Lipidogram, czyli cholesterol pod kontrolą

Podwyższony poziom cholesterolu należy do najważniejszych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych i ich następstw. Niewiele osób zdaje sobie sprawę, że cholesterol całkowity to jedynie jedna z kilku składowych profilu lipidowego, który powinno się oznaczać przynajmniej raz w roku. Lipidogram umożliwia ocenę stężenia poszczególnych frakcji lipidowych we krwi, co pozwala na wczesne wdrożenie działań profilaktycznych i ograniczenie ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych.

Kiedy należy wykonywać lipidogram?

Regularna ocena profilu lipidowego dostarcza istotnych informacji o stanie układu sercowo-naczyniowego oraz umożliwia oszacowanie ryzyka miażdżycy, choroby niedokrwiennej serca, zawału czy udaru mózgu. Badanie lipidogramu przede wszystkim należy wykonywać u osób, u których ryzyko zaburzeń lipidowych jest podwyższone. Do tej grupy należą:

• pacjenci z klinicznymi objawami choroby sercowo-naczyniowej,
• osoby ze stwierdzonymi blaszkami miażdżycowymi w tętnicach wieńcowych lub szyjnych,
• osoby chorujące na cukrzycę,
• osoby z nadciśnieniem tętniczym,
• osoby z nadwagą lub otyłością,
• pacjenci z przewlekłą chorobą nerek,
• osoby z przewlekłymi autoimmunologicznymi chorobami zapalnymi,
• osoby pochodzące z rodzin, w których występuje przedwczesna choroba sercowo–naczyniowa
• potomkowie osób z ciężką dyslipidemią

Warto przeczytać: https://diag.pl/pacjent/artykuly/diagnostyka-cukrzycy-2/

Regularne badania powinny wykonywać również osoby, których styl życia sprzyja rozwojowi zaburzeń lipidowych. Składają się na to takie czynniki ryzyka jak:

• niski stopień aktywności fizycznej,
• narażenie na przewlekły stres,
• dieta bogata w tłuszcze oraz węglowodany,
• palenie papierosów lub innych wyrobów tytoniowych,

U zdrowych osób dorosłych, które nie mają rodzinnego obciążenia chorobami układu krążenia, badanie lipidogramu zaleca się wykonywać u mężczyzn powyżej 40. roku życia i u kobiet powyżej 50. roku życia lub po menopauzie, szczególnie gdy istnieją inne czynniki ryzyka wymienione wcześniej.

Badanie poziomu lipidów należy wykonywać regularnie, zgodnie z indywidualnymi zaleceniami lekarza. W zależności od uzyskanych wyników, współistniejących chorób, ogólnego stanu zdrowia oraz innych czynników ryzyka sercowo–naczyniowego, lekarz określi częstotliwość badań oraz wskaże, jak można zmniejszyć ryzyko dyslipidemii.

Pamiętajmy, że choć w niektórych przypadkach wysoki poziom cholesterolu uwarunkowany jest genetycznie, ważną rolę w utrzymaniu prawidłowej gospodarki lipidowej odgrywa zbilansowana, zdrowa dieta oraz regularna aktywność fizyczna.

Przeczytaj także: https://diag.pl/pacjent/artykuly/prawidlowy-poziom-cholesterolu-jak-o-niego-zadbac/

Lipidogram – co zawiera?

Na profil lipidowy składają się różne frakcje cholesterolu i triglicerydów:

• Cholesterol całkowity (CHOL) – służy do oceny ryzyka sercowo-naczyniowego przy pomocy skali SCORE
• Cholesterol HDL (lipoproteiny o wysokiej gęstości – high density lipoproteins, tak zwany „dobry cholesterol”) – to frakcja, której stężenie powinno być utrzymywane na odpowiednio wysokim poziomie, ponieważ pełni funkcje ochronne, zapobiegając rozwojowi miażdżycy
• Cholesterol LDL (lipoproteiny o niskiej gęstości – low density lipoproteins), tak zwany „zły cholesterol” – jest podstawowym parametrem określającym ryzyko sercowo-naczyniowe i wyznacza cele ukierunkowanego leczenia
• Cholesterol nie-HDL – parametr wyliczany na podstawie różnicy pomiędzy cholesterolem całkowitym a frakcją HDL
• Trójglicerydy (TG) – podwyższony poziom triglicerydów znacząco zwiększa ryzyko sercowo-naczyniowe nawet przy prawidłowych stężeniach pozostałych frakcji lipidowych

Lipidogram – przygotowanie do badania

Według najnowszych wytycznych towarzystw naukowych do badania lipidogramu nie trzeba być na czczo. Jest to duża zmiana w stosunku do wcześniejszych warunków przygotowania do badania, które wskazywały na konieczność pozostawania na czczo przez ok. 12 godzin. Obecnie uważa się, że badanie powinno być wykonywane w warunkach jak najbardziej zbliżonych do codziennej aktywności i odżywiania. Wpływ posiłku na wyniki badań lipidogramu jest niewielki, szczególnie podczas badań profilaktycznych.

W sytuacji, gdy badanie wykaże znaczne nieprawidłowości, zalecane jest powtórzenie oznaczenia w warunkach na czczo. Podczas kontroli i monitorowania leczenia pacjentów ze stwierdzoną hipertriglicerydemią, pozostanie na czczo przed badaniem jest konieczne.

Lipidogram – jak wygląda badanie?

Profil lipidowy, czyli lipidogram, to jedno z podstawowych badań krwi, dlatego można wykonać je praktycznie w każdym laboratorium diagnostycznym. Koszt jest niewielki, a ze skierowaniem od lekarza można wykonać badanie bezpłatnie. Lipidogram oznaczany jest również w ramach programu profilaktycznego Moje Zdrowie.

Do oznaczenia lipidogramu pobierana jest próbka krwi z żyły łokciowej. Sam proces pobierania krwi jest krótki i nie niesie ze sobą znaczącego ryzyka dla pacjenta. Aby wszystko przebiegło sprawnie, zaleca się przez badaniem pić większą ilość wody, aby dobrze wypełnić łożysko naczyniowe. Po pobraniu krwi należy przez kilka minut uciskać miejsce wkłucia zgodnie z zaleceniami personelu medycznego.

Wyniki lipidogramu są zazwyczaj dostępne jeszcze tego samego dnia roboczego.

Lipidogram – normy

Odpowiednia ilość tłuszczów w organizmie jest ważna dla zdrowia, ponieważ pełnią one ważne funkcje fizjologiczne: są źródłem energii dla procesów zachodzących w naszym ciele, budują błony komórkowe oraz biorą udział w gospodarce hormonalnej. Pomimo tego, że ludzki organizm posiada system wewnętrznej kontroli, pozwalający na automatyczne zmniejszanie lub zwiększanie wykorzystania cholesterolu dostarczanego z pożywieniem, w przypadku długotrwałej niewłaściwej diety oraz braku aktywności fizycznej z czasem dochodzi do nagromadzenia zbyt dużej ilości cholesterolu we krwi, co sprzyja rozwojowi otyłości i miażdżycy oraz wielu innych poważnych chorób.

Zakresy referencyjne parametrów lipidogramu, potocznie nazywane normami, są ustalane przez towarzystwa naukowe na podstawie aktualnych danych klinicznych.

Zalecane poziomy prawidłowe różnią się w zależności od oceny ryzyka sercowo-naczyniowego SCORE, na które składa się wiele czynników, m.in. ciśnienie tętnicze, palenie papierosów, masa ciała oraz aktywność fizyczna.

Ogólne wartości docelowe dla poszczególnych składowych lipidogramu u osób dorosłych przedstawiają się następująco:

• Cholesterol całkowity (CHOL)        

 <4,9 mmol/l (<190 mg/dl)

• Cholesterol HDL

>1,0 mmol/l (>40 mg/dl) dla mężczyzn

>1,2 mmol/l (>45 mg/dl) dla kobiet

• Cholesterol LDL

ryzyko sercowo-naczyniowe małe: <3,0 mmol/l (<115 mg/dl)

ryzyko sercowo-naczyniowe umiarkowane: <2,6 mmol/l (<100 mg/dl)

ryzyko sercowo-naczyniowe duże: <1,8 mmol/l (<70 mg/dl)

ryzyko sercowo-naczyniowe bardzo duże: <1,4 mmol/l (<55 mg/dl)

ryzyko sercowo-naczyniowe ekstremalne: <1 mmol/l (<40 mg/dl)

• Cholesterol nie-HDL

ryzyko sercowo-naczyniowe umiarkowane: <3,4 mmol/l (<130 mg/dl)

ryzyko sercowo-naczyniowe duże: < 2,6 mmol/l (<100 mg/dl)

ryzyko sercowo-naczyniowe bardzo duże: < 2,2 mmol/l (<85 mg/dl)

ryzyko sercowo-naczyniowe ekstremalne: <1,8 mmol/l (<70 mg/dl)

• Trójglicerydy (TG)

na czczo <1,7 mmol/l (<150 mg/dl);

nie na czczo <2,0 mmol/l (<175 mg/dl)

Wartości referencyjne dla poszczególnych parametrów lipidogramu są obecnie ujednolicone we wszystkich laboratoriach w Polsce, zgodnie z aktualnymi wytycznymi opracowanymi przez:

• Polskie Towarzystwo Diagnostyki Laboratoryjnej (PTDL)
• Polskie Towarzystwo Lipidologiczne (PTL)
• oraz przy współpracy z innymi towarzystwami medycznymi, takimi jak PTK, PTD, PTNT i KLRWP

Warto jednak pamiętać, że interpretacja wyników powinna zawsze odbywać się w kontekście indywidualnego ryzyka sercowo-naczyniowego pacjenta oraz zgodnie z wartościami referencyjnymi podanymi na wyniku badania. W celu uzyskania pełnej, kompleksowej oceny wyników lipidogramu należy udać się do lekarza, który na podstawie otrzymanych informacji połączonych z czynnikami ryzyka oraz stanem klinicznym i predyspozycjami genetycznymi będzie w stanie zaplanować dalszą diagnostykę oraz wdrożyć właściwe postępowanie.

Pytania i odpowiedzi

1. Jakie znaczenie ma stosunek HDL do LDL?

Aby zmniejszyć ryzyko rozwoju miażdżycy i innych chorób układu krążenia należy utrzymywać w równowadze profil lipidowy. Należy pamiętać, że to odpowiednio niskie stężenie LDL jest celem terapeutycznym w przypadku zaburzeń lipidowych. HDL natomiast to jedyna frakcja lipidowa, która powinna być utrzymywana na odpowiednio wysokim poziomie. Ostatecznie – im wyższy stosunek HDL do LDL tym mniejsze ryzyko zdrowotne.

2. Czy dieta bogata w tłuszcze roślinne zawsze poprawia lipidogram?

Tłuszcze roślinne są źródłem korzystnych dla zdrowia kwasów nienasyconych, szczególnie gdy zastępują w diecie tłuszcze zwierzęce. Wyjątkiem są tutaj nasycone oleje roślinne: palmowy i kokosowy – tych należy unikać. Nie zawsze jednak same zmiany w diecie wystarczą, aby poprawić lipidogram. Wpływ diety na profil lipidowy może się różnić w zależności od indywidualnych predyspozycji, stylu życia i ogólnego stanu zdrowia.

3. Jakie czynniki mogą zaburzać wynik lipidogramu?

Na wynik lipidogramu wpływają leki obniżające cholesterol, wysiłek fizyczny, dieta wysokowęglowodanowa, alkohol i papierosy. Fizjologiczne zmiany w profilu lipidowym obserwuje się u kobiet w ciąży, u osób w podeszłym wieku oraz u wszystkich osób w okresie zimowym. Obniżone stężenie cholesterolu występuje także do kilku tygodni po przebytym incydencie sercowo-naczyniowym oraz w przewlekłych stanach zapalnych, np. w chorobach reumatycznych.