów spożywczych także i pora spożywanych posiłków może mieć istotne znaczenie dla:

• kontroli masy ciała,
• zapobieganiu rozwojowi nadwagi i otyłości, które to będąc czynnikami ryzyka wystąpienia zespołu metabolicznego, cukrzycy typu 2 oraz chorób sercowo-naczyniowych i nowotworowych stanowią swoiste wyzwanie dla społeczeństw większości krajów rozwiniętych. 

Jedzenie w nocy – co to oznacza i jakie są jego konsekwencje?

Badacze, podejmując próby jednoznacznego określenia godziny, od której spożywanie posiłków można uznać za jedzenie o późnej porze, za godzinę graniczną zgodnie przyjęli 21:00. Ponadto w części badań warunek ten został dookreślony przez odsetek energii dostarczanej w spożywanych w nocy pokarmach, szacowany na 20-25% dobowej podaży energii. Czy jednak uleganie nocnym zachciankom kulinarnym może się wiązać z niekorzystnymi dla zdrowia konsekwencjami? 

Odpowiedź na to pytanie niestety dla miłośników nocnych przekąsek jest twierdząca. Wyniki badań dowiodły jednoznacznie, że pora spożywania posiłków wpływa na zachodzące w organizmie przemiany kataboliczne węglowodanów i lipidów. 

Jedzenie późnym wieczorem i w porze nocnej jest skorelowane z:

• przyrostem masy ciała,
• zwiększonym ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 2,
• zwiększonym ryzykiem schorzeń sercowo-naczyniowych.  

Ponadto spożywanie posiłków późnym wieczorem, na krótko przed nocnym spoczynkiem, może prowadzić także do:

• wystąpienia problemów trawiennych, jak np. refluks żołądkowo-przełykowy, 
• zaburzać jakość snu i równowagę hormonalną, 
• wywołać uczucie narastającego napięcia i stresu. 

Mechanizmy te są jednak złożone i pomimo znacznej liczby dowodów łączących jedzenie w godzinach późnowieczornych i nocnych z występowaniem problemów zdrowia emocjonalnego, pozostają one niejasne.

Jedzenie w nocy – choroba. Zespół nocnego objadania

Podjadanie w nocy nie musi być objawem świadczącym o chorobie, jednak w sytuacji, gdy pokusa sięgnięcia po przekąskę w nocy staje się równie silna co tzw. głód nikotynowy, może to oznaczać, że cierpimy na zespół nocnego objadania. Zespół nocnego objadania został po raz pierwszy opisany w 1955 roku przez amerykańskiego lekarza psychiatrę Alberta Stunkarda jako zaburzenie kliniczne charakteryzujące się porannym jadłowstrętem połączonym z wieczorną bezsennością i wzmożonym łaknieniem. Zaburzenie to diagnozowane dotyczyć może od 1% do 2% populacji, występując częściej (nawet do 16%) w grupie osób chorujących na otyłość.

Zespół nocnego objadania występuje częściej u osób cierpiących na problemy natury zdrowia psychicznego takie jak depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenia lękowe z napadami paniki i zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. Jako możliwą etiologię tego zaburzenia wskazuje się czynniki psychostresowe, obciążenie genetyczne, zaburzenia odżywiania, cukrzycę i czynniki kulturowe.

Kultura jedzenia

Jedzenie stanowi integralną część kultury, a poznanie kuchni i tradycyjnych potraw stanowi klucz umożliwiający zrozumienie zwyczajów i historii lokalnych społeczności. Historia przekształcenia pożywienia w swoisty nośnik pamięci kulturowej sięga czasów rewolucji neolitycznej, kiedy to pierwotni łowcy-zbieracze porzucili koczowniczy tryb życia na rzecz hodowli zwierząt i uprawy roślin. Te przełomowe dla rozwoju ludzkości wydarzania mające miejsce około dwunastu tysięcy lat temu na Bliskim Wschodzie doprowadziły do powstania pierwszych stałych osad, rozwoju narzędzi, specjalizacji pracy i zorganizowanej formy przyrządzania posiłków i przechowywania żywności. Z czasem zarówno spożywane pokarmy jak i sposób ich przyrządzania stały się wyrazem tożsamości rozwijających się cywilizacji, wymiernie wpływając na kulturę i handel, a wydawane przez władców uczty cementowały zawierane sojusze, przyczyniając się do rozkwitu i upadku imperiów.

Kolejne stulecia przynosiły coraz większe rozwarstwienie pomiędzy możnymi a pospólstwem objawiające się m.in. urozmaiceniem, składem i liczbą spożywanych posiłków. Wraz z nadejściem średniowiecza rytm dnia Europejczyków, w tym czas pracy, posiłków i modlitw wyznaczał ton kościelnych dzwonów. Porządek ten przetrwał aż do rewolucji przemysłowej, której początki sięgają schyłku XVIII wieku. Wtedy to ustrukturyzowany harmonogram codziennych posiłków uległ drastycznej modyfikacji za sprawą zmianowego trybu pracy, który obejmował setki tysięcy robotników i wymógł bardziej spersonalizowane i płynne planowanie pór spożywanych posiłków, a z czasem spożywanie posiłków w porze nocnej stało się swoistym rytuałem przepracowanej i ubogiej klasy robotniczej. 

Jednak kulturowe postrzeganie podjadania w nocy odmieniło się w latach 40. XX wieku, które to przykrą konieczność robotniczego życia zamieniło w modny i faworyzowany przez media trend, którego jaskrawym wyrazem był opublikowany w grudniu 1943 roku na łamach czasopisma Popular Mechanics artykuł opisujący szczegółową instrukcję samodzielnego wykonania „tacki na nocne przekąski”. Tak silne zakorzenienie nocnego podjadania w kulturze XX wieku bezsprzecznie związane było z rozwojem telewizji i pokusą umilania przekąskami późnowieczornych seansów. 

dr n. o zdrowiu Piotr Choręza