Liszaj płaski – jak wygląda? Diagnostyka i leczenie liszaja płaskiego

Liszaj płaski jest przewlekłą chorobą zapalną skóry i błon śluzowych o niewyjaśnionej etiologii. Czasem zmiany obejmują również płytkę paznokciową. Liszaj płaski częściej występuje u osób cierpiących na choroby o podłożu autoimmunologicznym. Jego rozpoznanie nierzadko możliwe jest tylko na podstawie obrazu klinicznego. Na Twojej skórze pojawiły się swędzące grudki o sinoczerwonym kolorze? To może być liszaj płaski. Sprawdź, jakie czynniki sprzyjają powstawaniu tej choroby oraz jakie inne objawy mogą jej towarzyszyć. Dowiedz się, w jaki sposób lekarz stawia rozpoznanie i na czym polega leczenie liszaja płaskiego.

Co to jest liszaj płaski?

Liszaj płaski, to przewlekła choroba skóry, paznokci, błon śluzowych. Zachorowalność na liszaja płaskiego szacowana jest na 0,1–2,2% populacji dorosłych. Liszaj płaski rozwinąć się może w każdym wieku, lecz najczęściej obserwuje się go między 30. a 60. rokiem życia. Choroba ta częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. U dzieci bywa opisywana bardzo rzadko. Przed 20. rokiem życia stwierdza się 2–3% wszystkich rozpoznawanych przypadków liszaja płaskiego. Częstsze są zachorowania u mieszkańców strefy tropikalnej i subtropikalnej.

Liszaj płaski – przyczyny powstania choroby

Jak dotąd nie określono dokładnie przyczyn powstawania liszaja płaskiego. Nierzadkie są przypadki współwystępowania tej dermatozy z niektórymi chorobami autoimmunologicznymi (schorzeniami, w których organizm uważa za obce własne komórki i atakuje je, np. z bielactwem, pemfigoidem, toczniem rumieniowatym). Zmiany liszajowate mogą współistnieć z nadciśnieniem tętniczym, nietolerancją glukozy i cukrzycą czy marskością wątroby. Jednoczesne występowanie objawów liszaja płaskiego, cukrzycy i nadciśnienia tętniczego określane jest jako zespół Grinspana (triada zespołu Grinspana). Podejrzewa się, że czynnikami predysponującymi do wystąpienia liszaja płaskiego są: silne obciążenie psychiczne, narażenie na duży stres, stosowanie niektórych leków (np. penicylaminy). Nie wykazano rodzinnego występowania liszaja płaskiego. Nie jest on też zaraźliwy.

Jak wygląda liszaj płaski?

Typowe dla liszaja płaskiego jest występowanie drobnych grudek, którym z reguły towarzyszy silny świąd. Zmiany są płasko-wyniosłe, w kolorze sinoczerwonym, o różnej wielkości i twardej strukturze. Na ich powierzchni widoczna jest biała siateczka, nazywana siateczką Wickhama, która powstaje na skutek nieprawidłowego przerostu warstwy ziarnistej skóry. Zmiany skórne zazwyczaj ustępują samoistnie w ciągu kilku miesięcy, nie pozostawiając po sobie blizn. Objawy liszaja płaskiego umiejscawiają się głównie w okolicy pępka, stawów skokowych, narządów płciowych, odcinka kręgosłupa krzyżowo-lędźwiowego, na nadgarstkach po stronie zginaczy, na wewnętrznej powierzchni ud i przedniej powierzchni podudzi. W ciężkich przypadkach zmiany skórne mogą rozwinąć się na całej skórze. Wspomniany świąd bywa bardzo dokuczliwy, a drapanie przynosi jedynie chwilową ulgę. W rzeczywistości może zaostrzyć przebieg choroby i sprzyja powstawaniu objawu Köbnera (pojawieniu się linijnego wysiewu grudek wzdłuż miejsca drapania). Jeśli liszaj występuje w obrębie owłosionej skóry głowy, może dojść do wzmożonego wypadania włosów, a nawet do miejscowej ich utraty.

W przypadku liszaja płaskiego na błonach śluzowych pojawiają się zmiany w postaci białej siateczki albo zanikowo-nadżerkowego zapalenia. Lokalizacja zmian w jamie ustnej dotyczy około połowy chorych z liszajem płaskim. Chory odczuwa ból, który nasila się podczas zabiegów higienizacyjnych czy posilania się z powodu drażnienia zmienionej chorobowo błony śluzowej szczoteczką do zębów czy kawałkami pokarmu. Zmiany w jamie ustnej lokalizują się po wewnętrznej stronie policzków i na języku. Choroba obejmować może również paznokcie, na których rozwijają się podłużne zgrubienia, zaczerwienienie paznokci i otaczającej je skóry, może dojść do spełzania, czyli schodzenia płytki paznokciowej, a w ciężkich przypadkach nawet do jej całkowitego zaniku.

Diagnostyka liszaja płaskiego

Z podejrzeniem liszaja płaskiego pacjent powinien się zgłosić na konsultację do dermatologa. To specjalista z zakresu chorób skóry. W przypadku wizyty w ramach NFZ konieczne jest skierowanie od lekarza rodzinnego. Zazwyczaj dermatolog jest w stanie rozpoznać liszaja płaskiego na podstawie badania podmiotowego (szczegółowo przeprowadzonego wywiadu) i badania przedmiotowego – obrazu klinicznego. W przypadku niepewności diagnostycznej wykonywane jest badanie histopatologiczne, czyli badanie mikroskopowe tkanki objętej stanem chorobowym. W badaniu histopatologicznym zaobserwować można m.in.: przerost warstwy rogowej, ziarnistej i kolczystej skóry, zwiększenie liczby komórek dendrytycznych Langerhansa, podnaskórkowy lub podnabłonkowy naciek z limfocytów T. W siateczkowej odmianie naciek jest umiejscowiony bezpośrednio pod nabłonkiem, podczas gdy w odmianie nadżerkowej może sięgać głębiej do tkanki łącznej. Z uwagi na podobieństwo objawów liszaj płaski powinien być różnicowany ze świerzbem, łuszczycą drobnogrudkową oraz liszajopodobnymi osutkami polekowymi.

Liszaj płaski – jak można go leczyć?

Ze względu na to, że nie do końca znane są przyczyny powstawania liszaja płaskiego, jedynym sposobem leczenia tej uciążliwej przypadłości jest leczenie objawowe. Skupia się ono zwłaszcza na farmakoterapii. Tzw. leczenie pierwszego rzutu ma charakter miejscowy. Wykorzystuje się w nim środki zawierające glikokortykosteroidy. Mają one najczęściej postać kremów i maści, a przygotowanie zamkniętych opatrunków może podnieść efektywność terapii. Jeżeli rezultaty są niesatysfakcjonujące, podejmuje się leczenie ogólnoustrojowe. Wykorzystuje się w nim glikokortykosteroidy doustne bądź w formie iniekcji. W ciężkich przypadkach choroby wprowadza się retinoidy i cyklosporynę. Farmakoterapię można wspomagać innymi metodami, w tym m.in. fototerapią (wyjątek stanowi postać liszaja płaskiego barwnikowego, w której promieniowanie UV może nasilać zmiany). Postępowanie specjalistyczne warto uzupełniać domowymi rozwiązaniami, przykładowo: zimnymi okładami, okładami z aloesu, dietą z wykluczeniem produktów, które mogą zaostrzyć przebieg choroby (m.in. ostrych i gorących potraw, napojów zawierających kofeinę, owoców cytrusowych i soków na ich bazie).

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. Z. Adamski, A. Kaszuba, Dermatologia dla kosmetologów, Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2015.
2. L. Le Cleach, O. Chosidow, Liszaj płaski, „Dermatologia po Dyplomie” 2012, t. 3, nr 5, s. 5–16.
3. S. Jabłońska, S. Majewski, Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.
4. G. Wagner, C. Rose, M.M. Sachse, Odmiany kliniczne liszaja płaskiego, „Dermatologia po Dyplomie” 2013, nr 5, s. 4–16.
5. M. Wiernicka, M. Mazurek−Mochol, K. Turek−Urasińska, Liszaj płaski u dziecka – opis przypadku, „Dental and Medical Problems” 2004, t. 41, nr 4, s. 773–777.