Jod, a niedoczynność tarczycy
Jod odgrywa wiele istotnych funkcji w ludzkim organizmie. Pierwiastek ten ma szczególny związek z prawidłowym funkcjonowaniem tarczycy, a także jej określonymi schorzeniami. Jakie dokładnie są skutki zdrowotne nieprawidłowych poziomów jodu oraz jak ich uniknąć?
Czym jest jod?
Jod to pierwiastek chemiczny, który posiada szczególne znaczenie dla ludzkiego organizmu. Jod zaliczany jest do tzw. mikroelementów, czyli pierwiastków obecnych w ciele w niewielkich ilościach, niezbędnych jednak do prawidłowego funkcjonowania określonych tkanek oraz narządów. W warunkach naturalnych jod występuje w glebie, skałach oraz wodzie morskiej. Obecnie największa część jodu dostarczana jest do organizmu wraz z solą, jako że znacząca większość dostępnej soli kuchennej jest jodowana, czyli wzbogacana o ten pierwiastek. Dzięki temu udało się znacząco ograniczyć występowanie niedoborów jodu, które stanowiły poważne wyzwanie dla ogólnego zdrowia populacji.
Poza funkcjami pełnionymi w ludzkim organizmie, ze względu na swoje właściwości antyseptyczne jod wykorzystywany jest także do produkcji środków odkażających, takich jak np. jodyna. Obecnie środki te stosowane są coraz rzadziej, ze względu na nowsze, bardziej skuteczne zamienniki, jednak w określonych przypadkach nadal są używane.
Jaką rolę odgrywa jod w ludzkim organizmie?
Funkcja jodu w ludzkim organizmie związana jest głównie z prawidłowym funkcjonowaniem tarczycy. Tarczyca to niewielki narząd zlokalizowany na przedniej powierzchni szyi, który jest elementem układu wewnątrzwydzielniczego (hormonalnego) człowieka. Organ ten wychwytuje aż 75% jodu przyswojonego wraz z pożywieniem. Nieznaczne ilości tego pierwiastka obecne są w innych narządach, takich jak nerki, gruczoły ślinowe oraz żołądek.
W tarczycy jod jest wykorzystywany do produkcji dwóch głównych hormonów tego narządu, czyli trójjodotyroniny (T3) oraz tyroksyny (T4). Każda cząsteczka tych hormonów zawiera odpowiednio 3 lub 4 atomy jodu. Hormony tarczycowe wpływają praktycznie na funkcjonowanie każdej tkanki oraz organu w ludzkim organizmie. Ich działanie polega na regulacji intensywności procesów metabolicznych związanych z przemianami energetycznymi zachodzącymi w komórkach. Z tego powodu objawy zarówno niedoborów, jak i nadmiarowych ilości hormonów tarczycy mogą być bardzo rozległe oraz znacząco wpływać na komfort życia pacjenta.
Ocena poziomów jodu w organizmie może opierać się na pomiarze stężeń tego pierwiastka w moczu, jako że znacząca większość spożywanego jodu jest usuwana z organizmu przez nerki. Dodatkowo, o stężeniach jodu pośrednio mogą świadczyć zaburzenia w poziomach hormonów tarczycowych we krwi – T3 oraz T4, a także TSH, czyli hormonu kontrolującego pracę tarczycy.
Skutki zdrowotnie niedoboru jodu
Niewystarczająca podaż jodu wraz ze spożywanym pokarmem może prowadzić do rozwoju niedoboru jodu. Główne objawy tego zjawiska wynikają z zaburzonej pracy tarczycy, która nie jest w stanie syntetyzować wystarczających ilości hormonów. W przebiegu niedoborów jodu może zatem dojść do pojawienia się następujących symptomów:
- Znaczące powiększenie rozmiarów tarczycy („wole”),
- Niezamierzone przybieranie na masie ciała,
- Przewlekłe uczucie zmęczenia oraz ogólne osłabienie,
- Pogorszenie kondycji skóry (sucha, marmurkowata) oraz włosów (zwiększona łamliwość, nadmierne wypadanie),
- Uczucie zimna,
- Bradykardia, spowolnienie akcji serca,
- Zaburzenia poznawcze – problemy z zapamiętywaniem, nauką, koncentracją,
- Zaburzenia nastroju – szczególnie o charakterze depresyjnym,
- Przewlekłe zaparcia,
- U kobiet – zaburzenia miesiączkowania.
Opisywane powyżej objawy związane są z niedoczynnością tarczycy u osób dorosłych wywoływaną przez braki jodu w diecie. Niedobory jodu są szczególnie niebezpieczne w okresie ciąży, jako że hormony tarczycy odgrywają istotną rolę m.in. w procesach prawidłowego rozwoju neurologicznego płodu. W przypadku, gdy u matki występują niedobory jodu u dziecka może dojść do pojawienia się wrodzonego zespołu niedoboru jodu. Choroba ta obejmuje m.in. opóźnienie umysłowe (zaznaczone w zróżnicowanym stopniu) oraz różnego rodzaju zaburzenia somatyczne, jak m.in. bezpłodność, opóźnione tempo wzrastania lub też utratę włosów i rozwój przewlekłego przerostu tkanek tarczycy (wole).
Obecnie niedobory jodu występują niezwykle rzadko, głównie w krajach rozwijających się ze znaczącymi problemami w zakresie zdrowia publicznego. W wysoko rozwiniętych państwach problem ten jest w znaczącym stopniu pod kontrolą dzięki szerokiemu wprowadzeniu wzbogacania podstawowych produktów spożywczych o jod (głównie sól jodowana). Obowiązek dodatkowego wzbogacania soli spożywczej o ten mikroelement w Polsce został wprowadzony w życie w 1997 roku, choć pierwszy raz profilaktyka niedoborów jodu została rozpoczęta na niewielką skalę już w 1935 roku.
Skutki zdrowotne nadmiaru jodu
W przypadku nadmiernego spożycia pokarmów lub suplementów diety zawierających w sobie znaczne ilości jodu, może dojść do pojawienia się objawów związanych z przedawkowaniem tego pierwiastka. Pacjent może wówczas doświadczać mało charakterystycznych symptomów, jak np.:
- Ból głowy,
- Wysypki,
- Nasilenie określonych chorób skórnych (trądziku),
- Nudności,
- Wymioty,
- Bóle brzucha,
- Metaliczny posmak w ustach, uczucie pieczenia w gardle.
Dodatkowo, nadmiar jodu w organizmie pacjenta może prowadzić do rozwoju zespołu objawów poniekąd przeciwnych do niedoczynności tarczycy, czyli nadczynności tego narządu. W przebiegu tego schorzenia tarczyca produkuje nadmierną ilość hormonów T3 oraz T4, co może skutkować rozwojem dolegliwości takich jak m.in.:
- Niezamierzone spadki masy ciała,
- Zwiększony apetyt,
- Nadmierne, nieadekwatne odczucia gorąca,
- Nadmierna potliwość,
- Tachykardia (zbyt szybka akcja serca) oraz uczucie kołatania serca,
- Zwiększona męczliwość,
- Przewlekłe biegunki,
- Nadpobudliwość ruchowa, drżenia mięśniowe (szczególnie dłoni),
- Zaburzenia snu, bezsenność,
- Zaburzenia emocjonalne, zwiększona nerwowość, odczucia o charakterze lękowym,
- Problemy z koncentracją,
- U kobiet – zaburzenia miesiączkowania,
- Pogorszenie kondycji skóry i włosów, z nadmiernym ich wypadaniem.
Do rozwoju nadmiaru jodu najczęściej dochodzi na tle jatrogennym – oznacza to, że jest to zazwyczaj powikłanie stosowanego leczenia (np. w przebiegu koronarografii z wykorzystaniem środków kontrastowych bogatych w jod). Dość rzadko obserwuje się nadmiar jodu w wyniku nieprawidłowych nawyków żywieniowych, choć jest to także możliwe.
Naturalne źródła jodu
Wiele pokarmów zawiera znaczące ilości jodu. Uwzględnienie ich w diecie jest szczególnie zalecane osobom, które doświadczają objawów niedoczynności tarczycy. Warto zaznaczyć jednak, że w przypadku podejrzenia tego zespołu chorobowego należy jak najszybciej skonsultować swoje dolegliwości z lekarzem, jako że mogą one świadczyć o rozwoju określonych, poważnych schorzeń, które mogą wymagać rozpoczęcia specjalistycznego leczenia. Odpowiednio zbalansowana dieta nie może być stosowana jako terapia zastępcza do leków, jednak może korzystnie wpływać na funkcjonowanie układu hormonalnego oraz całego organizmu.
Do produktów bogatych w jod zaliczają się m.in.:
- Ryby morskie – np. mintaj, dorsz, makrela,
- Algi i wodorosty,
- Owoce morza – np. krewetki lub małże,
- Jaja kurze,
- Sery żółte,
- Szpinak,
- Brokuły.
Nie należy zapominać także o podstawowym źródle jodu w Polsce, czyli jodowanej soli kuchennej, której stosowanie w większości przypadków zapewnia pokrycie dobowego zapotrzebowania na jod. warto mieć jednak na uwadze także ryzyko różnorakich, negatywnych skutków zdrowotnych nadmiernego stosowania soli, m.in. związanych z rozwojem chorób układu sercowo-naczyniowego.
Źródła:
https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/124437,dieta-w-niedoczynnosci-tarczycy
https://www.who.int/data/nutrition/nlis/info/iodine-deficiency
https://www.healthline.com/nutrition/iodine-deficiency-symptoms#TOC_TITLE_HDR_11
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21802524/
