Nadmiar testosteronu – objawy, przyczyny powstania, możliwości leczenia

Nadmiar testosteronu może wystąpić zarówno u mężczyzn, jak i kobiet, u których fizjologicznie stężenie tego hormonu jest znacznie mniejsze. Zbyt wysokie stężenie testosteronu pociąga za sobą wiele negatywnych konsekwencji, w tym m.in. zaburzenia popędu płciowego czy płodności. Nadmiar testosteronu to jedno z wielu zaburzeń hormonalnych, na jakie narażony jest ludzki organizm. Mimo że hormon ten jest konieczny do wielu procesów, to jego zbyt wysokie stężenie jest negatywnym zjawiskiem. Sprawdź, jakie mogą być przyczyny i objawy zbyt wysokiego poziomu testosteronu w organizmie. Dowiedz się, na czym polega badanie tego hormonu.

Co to jest testosteron?

Testosteron to organiczny związek chemiczny, hormon, należący do grupy androgenów. To podstawowy męski hormon płciowy. Jego produkcja odbywa się przede wszystkim w jądrach i w niewielkich ilościach w korze nadnerczy. Testosteron w niewielkich ilościach znajduje się w organizmie kobiety, gdzie produkowany jest przez łożysko i jajniki. Hormon ten odgrywa w organizmie mężczyzn liczne funkcje, m.in. wpływa na kształtowanie płci i cech płciowych w życiu płodowym, spermatogenezę i wtórne cechy płciowe. W przypadku kobiet oddziałuje na procesy metaboliczne, funkcje seksualne i nastrój. Zarówno niedobór, jak i nadmiar tego hormonu może mieć bardzo poważne konsekwencje zdrowotne.

Badanie poziomu testosteronu

W przypadku wystąpienia objawów wskazujących na zbyt wysoki poziom testosteronu należy się udać na konsultację lekarską. Specjalista skieruje na badanie poziomu testosteronu. Materiałem do analizy jest krew pobrana zazwyczaj z naczynia ze zgięcia łokciowego. Z uwagi na to, że testosteron to związek wykazujący wahania dobowe, najlepiej zgłosić się na badanie w godzinach porannych. W przypadku kobiet ważne jest również wykonanie badania w określonym momencie cyklu menstruacyjnego – najlepiej między 4 a 10 dniem. Poza unikaniem wzmożonej aktywności nie wymaga ono specjalnego przygotowania. W przypadku uzyskania niewłaściwych wyników lekarz poszerzy diagnostykę o inne badania laboratoryjne i obrazowe. Specjalista interpretujący wyniki powinien zostać poinformowany o przyjmowanych przez pacjenta lekach i suplementach diety, gdyż mogą one oddziaływać na pomiar.

Przyczyny podwyższonego testosteronu

Wśród możliwych przyczyn podwyższonego testosteronu u kobiet wymienia się choroby nowotworowe jajników powodujące wzrost wydzielalania androgenów, wirylizujący gruczolak nadnerczy, hipertekozę jajników. Przyczyną wzrostu stężenia tego hormonu u kobiet okazać się mogą również zespół policystycznych jajników (PCOS). Jego za wysoki poziom może być także efektem przerostu nadnerczy i zmiany stężeń białek transportujących, również w przypadku mężczyzn. Patologiczny wzrost testosteronu może być wywołany przez guz lub wrodzony przerost gruczołów. Istnieje również możliwość wzrostu poziomu testosteronu na skutek zażywania nielegalnych substancji syntetycznych (tzw. dopingu), w których składzie znajdują się środki anaboliczne i inne hormony.

Objawy za wysokiego poziomu testosteronu

Skutkami nadmiaru testosteronu w organizmie męskim może być: :

• przerost gruczołu krokowego (prostaty), w efekcie czego mogą pojawić się trudności z oddawaniem moczu,
• wzrost poziomu ciśnienia tętniczego krwi,
• zwiększenie krzepliwości krwi,
• wahania nastroju, w tym nawet przejawianie agresji słownej i/lub fizycznej,
• wzmożony popęd seksualny,
• łysienie (największe braki włosów w okolicy czoła, tzw. zakola),
• zmniejszenie liczby plemników, w związku z czym pojawić się mogą zaburzenia płodności.

Za wysoki poziom testosteronu podnosi ryzyko schorzeń układu sercowo-naczyniowego. W jego wyniku dochodzi do intensywnego wydzielania łoju przez gruczoły skóry, a w konsekwencji do zatykania porów i pojawiania się zmian trądzikowych. Deficyt testosteronu u mężczyzn, natomiast,  może spowodować pojawienie się cellulitu i powiększenie piersi.

Z kolei u kobiet nadmiar testosteronu może powodować następujące objawy:

• problemy z płodnością,
• zaburzenia miesiączkowania,
• spadek odporności organizmu,
• zmiany w zachowaniu i samopoczuciu psychicznym, wzrost ryzyka rozwoju depresji,
• pogorszenie kondycji skóry.

Nierzadko skutkiem nadmiaru testosteronu u kobiet może być hirsutyzm. Jest to obecność nadmiernej ilości włosów w obszarach androgenowrażliwych (typowo męskich), takich jak warga górna, broda, górna część brzucha, podbrzusze, klatka piersiowa, ramiona oraz górna i dolna część pleców. Na nadmiar testosteronu w organizmie kobiety może wskazywać również maskulinizacja, inaczej określana wirylizacją. Pod pojęciami tymi kryje się występowanie cech somatycznych męskich u kobiet. Poza wspomnianym już nadmiernym owłosieniem są to: zmiana sylwetki ciała, obniżenie skali głosu, sutki w zaniku, wysunięcie jabłka Adama, silny rozwój mięśni szkieletowych oraz zmiany w obrębie zewnętrznych narządów płciowych (np. przerost łechtaczki). Wystąpienie wirylizacji u kobiet po menopauzie zawsze powinno budzić podejrzenie nowotworowej etiologii hiperandrogenizmu.

Na czym polega leczenie nadmiaru testosteronu?

Leczenie nadmiernego poziomu testosteronu zależy od przyczyny, która go wywołała. Przykładowo, kiedy za wysoki poziom tego hormonu odpowiadają guzy jajnika czy nadnerczy, prowadzone jest leczenie operacyjne uzupełnione o farmakoterapię. Z kolei gdy podłożem zbyt wysokiego poziomu testosteronu jest zespół policystycznych jajników, podkreśla się rolę prowadzenia prozdrowotnego stylu życia i utrzymanie prawidłowej masy ciała. W przypadku zespołu policystycznych jajników stosuje się także leczenie hormonalne (estrogeny, czasami łączone z lekami o działaniu antyandrogennym).

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. E. Kempisty-Jeznach, Testosteron. Klucz do męskości, Wydawnictwo Prószyński i Spółka, Warszawa 2018.
2. P. Kłosowski, R. Świątkowska-Stodulska, A. Berlińska i wsp., Hiperandrogenizm u kobiet po menopauzie, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2017, t. 11, nr 5, 195–208.
3. B. Solnica, A. Dembińska-Kieć, J. W. Naskalski, Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 2017.