Katar - jakie są przyczyny jego powstawania?

Katar, znany również pod nazwą nieżyt nosa, z definicji jest zapaleniem obejmującym błonę śluzową nosa, przebiegającym z charakterystycznymi objawami: zwiększoną ilością wydzieliny, kichaniem, uczuciem dyskomfortu w nosie (świąd i drapanie) oraz osłabieniem węchu i smaku. Z jakiego powodu rozwija się katar i jak postępować w zależności od jego przyczyny?

Katar – przyczyny

Katar jest uznawany za najczęściej „dopadającą” człowieka przypadłość, która wiąże się z istotnym pogorszeniem jakości życia. Obrzęk błony śluzowej nosa oraz zalegająca lub lejąca się z nosa wydzielina znacząco utrudniają oddychanie obniżając zdolność do normalnego, codziennego funkcjonowania. Zatem, skąd się bierze katar? Bardzo uproszczony podział kataru uwzględnia przyczynę stanu zapalnego błony śluzowej nosa i obejmuje trzy typy:

• Alergiczny nieżyt nosa
• Zakaźny niealergiczny nieżyt nosa
• Niezakaźny nieżyt nosa

Katar może mieć łagodny, umiarkowany lub ciężki przebieg, występować sezonowo lub niezależnie od pory roku, krótkotrwale lub przewlekle. Katar może występować samodzielnie lub towarzyszyć innym chorobom. Jest także czynnikiem ryzyka sprzyjającym rozwojowi innych chorób, np. astmie czy też zapaleniu zatok. W sytuacji, w której katar trwa powyżej 12 tygodni definiuje się go jako katar przewlekły, a sytuacja ta wymaga wizyty u lekarza laryngologa.

Katar alergiczny

Alergia to zmieniona, nieoczekiwana i nadmierna odpowiedź układu immunologicznego na kontakt z alergenem, czyli nieszkodliwym dla większości osób czynnikiem, który napotykamy w naszym otoczeniu. U alergików czynnikiem inicjującym katar alergiczny najczęściej są pyłki drzew i traw, roztocza, odchody owadów, sierść zwierząt i pleśnie. Katar alergiczny charakteryzuje często sezonowe występowanie uzależnione od kalendarza pyleń roślin. Wśród objawów dominuje uczucie zatkanego nosa wraz z wodnistym wyciekiem, swędzenie w nosie i kichanie. Bardzo często alergicznemu nieżytowi nosa towarzyszy zapalenie górnych lub/i dolnych dróg oddechowych, astma oraz wywołane kontaktem z alergenem zapalenie spojówek, objawiające się łzawieniem oczu.

Katar zakaźny niealergiczny

• Katar wirusowy

W powyżej 90% przypadków zakaźny nieżyt nosa spowodowany jest infekcją wirusową. Za winowajców kataru wirusowego uznaje się rinowirusy i koronawirusy, wirusy grypy i paragrypy, adenowirusy oraz wirusy syncytialno-oddechowe. Objawy to przede wszystkim upośledzenie drożności nosa lub surowiczo-śluzowy, śluzowo-ropny lub ropny wyciek z nosa. Infekcji może towarzyszyć ból i rozpieranie w okolicy twarzy oraz zaburzenia węchu. Infekcja wirusowa przebiega zazwyczaj z objawami ogólnoustrojowymi, poczuciem rozbicia, osłabienia, także z bólem gardła. Może towarzyszyć jej również zapalenie zatok przynosowych. Najczęściej ustępuje samoistnie w okresie 10 dni od pojawienia się pierwszych objawów.

• Katar bakteryjny

Wyjątkowo rzadko w trakcie kataru wirusowego dochodzi do nadkażenia bakteryjnego błony śluzowej nosa. Bakteriami odpowiedzialnymi za nadkażenia są Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenze, Moraxella catarrhalis, Streptococcus pyogenes i Staphylococcus aureus.  Nadkażenie sprzyja przedłużaniu się infekcji w czasie oraz nasileniu objawów. Wydzielina z nosa staje się coraz gęstsza, przybiera różne zabarwienie od szarego, żółtego do zielonego. Może być także podbarwiona krwią. Posiada charakterystyczny zapach, który różnicuje infekcję wirusową od bakteryjnej.

Katar zatokowy

Katar zatokowy może być skutkiem uczulenia na dany alergen, zakażenia wirusowego lub bakteryjnego. Może być również spowodowany czynnikiem niezakaźnym np. nieprawidłowościami anatomicznymi w budowie nosa. W katarze zatokowym stan zapalny poza błoną śluzową nosa obejmuje również zatoki, czyli anatomiczne przestrzenie zlokalizowane w okolicach nosa i czoła. Poza charakterystycznymi dla kataru objawami, pojawia się ból głowy nasilający się przy pochylaniu. W badaniu lekarskim stwierdza się u pacjenta bolesność uciskową w okolicy zajętej stanem zapalnym zatoki.

Katar niezakaźny

Katar niezakaźny wywołany jest czynnikiem innym niż alergeny, wirusy czy bakterie. Może być skutkiem toczących się w organizmie zmian hormonalnych (np. ciąża, endokrynopatie – niedoczynność tarczycy, akromegalia), stosowania niektórych leków (np. kwasu acetylosalicylowego, leków przeciwpsychotycznych), zmian starczych (starcze zapalenie błony śluzowej nosa) lub niemożliwe jest określenie przyczyny jego występowania (katar naczynioruchowy, idiopatyczny).

Jak wyleczyć katar?

Leczenie kataru musi uwzględniać dokładne sprecyzowanie jego przyczyny. W przypadku kataru alergicznego stosuje się miejscowe lub ogólnoustrojowe leki przeciwalergiczne oraz podejmuje się próby odczulenia pacjenta. W leczeniu kataru wywołanego infekcją wirusową stosuje się leczenie objawowe, głównie miejscowe polegające na zakraplaniu nosa środkami obkurczającymi naczynia błony śluzowej. W bakteryjnym nadkażeniu do wyeliminowania bakterii odpowiedzialnych za objawy, niezbędne jest zastosowanie antybiotyków. W katarze niezakaźnym wywołanym zmianami hormonalnymi, ważne jest leczenie choroby podstawowej, w przypadku kataru polekowego rozważa się zmianę leków na inne. Do metod wspomagających leczenie kataru zalicza się inhalacje z zastosowaniem leków sterydowych, soli fizjologicznej, olejków eterycznych lub ziół. U dzieci co raz częściej wykorzystuje się elektryczne urządzenia do odciągania z nosa zalegającej wydzieliny. W łagodzeniu podrażnień często pocieranej w trakcie kataru skóry stosuje się z powodzeniem maść majerankową, która przynosi ulgę i pomaga w gojeniu otarć. 

Bibliografia

1. Review of Rhinitis: Classification, Types, Pathophysiology. Liva GA, Karatzanis AD, Prokopakis EP. J. Clin. Med. 2021, 10, 3183. https://doi.org/10.3390/jcm10143183
2. Alergiczny i niealergiczny nieżyt nosa. Jędrzejek M, Pokorna-Kałwak D, Mastalerz-Migas A. Lekarz POZ 2/2020
3. Przegląd aktualnych wytycznych w zakresie diagnostyki i leczenia zapaleń zatok przynosowych z praktycznym komentarzem. Wardas P, Markowski J, Piotrowska-Seweryn A. Forum Medycyny Rodzinnej 2014, vol 8, no 4, 159–168
4. Nieżyt nosa – najważniejsze fenotypy i endotypy oraz zasady leczenia. Fornal R, Kurzawa R, Błażowski Ł, Sak I. Alergia Astma Immunologia 2015, 20 (4): 242-252
5. Katar – etiologia i skuteczne leczenie. Szamborski R. Farmacja Polska Tom 65 · nr 10 · 2009