Kwasica metaboliczna - objawy i przyczyny

Kwasica metaboliczna, zwana także kwasicą nieoddechową, polega na zmniejszeniu pH krwi poniżej 7,35, co spowodowane jest pierwotnym spadkiem stężenia HCO₃^–. Obraz kliniczny zaburzenia zależy od choroby będącej przyczyną nieprawidłowości. Dowiedz się, czym jest kwasica metaboliczna, w jaki sposób się objawia i co może być jej podłożem.

Równowaga kwasowo-zasadowa w organizmie

W prawidłowych warunkach, pH krwi wynosi 7,35-7,45. Stałe pH krwi, nieprzekraczające podanych wartości prawidłowych („norm”), zapewnia optymalny przebieg procesów enzymatycznych w organizmie i jest niezbędne dla zachowania równowagi. Utrzymanie stałego pH krwi i płynów ustrojowych jest możliwe dzięki kilku mechanizmom. Największe znaczenie przypisuje się układom buforowym krwi i tkanek, wentylacji pęcherzykowej w płucach oraz nerkom. Zaburzenia wentylacji pęcherzyków płucnych prowadzą do kwasicy oddechowej lub zasadowicy oddechowej (związanej z pCO₂), a upośledzenie funkcji nerek jest podłożem kwasicy nieoddechowej.

Kwasica metaboliczna – co to za zaburzenie?

Obniżenie pH krwi poniżej 7,35, które spowodowane jest pierwotnym spadkiem stężenia jonu wodorowęglanowego – HCO₃^–, to kwasica nieoddechowa. Kwasica nieoddechowa może powstać wskutek zadziałania rozmaitych czynników.

Kwasica metaboliczna – przyczyny:

• Nadmierna podaż lub nadmierna endogenna produkcja nielotnych kwasów (przykłady to cukrzycowa kwasica ketonowa, o której więcej przeczytasz tutaj: https://diag.pl/pacjent/artykuly/kwasica-ketonowa-czym-jest-jak-sie-objawia-i-jak-ja-wykryc/, kwasica mleczanowa, kwasica spowodowana zatruciem etanolem, metanolem, salicylanami czy glikolem etylenowym),
• Zaburzenia regeneracji wodorowęglanów przez nerki (w przebiegu ostrej lub przewlekłej niewydolności nerek) lub upośledzenie wydalania jonów wodorowych przez cewki dalsze w nerkach (kwasice cewkowe dalsze),
• Utrata zasad przez nerki (kwasice cewkowe bliższe i dalsze) lub przez przewód pokarmowy w konsekwencji masywnych biegunek, przetok zewnętrznych:  trzustkowych, żółciowych i  jelitowych).

Kwasica metaboliczna – diagnostyka

Aby móc ocenić stan równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie, podstawowym badaniem jest badanie gazometryczne krwi. Gazometria krwi to badanie krwi tętniczej (lub rzadziej arterializowanej krwi włośniczkowej), którego głównym celem jest diagnostyka i monitorowanie leczenia zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej lub niewydolności oddechowej. Miejscem nakłucia jest najczęściej tętnica promieniowa w okolicy nadgarstka, ale czasem nakłuwa się także tętnicę udową czy ramienną. Krew pobierana jest przez lekarza, z reguły podczas pobytu w szpitalu.

Do głównych ocenianych parametrów należą: pH krwi, stężenie HCO₃^– jako wskaźnik składowej nieoddechowej oraz pCO₂ będący wskaźnikiem składowej oddechowej. Dodatkowo analizuje się zasady buforujące, nadmiar zasad we krwi czy lukę anionową. Prawidłowa interpretacja wyników umożliwia rozpoznania zaburzeń prostych, takich jak: kwasica oddechowa, kwasica nieoddechowa, zasadowica oddechowa i zasadowica nieoddechowa oraz zaburzeń mieszanych, takich jak kwasica metaboliczna i oddechowa oraz zasadowica metaboliczna i oddechowa, a także poziom wyrównania zaburzeń.

W kwasicy metabolicznej obserwuje się obniżone pH krwi, zmniejszone stężenie HCO₃^–, a w efekcie oddechowej kompensacji kwasicy, często także obniżone pCO₂.

Interpretacja parametrów gazometrii krwi tętniczej jest trudna, wymaga uwzględnienia całości obrazu klinicznego oraz specjalistycznej wiedzy.

Kwasica metaboliczna – objawy

Objawy kwasicy metabolicznej zależą od przyczyny będącej podłożem zaburzeń. Kwasica nieoddechowa może ulec wyrównaniu poprzez drogę oddechową. Dzięki hiperwentylacji, pCO₂ zmniejsza się, a pH krwi ulega normalizacji (wyrównanie częściowe lub wyrównanie całkowite). Taka kompensacyjna hiperwentylacja w ciężkich kwasicach metabolicznych o ostrym przebiegu, objawia się pogłębionym i przyspieszonym oddechem.

Kwasica metaboliczna – leczenie

Postępowanie w kwasicy metabolicznej odbywa się w warunkach szpitalnych. Leczenie objawowe bazuje na podawaniu dożylnym NaHCO₃^–, ale podstawowe znaczenie ma leczenie choroby podstawowej, która doprowadziła do powstania kwasicy nieoddechowej.

Kwasica metaboliczna – dieta 

Kwasica metaboliczna to poważne zaburzenie metaboliczne, będące niebezpiecznym powikłaniem innych patologicznych stanów. Nieleczona kwasica metaboliczna zagraża życiu i zdrowiu. Potoczne sformułowanie „zakwaszenie organizmu” stosowane przez niektórych w kontekście rzekomego wpływu „kwasotwórczej diety” na pH płynów ustrojowych, nie ma nic wspólnego z faktyczną kwasicą. Tzw. „zakwaszenie” czy też „odkwaszanie” organizmu nie znajduje także uzasadnienia w danych naukowych.

Tymczasem zapamiętaj, że kwasica metaboliczna to poważne zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej, związane z obniżeniem pH krwi i spowodowane mechanizmami prowadzącymi do spadku stężenia HCO₃^–. Przyczyną kwasicy nieoddechowej nie jest dieta.

Bibliografia:

• Interna Szczeklika, pod red. P. Gajewskiego, Medycyna Praktyczna, Kraków 2020

---